Vô sinh thứ phát tức không thể có thai sau ít nhất một lần sinh con. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tại Việt Nam, tỷ lệ vô sinh thứ phát chiếm hơn 50% trường hợp vợ chồng vô sinh và tăng 15-20% mỗi năm.

Bác sĩ Đặng Tuấn Anh, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết nguyên nhân của tình trạng này có thể đến từ vợ hoặc chồng, nhưng phổ biến hơn ở nữ giới.

Lớn tuổi

Cơ hội mang thai của phụ nữ tỷ lệ nghịch với tuổi tác, tuổi càng cao, chức năng sinh sản càng giảm. Về mặt sinh lý, 20-24 là độ tuổi có khả năng thụ thai cao nhất và trứng có chất lượng tốt nhất. Tỷ lệ mang thai bắt đầu giảm ở tuổi 30, đến tuổi 40 giảm đáng kể. Từ tuổi 35, phụ nữ có những thay đổi về hormone, nguy cơ mắc bệnh lý khác tăng lên nên cũng có thể gây vô sinh thứ phát.

Dự trữ buồng trứng giảm

Chỉ số dự trữ buồng trứng (AMH) tương quan trực tiếp với số lượng nang trứng. AMH giảm dần theo tuổi, mức độ nhanh hay chậm tùy từng cá nhân. Một số bệnh lý, thói quen sinh hoạt xấu, stress có thể làm tăng nguy cơ suy giảm dự trữ buồng trứng. Phẫu thuật liên quan buồng trứng cũng có thể giảm số lượng nang noãn.

Buồng trứng đa nang

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) liên quan đến sự mất cân bằng nội tiết tố. Dù cơ chế chính xác chưa được hiểu rõ hoàn toàn nhưng PCOS có thể gây ra sự gia tăng sản xuất hormone androgen (hormone sinh dục nam) từ buồng trứng và/hoặc tuyến thượng thận. Sự dư thừa androgen này, cùng với những bất thường khác trong quá trình sản xuất hormone làm gián đoạn quá trình rụng trứng. Các nang trứng không phát triển đầy đủ và không thể phóng thích trứng trưởng thành, dẫn đến tình trạng không rụng trứng hoặc rụng trứng không đều.

Viêm nhiễm phụ khoa

Viêm nhiễm phụ khoa nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách có thể dẫn đến vô sinh. Nguyên nhân do các biến chứng nghiêm trọng như tắc vòi trứng, viêm buồng trứng hoặc viêm dính niêm mạc tử cung.

Các thủ thuật như điều hòa kinh nguyệt hoặc nạo phá thai tại các cơ sở y tế không đảm bảo chất lượng, cùng với vệ sinh phụ khoa không đúng cách làm tăng nguy cơ viêm nhiễm phụ khoa và tắc dính vòi trứng, ảnh hưởng đến khả năng thụ thai.

Các vấn đề tử cung hoặc ống dẫn trứng

Tắc ống dẫn trứng hai bên là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh ở phụ nữ. Khi ống dẫn bị tắc, tinh trùng không thể di chuyển lên gặp trứng để thụ tinh. Tình trạng này có thể do nhiều nguyên nhân, bao gồm viêm nhiễm vùng chậu, lạc nội mạc tử cung hoặc sẹo từ các phẫu thuật trước đó.

Lạc nội mạc tử cung cũng là nguyên nhân quan trọng gây vô sinh. Khi đó, các mô phát triển bên ngoài tử cung, như trong ống dẫn trứng, buồng trứng hoặc các cơ quan khác trong vùng chậu. Sự phát triển bất thường này có thể gây viêm nhiễm, hình thành mô sẹo và biến dạng cấu trúc của ống dẫn trứng, cản trở quá trình thụ tinh, làm tổ của phôi thai.

Khiếm khuyết cấu trúc tử cung như tử cung đôi, tử cung hai sừng, tử cung nhi tính hoặc tử cung có vách ngăn có thể ngăn cản phôi thai làm tổ và phát triển. Các khối u trong tử cung như u xơ tử cung hoặc polyp cũng có thể cản trở quá trình thụ thai và làm tổ của phôi thai.

Sau khi phẫu thuật tử cung, nhất là sinh mổ, phụ nữ có nguy cơ vô sinh thứ phát. Sẹo tử cung hình thành sau phẫu thuật có thể ứ dịch tại vết mổ, dịch chảy vào trong buồng tử cung, ảnh hưởng đến quá trình làm tổ của phôi thai. Phẫu thuật cũng khả năng gây ra các biến chứng như dính buồng tử cung, giảm khả năng thụ thai.

Rối loạn tự miễn dịch

Rối loạn tự miễn dịch như Hashimoto, lupus, viêm khớp dạng thấp cũng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản do gây viêm trong tử cung và nhau thai. Thuốc điều trị những rối loạn này có thể khiến khó thụ thai.

Thói quen sinh hoạt xấu

Uống rượu, hút thuốc, lười vận động, quan hệ tình dục thiếu lành mạnh làm gia tăng nguy cơ vô sinh thứ phát. Phụ nữ thừa cân, béo phì, đề kháng insulin và tăng mức testosterone cũng kìm hãm rụng trứng.

Bác sĩ Tuấn Anh khuyến cáo phụ nữ vô sinh nên đi khám để thực hiện các xét nghiệm máu đánh giá mức độ hormone, kiểm tra rụng trứng, khám phụ khoa, chụp X-quang tử cung vòi trứng, siêu âm qua ngả âm đạo và các xét nghiệm khác. Phương pháp điều trị vô sinh là dùng thuốc, phẫu thuật, thụ tinh trong tử cung (IUI) và thụ tinh ống nghiệm (IVF). Để hạn chế nguy cơ vô sinh thứ phát, các cặp vợ chồng không nên sinh con cách nhau quá xa, tốt nhất 3-5 năm, giữ vệ sinh cơ quan sinh sản đúng cách, sống lành mạnh.

Thanh Ba