Lisa Arkin, bác sĩ da liễu Nhi khoa tại Đại học Wisconsin-Madison, chỉ điều trị cho một vài bệnh nhân bị tổn thương da tạm thời (còn được gọi là pernio hoặc chilblains) mỗi năm. Tháng 4/2020, khi số ca Covid-19 lần đầu xuất hiện và tăng dần, cô thấy 30 bệnh nhân bị chilblain. Các phòng khám khẩn cấp của cô, khám bệnh từ xa hoặc trực tiếp, đột nhiên chật kín bệnh nhân với các ngón chân tím tái, sưng, phồng rộp, khó chịu và đau.

Các bác sĩ da liễu ở một số khu vực khác của Mỹ và trên khắp thế giới - nơi số ca Covid-19 đang gia tăng, cũng báo cáo những trường hợp F0 có ngón chân bị tổn thương, chuyển màu tím đỏ. Họ gọi tình trạng này là "chilblains" với biểu hiện ban đầu là cảm giác ngứa rát ở ngón chân, sau đó đổi màu và thường tự khỏi trong vòng vài tuần mà không cần điều trị. Tuy nhiên, một số trường hợp bất thường, tình trạng này có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí lên đến một năm hoặc hơn.

Esther Freeman, bác sĩ da liễu và dịch tễ học tại trường Y Harvard, cho biết: "Ở mức độ nhẹ nhất, người bệnh phàn nàn triệu chứng này giống như một vết ngứa nhẹ. Ở mức độ nghiêm trọng, nó gây đau đớn đến nỗi một số bệnh nhân không thể xỏ giày trong vài tuần".

Các bác sĩ bắt đầu tự hỏi liệu chilblains có phải là do SARS-CoV-2, loại virus gây ra Covid-19 hay không. Hai năm gần đây, các nhà khoa học đã nghiên cứu hàng nghìn trường hợp chilblains hoặc "ngón chân Covid-19" trong đại dịch trên khắp thế giới, kiểm tra máu và sinh thiết da để đưa ra câu trả lời cho vấn đề này.

Tìm hiểu về 'ngón chân Covid-19'

Không hiếm trường hợp nhiễm virus, bao gồm bệnh sởi, thủy đậu và bệnh tăng bạch cầu đơn nhân, gây phát ban, mụn nước, vết sưng nhỏ hoặc các mảng trên những bộ phận khác nhau của cơ thể. Các triệu chứng này phát sinh khi hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ứng với virus hoặc các tế bào da bị virus phá hủy.

Tương tự như vậy, các bác sĩ da liễu hiện đã xác định được một loạt bệnh lý về da, bao gồm cả chilblains, có liên quan đến Covid-19. Bác sĩ Esther Freeman nói: "Nếu bạn hỏi 100 bác sĩ da liễu trước khi đại dịch diễn ra về những vết phát ban do virus gây ra thì pernio hay chilblains sẽ không được nhắc đến. Bởi chilblains hiếm khi liên quan đến virus".

Nhiều bệnh nhân bị ảnh hưởng, thường là trẻ em và thanh niên, không phát triển các triệu chứng Covid-19 điển hình như: ho, sốt và đau cơ. Nếu có, các triệu chứng của họ nhẹ. Các tổn thương ở ngón tay, gót chân, tai và mũi thường xuất hiện từ một đến 4 tuần sau khi có kết quả xét nghiệm dương tính với Covid-19. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân trẻ mà bác sĩ Lisa Arkin tiếp nhận, ngay cả khi có xét nghiệm PCR âm tính và thậm chí họ cho rằng chưa bao giờ mắc Covid-19, cũng gặp phải tình trạng này.

Tương tự, một nghiên cứu được thực hiện ở Bắc California cho thấy chỉ có 17 trong số 456 bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh chilblains từ tháng 4 đến tháng 12/2020 có kết quả dương tính với Covid-19 bằng xét nghiệm PCR và chỉ một trong số 97 người có kháng thể đặc hiệu với nCoV trong máu. Điều này bất chấp sự gia tăng đột biến các trường hợp chilblain vào năm 2020 so với những trường hợp được ghi nhận trong khu vực từ năm 2016 đến năm 2019.

