Tiến sĩ, bác sĩ Vũ Trường Khanh, Trưởng khoa Tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết ngoài bia rượu, sỏi mật là nguyên nhân phổ biến gây viêm tụy cấp, thường gặp ở người 30-50 tuổi. Người bị tăng mỡ máu, chấn thương bụng, biến chứng sau phẫu thuật... dễ mắc bệnh.

Sỏi mật gây viêm tụy cấp theo nhiều cơ chế. Tuyến tụy và hệ thống đường mật kết nối với nhau tại vị trí bóng vater (nơi đổ dịch tụy và dịch mật vào lòng tá tràng giúp tiêu hóa thức ăn). Những viên sỏi từ túi mật có thể rơi xuống ống mật chủ, làm tắc nghẽn, khiến dịch mật trào ngược vào ống tụy. Dịch mật có tính ăn mòn cao, dễ tổn thương các tế bào tuyến tụy.

Ống mật chủ tắc nghẽn làm tăng áp lực trong ống tụy, ứ đọng dịch tụy. Khi dịch mật tràn vào ống tụy làm kiềm hóa dịch tụy, kích hoạt các enzyme tiền men thành men tiêu hóa. Men này có hoạt tính tiêu hủy cao, giúp phá vỡ protein, carbohydrate và chất béo trong thực phẩm. Thay vì tiêu hủy thức ăn ở ruột non, quá trình này xảy ra ở tụy, men tụy hoạt hóa không đúng chỗ làm phá hủy các nhu mô tụy, gây viêm các tế bào, kéo theo hàng loạt các phản ứng viêm toàn thân.

Triệu chứng của viêm tụy cấp do sỏi thường xảy ra đột ngột. Bệnh gây đau quặn bụng đột ngột, dữ dội vùng thượng vị, trên rốn sau lan lên ngực, sang hai bên mạn sườn và lưng, kéo dài nhiều giờ. Cơn đau tiến triển tăng dần khi người bệnh vận động, ho, hít thở sâu.

Các triệu chứng khác gồm chướng bụng, khó tiêu, buồn nôn và nôn liên tục. Trường hợp nặng người bệnh dễ tụt huyết áp, rối loạn tri giác. Người bệnh có thể khó thở, suy hô hấp do tràn dịch màng phổi. Viêm tụy xuất huyết xuất hiện các vùng bầm tím dưới da, xung quanh rốn hoặc ở sườn lưng, hông trái.

Viêm tụy cấp do sỏi mật có thể được chẩn đoán dựa trên khám lâm sàng, xét nghiệm men amylase, lipase trong máu, nước tiểu. Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, chụp cắt lớp vi tính, chụp cộng hưởng từ cũng hỗ trợ chẩn đoán bệnh. Bác sĩ thường xác định mức độ viêm tụy, hoại tử tụy và sỏi túi mật hoặc sỏi tại ống mật chủ, vị trí sỏi gây tắc nghẽn...

Bác sĩ Khanh cho biết thêm lấy sỏi mật giúp giải phóng tắc nghẽn đường mật, giúp điều trị bệnh. Phương pháp nội soi mật tụy ngược dòng mang lại hiệu quả cao, nhanh chóng, an toàn. Ống soi mềm gắn đèn và camera giúp bác sĩ quan sát, thực hiện thủ thuật nhẹ nhàng, chính xác, hạn chế xâm lấn tối thiểu. Người bệnh không cần mổ nên giảm nguy cơ biến chứng, rút ngắn thời gian hồi phục, tiết kiệm chi phí điều trị.

Viêm tụy cấp do sỏi mật dễ tái phát. Người có sỏi túi mật cần phẫu thuật cắt túi mật phòng tái phát. Để giảm nguy cơ sỏi hình thành trong túi mật, người bệnh cần ăn uống lành mạnh như giảm thức ăn nhanh, chiên rán, nhiều chất béo bão hòa. Tăng chất xơ từ rau xanh, trái cây, ngũ cốc, chất béo tốt từ dầu cá, dầu ô liu.

Tránh nhịn ăn hoặc áp dụng các biện pháp giảm cân nhanh, tập thể dục thường xuyên, tẩy giun định kỳ 6 tháng một lần cũng giúp giảm nguy cơ sỏi túi mật.

Trịnh Mai