Bệnh sán lá gan nhỏ khá phổ biến ở nước ta, thường gặp ở người từng ăn món gỏi cá, hải sản chưa nấu chín kỹ. Nguyên nhân gây bệnh là do ký sinh trùng sán lá gan nhỏ thuộc họ Heterophyidae và Echinostomatidae. Hai họ sán này gồm rất nhiều loài, dài khoảng 10-20 mm, rộng 4 mm.
Bác sĩ chuyên khoa I Hoàng Đình Thành (Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh) cho biết sán lá gan nhỏ tồn tại chủ yếu ở các nước thuộc khu vực châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc, Indonesia, Hàn Quốc... Ở Việt Nam, loài sán này lưu hành ít nhất ở 18 tỉnh; có chu kỳ sinh trưởng phức tạp và tồn tại rất lâu trong cơ thể người bệnh, có thể lên đến 25-30 năm. Người bị nhiễm sán lá gan nhỏ thường không có triệu chứng rõ ràng. Dấu hiệu bệnh điển hình hay không tùy thuộc vào nhiều yếu tố như thời gian nhiễm, cường độ nhiễm ký sinh trùng... Thông thường, người bệnh thể trung bình và thể nặng có những dấu hiệu điển hình như sau:
Rối loạn tiêu hóa
Tiêu chảy, đau bụng, buồn nôn, khó tiêu, đầy bụng, đi phân sống, táo bón, đau tăng khi ăn nhiều dầu mỡ... Tình trạng rối loạn tiêu hóa này dễ gây nhầm lẫn với các dấu hiệu nhiễm khuẩn hay ngộ độc thức ăn.
Triệu chứng liên quan đến đường mật
Biểu hiện của người bị nhiễm sán lá gan nhỏ cấp tính và nghiêm trọng hơn do các vấn đề ở gan, mật như đau thượng vị, đau quặn bụng, ớn lạnh, sốt, gan to mềm... Nếu đường mật bị khối sán lá gan làm tắc nghẽn không liên tục, người bệnh còn có biểu hiện vàng da nhẹ.
Bác sĩ Thành khám để tìm dấu hiệu sán lá gan nhỏ ở mắt tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Ảnh: Hân Thái
Triệu chứng liên quan đến gan
Sán lá gan nhỏ có thể theo đường mật đi vào gan, ký sinh và phát triển gây nên các biểu hiện như đau tức hạ sườn phải, đau vùng gan... Một số triệu chứng có thể đi kèm gồm nước tiểu vàng từng đợt, vàng da, sạm da.
Ảnh hưởng đến tổng trạng
Người nhiễm ký sinh trùng sán lá gan nhỏ có biểu hiện chán ăn, mệt mỏi, sụt cân... Tình trạng mệt mỏi biểu hiện rõ khi vận động mạnh hay lao động nặng.
Tăng bạch cầu ái toan
Bạch cầu ái toan (bạch cầu ưa axit), do tủy sản xuất, dạng hạt có nhân, chiếm 2% bạch cầu trong máu. Loại bạch cầu này có khả năng lưu lại trong máu vài giờ, trước khi di chuyển đến các mô trong cơ thể. Nhiệm vụ của bạch cầu ái toan là chống nhiễm ký sinh trùng, chống vi khuẩn nội bào.
Sán lá gan nhỏ và các loại ký sinh trùng khác xâm nhập làm cho số lượng bạch cầu ái toan trong máu tăng cao (hơn 450 tế bào/microlit máu) để chống lại sự nhiễm trùng. Tình trạng tăng bạch cầu ái toan được phát hiện thông qua xét nghiệm máu. Người bệnh có biểu hiện ngứa ngáy, phát ban, tiêu chảy...
Nhiễm sán lá gan nhỏ có nhiều biểu hiện điển hình và không điển hình, dễ gây nhầm lẫn hoặc bỏ qua, làm ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị. Trong trường hợp không được phát hiện và chữa trị theo đúng phác đồ, người nhiễm sán lá gan nhỏ lâu năm dễ gặp nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm túi mật và ống dẫn, teo nhu mô gan, xơ tĩnh mạch cửa, xơ gan, ung thư gan, ung thư ống mật... Khi sán xâm nhập vào dưới niêm mạc tạo thành u hạt... còn có thể làm tổn thương cơ tim, van tim, não, thủng ruột dẫn đến tử vong.
Hình ảnh phóng to của sán lá gan nhỏ. Ảnh: Shutterstock
Phòng ngừa, điều trị
Theo bác sĩ Đình Thành, chẩn đoán nhiễm sán lá gan nhỏ thông qua xét nghiệm phân của người bệnh trong phòng thí nghiệm. Đôi khi rất khó phân biệt trứng của các loại ký sinh trùng qua kính hiển vi nên người bệnh được chỉ định thực hiện một số xét nghiệm đánh giá số lượng hồng cầu, bạch cầu ái toan, phosphatase kiềm, bilirubin, siêu âm ổ bụng, chụp x-quang bụng... Để điều trị, người bệnh có thể được dùng thuốc diệt ký sinh trùng như Praziquantel, Albendazole. Tùy trường hợp và mức độ nặng hay nhẹ mà người bệnh có thể cần nhập viện để theo dõi và điều trị. Có trường hợp cần phải can thiệp thủ thuật như chọc dẫn lưu ổ áp xe trong gan hoặc phẫu thuật, nếu dẫn lưu thất bại hoặc ổ áp xe bị vỡ.
Nguyên tắc chữa trị sán lá gan nhỏ là điều trị sớm, dùng thuốc đặc hiệu, đủ liều lượng. Lưu ý những trường hợp thuốc có chống chỉ định những đối tượng như phụ nữ mang thai, người bị suy gan, suy thận, suy tim, dị ứng với các thành phần của thuốc. Bác sĩ sẽ điều trị hỗ trợ để nâng cao thể trạng cho người bệnh, nhất là người nhiễm sán lá gan mạn tính. Trong thời gian điều trị, người bệnh được khuyến cáo không sử dụng rượu bia, không lái xe, không điều khiển máy móc vì thuốc có thể gây chóng mặt, buồn ngủ.
Để ngăn ngừa nguy cơ nhiễm sán lá gan nhỏ, mọi người không ăn gỏi cá sống, cá chưa chín kỹ, cá hun khói, ốc chưa nấu chín kỹ, rau sống mọc dưới nước. Không nuôi cá bằng phân người và giữ sạch nguồn nước sinh hoạt cũng là một số cách phòng ngừa sán lá gan nhỏ.
Hân Thái