Nguyên nhân gây ra 'ngón chân Covid-19'

Trong một số nghiên cứu, các chuyên gia phát hiện sự hiện diện của các phần tử virus trong sinh thiết da của bệnh nhân có "ngón chân Covid-19", cho thấy vai trò của nCoV nhưng điều đó không thể thuyết phục các chuyên gia.

Một nghiên cứu được công bố vào tháng 10/2021 trên tạp chí Da liễu Anh, tình trạng cơ thể tạo phản ứng miễn dịch quá mức với nCoV có liên quan tới "ngón chân Covid-19". Điều này khiến một số kháng thể nhắm nhầm mục tiêu, tự tấn công tế bào, mô của con người thay vì virus xâm nhập.

Các nhà nghiên cứu đã lấy mẫu máu và da của 50 bệnh nhân, một số người có các triệu chứng Covid-19 như: ho, mệt mỏi và sốt. Nghiên cứu chỉ ra rằng so với những người khỏe mạnh, bệnh nhân "ngón chân Covid-19" có lượng protein miễn dịch (gọi là tự kháng thể) cao trong máu, làm tổn thương sai các mô khỏe mạnh của chính họ. Chúng cũng mang hàm lượng cao các protein interferon loại I, là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại sự lây nhiễm virus.

Bác sĩ Freeman cho biết cách giải thích này mang tín hiệu tích cực bởi cơ thể của người bệnh đã làm nhiệm vụ chống lại virus khá tốt. Trên thực tế, nó có phản ứng miễn dịch khá thích hợp với việc sản sinh nhiều interferon. Nhưng tác dụng phụ của hiện tượng này là khiến ngón chân chuyển sang màu đỏ, tím.

Việc sản xuất interferon mạnh mẽ có thể giúp bệnh nhân "ngón chân Covid-19" loại bỏ nhiễm trùng nCoV trước khi hình thành kháng thể đặc hiệu với virus. Điều này giải thích tại sao nhiều bệnh nhân lại âm tính với các xét nghiệm kháng thể. Ngoài ra, lượng sản xuất interferon loại I cao hơn ở trẻ em và thanh niên, rồi giảm dần theo tuổi tác, giải thích tại sao tình trạng "ngón chân Covid-19" phổ biến ở nhóm người trẻ.

Năm 2021, một số người cũng gặp triệu chứng "ngón chân Covid-19" sau khi tiêm vaccine nhưng hiếm. "Có vẻ một số bệnh nhân đang có phản ứng tương tự với interferon sau khi tiêm chủng, giống cách nó vẫn làm với chính virus", bác sĩ Freeman nói.

Nhưng chỉ riêng nồng độ interferon loại I tăng có thể không giải thích được về làn sóng "ngón chân Covid-19". Ví dụ: bệnh nhân bị viêm gan do virus và ung thư được điều trị bằng interferon để loại bỏ virus hoặc ngăn chặn, tiêu diệt sự phát triển của tế bào ung thư, nhưng interferon không gây ra tình trạng da giống như chilblain.

Một số chuyên gia cho rằng có thể có các trường hợp "ngón chân Covid-19" không liên quan đến virus mà do hành vi đại dịch. Theo Akiko Iwasaki, nhà miễn dịch học tại Đại học Yale, việc mọi người không đi giày và tất nhiều khi ở nhà, cũng có thể gây ra chilblain ở một số người. Dẫu vậy, bà cho rằng giả thuyết này cần nhiều nghiên cứu hơn.

Cho đến khi các chuyên gia có thể truy tìm dấu vết SARS-CoV-2 ở những bệnh nhân bị "ngón chân Covid-19", đây vẫn là bí ẩn chưa thể lý giải.

Hải My (Theo National Geographic)