Chị Hân (ngụ Thái Bình) cắt buồng trứng trái do u nang, 8 năm trước. Năm 2018, sau kết hôn, chị uống nhiều thuốc đông tây y nhưng không có thai.

Chị đến Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội (IVF Tâm Anh) khám tháng 9/2019, PGS.TS.BS Lê Hoàng chẩn đoán suy buồng trứng sớm. Kết quả siêu âm ghi nhận buồng trứng phải có khối u kích thước 41,1x45 mm, nghi là u bì. Hình ảnh X-quang tử cung vòi trứng (HSG) cho thấy vòi tử cung phải thông không hoàn toàn.

Theo PGS Lê Hoàng, chỉ số dự trữ buồng trứng (AMH) phụ nữ khỏe mạnh dưới 38 tuổi là khoảng 2.2-6.8 ng/ml, nhưng chị Hân chỉ còn 0.835 ng/ml, tương đương một phụ nữ tiền mãn kinh. Kinh nguyệt thưa, ít, chỉ kéo dài 2-3 ngày. Siêu âm cho thấy buồng trứng phải teo nhỏ, chỉ có 4 nang noãn.

"Suy buồng trứng sớm là nguyên nhân chính khiến bệnh nhân khó có thai", bác sĩ Hoàng cho biết.

Suy buồng trứng sớm (POI) là tình trạng các chức năng của buồng trứng ngừng hoạt động và sản xuất trứng ở trước tuổi 40. Tình trạng này ảnh hưởng đến khoảng 1% phụ nữ dưới 40 tuổi và 0,1% phụ nữ dưới 30 tuổi, biểu hiện bởi tình trạng vô kinh, giảm estrogen, một số trường hợp còn gây mất khả năng sinh sản.

Theo PGS Lê Hoàng, chưa có phương pháp giúp quá trình lão hóa buồng trứng ngưng lại hay cải thiện tình trạng này. Nếu dự trữ buồng trứng suy giảm đến mức cạn kiệt hoàn toàn (mãn kinh), người bệnh sẽ không còn cơ hội mang thai và sinh con khỏe mạnh bằng noãn của chính mình.

PGS Lê Hoàng nhận định mất buồng trứng bên trái, tỷ lệ có thai tự nhiên của chị Hân giảm còn khoảng 30%. Trong khi đó, dự trữ buồng trứng và chất lượng nang noãn đã suy giảm nhiều. Muốn có con bằng noãn của chính mình, chị cần kích trứng sớm và trữ đông phôi trước khi điều trị bệnh lý còn lại.

Chị Hân được kích trứng với phác đồ cá thể hóa. Bác sĩ thu được 4 noãn ở lần chọc hút đầu tiên, tạo được 3 phôi ngày ba.

Tháng 10/2019, bác sĩ phẫu thuật soi buồng tử cung, kết hợp nội soi ổ bụng bóc khối u buồng trứng phải. Trong quá trình này, bác sĩ phát hiện chị Hân còn bị viêm dính vùng tiểu khung. Đây là tình trạng viêm phần trên của đường sinh dục nữ, bao gồm tử cung, hai bên buồng trứng và vòi trứng.

Theo PGS Lê Hoàng, tình trạng viêm có thể để lại sẹo dính tại các cơ quan sinh sản, khiến tinh trùng khó thụ tinh với trứng, hoặc cản trở quá trình làm tổ của trứng trong tử cung, dẫn đến vô sinh, nguy cơ mang thai ngoài tử cung, đau vùng tiểu khung mạn tính. Dù được điều trị, bệnh vẫn có nguy cơ gây ra biến chứng vô sinh vĩnh viễn, nhất là người bị tái nhiễm nhiều lần. Ước tính tỷ lệ này xảy ra ở khoảng 12% trường hợp.

Ê kíp vừa tiến hành bóc u vừa gỡ dính tiểu khung cho người bệnh. Mẫu bệnh phẩm được mang đi giải phẫu bệnh học.

Khối u bì ở buồng trứng đa phần lành tính, nhưng nếu phát triển lớn không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản mà còn đe dọa tính mạng người bệnh. Phẫu thuật nội soi hoặc mổ hở bóc tách khối u hiện là hai phương pháp điều trị hay được sử dụng. Nếu khối u ác tính, người bệnh cần cắt bỏ buồng trứng và tử cung. May mắn chị Hân mắc u bì buồng trứng lành tính.

Chị được theo dõi với chế độ dinh dưỡng đặc biệt để hồi phục sức khỏe và tử cung. Bác sĩ đánh giá người bệnh có đủ điều kiện để thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm (IVF). Sau gần một tháng chuẩn bị niêm mạc, chị Hân được chuyển phôi vào buồng tử cung và đậu thai ngay lần đầu.

Tháng 11/2020, khi tái khám ở tuần 37 thai kỳ, bác sĩ phát hiện thai nhi ngôi mông, người mẹ huyết áp cao, nguy cơ tiền sản giật nên chỉ định mổ cấp cứu, bé trai chào đời khỏe mạnh.

"Tưởng chừng không thể làm mẹ, nhưng giờ tôi đã được ôm đứa con mình mang nặng đẻ đau trong tay", chị Hân nói. Ba năm trôi qua, vợ chồng chị đang trở lại IVF Tâm Anh để sinh thêm con bằng hai phôi trữ đông còn lại.

Theo PGS Lê Hoàng, buồng trứng là cơ quan sinh sản quan trọng của phụ nữ nhưng dễ mắc nhiều bệnh lý ảnh hưởng khả năng sinh sản. Nguyên nhân là những thói quen, lối sống không lành mạnh như hút thuốc lá, uống rượu bia, lười vận động, lạm dụng đồ chiên rán, thức ăn nhanh dẫn đến rối loạn nội tiết. Viêm nhiễm phụ khoa nhiều lần, quan hệ tình dục không an toàn, nạo phá thai, lạm dụng thuốc tránh thai... đều có thể ảnh hưởng đến chức năng buồng trứng.

Những yếu tố phổ biến nhất dẫn đến tình trạng vô sinh nữ gồm rối loạn phóng noãn (25%), lạc nội mạc tử cung (15%), viêm vùng chậu (12%), tắc nghẽn ống dẫn trứng (11%), các bất thường khác về ống dẫn trứng, tử cung (11%), tăng prolactin máu (7%).

Với suy buồng trứng sớm, nguyên nhân có thể liên quan đến các thay đổi nhiễm sắc thể, di truyền, mắc bệnh tự miễn, giảm cân quá mức, nạo phá thai gây rối loạn nội tiết, ảnh hưởng của việc can thiệp, phẫu thuật buồng trứng, vòi trứng.

Tại IVF Tâm Anh, khoảng 50% bệnh nhân nữ dưới 40 tuổi có dự trữ buồng trứng thấp, suy buồng trứng sớm đang được điều trị hỗ trợ sinh sản bằng nhiều phương pháp. Nhiều trường hợp mắc đồng thời nhiều bệnh lý buồng trứng trên nhưng không phát hiện do không có biểu hiện nào bất thường cho đến khi gặp khó khăn trong vấn đề sinh sản.

Việc điều trị phụ thuộc từng nguyên nhân và độ tuổi của người bệnh. Sử dụng thuốc, phẫu thuật, thụ tinh nhân tạo (IUI), thụ tinh ống nghiệm (IVF) hiện là các phương pháp được áp dụng giúp khôi phục khả năng sinh sản cho nữ giới mắc các bệnh lý này.

Đối với nữ giới suy buồng trứng sớm, mắc nhiều bệnh lý buồng trứng gây khó mang thai hoặc bị ung thư... trữ trứng hiện là xu hướng điều trị bảo tồn khả năng sinh sản. "Đồng hồ sinh học" của tế bào trứng được ngưng lại ngay thời điểm trữ đông và bảo quản trong môi trường nghiêm ngặt để đảm bảo chất lượng. Theo các nghiên cứu, tỷ lệ trứng sau rã đông có thể sử dụng được là trên 95%.

PGS Lê Hoàng khuyến cáo bên cạnh xây dựng chế độ dinh dưỡng, luyện tập thể dục, sinh hoạt lành mạnh và giải tỏa căng thẳng, nữ giới đang có kế hoạch mang thai nên chủ động thăm khám sức khỏe sinh sản định kỳ nếu có dấu hiệu tương tự thời kỳ mãn kinh như rối loạn kinh nguyệt, thường xuyên mất ngủ giữa đêm, chóng mặt, buồn nôn, giảm ham muốn tình dục, giảm trí nhớ, khô âm đạo, sẩy thai liên tiếp... hoặc ngay cả khi chưa có triệu chứng bất thường. Việc chẩn đoán, nhận biết sớm các bệnh lý giúp điều trị sớm với hiệu quả cao, tránh nguy cơ biến chứng.

Trịnh Mai

* Tên người bệnh đã được thay đổi