Trào ngược dạ dày thực quản (trào ngược dạ dày) là một bệnh lý về đường tiêu hóa phổ biến tại Việt Nam. Ở người bình thường, sau khi thức ăn được đưa vào miệng và xuống thực quản thì các cơ thắt thực quản giãn ra để cho thức ăn cùng các chất lỏng đi vào dạ dày rồi đóng lại. Tuy nhiên, người bị trào ngược dạ dày sẽ gặp tình trạng axit từ dạ dày trào ngược lên phần thực quản (phần ống nối từ miệng đến dạ dày), khiến cho lớp niêm mạc thực quản bị kích thích và gây ra nhiều triệu chứng khó chịu.

Triệu chứng

Theo BS.CKI Huỳnh Văn Trung (Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM) cho biết, trào ngược dạ dày thực quản gây ra những triệu chứng khó chịu bên trong thực quản. Nếu bạn đang phải đối mặt với sự khó chịu từ ợ nóng, ợ hơi, ợ chua, nhất là vào ban đêm thì rất có khả năng bạn bị trào ngược dạ dày.

Trào ngược dạ dày cũng gây ra tình trạng buồn nôn và có thể nôn ra thức ăn hoặc dịch vị, thường gặp nếu ăn quá no hoặc nằm liền sau ăn.

Đau tức ngực ở thượng vị cũng có nhiều khả năng bắt nguồn từ trào ngược dạ dày thực quản. Cơn đau ở thượng vị hay cảm giác khó chịu sau xương ức có thể nhầm lẫn với triệu chứng của bệnh tim mạch.

Khi tình trạng trào ngược trở nên nghiêm trọng và tần suất liên tục hơn sẽ gây ra phù nề, sưng tấy niêm mạc thực quản. Người bệnh có thể có cảm giác khó nuốt, vướng hoặc cảm giác như một cục nghẹn ở cổ.

Một triệu chứng thường gặp khác nữa ở người trào ngược dạ dày thực quản là đau họng, ho kéo dài và khan tiếng. Đây là do họng và thanh quản phải tiếp xúc với dịch axit dạ dày thường xuyên dẫn tới sưng tấy gây viêm và ho.

Ngoài những triệu chứng trên, do dư lượng axit từ thực quản trào lên, miệng thường tiết ra nhiều nước bọt hơn. Ngoài ra, trong quá trình trào ngược dạ dày, dịch mật có thể xâm nhập vào dạ dày rồi trào lên trên, tạo ra cảm giác đắng trong miệng.

Những người dễ mắc bệnh

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản có thể gặp ở bất kỳ ai, từ trẻ sơ sinh cho đến người lớn và không phải lúc nào bác sĩ cũng tìm ra được nguyên nhân cụ thể. Tuy nhiên, có vài nhóm người được đánh giá là có nguy cơ cao mắc bệnh như:

- Người bị thừa cân hoặc béo phì vì có thể tạo sức ép lên bụng.

- Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong những tháng cuối thai kỳ do tử cung mở rộng sẽ làm chèn ép một số bộ phận tiêu hóa, dẫn đến hiện tượng trào ngược.

- Người phải sử dụng một số thuốc nhất định như thuốc trị hen suyễn, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc kháng histamine, thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm, thuốc giảm đau xương khớp nhóm NSAIDs.

- Người hút thuốc lá hoặc hút thuốc lá thụ động do khói thuốc khi vào cơ thể qua đường thực quản sẽ làm kích thích niêm mạc dạ dày.

- Người bị thoát vị hoành, liệt dạ dày hoặc bệnh lý mô liên kết như xơ cứng bì.

- Người có lối sống và thói quen ăn uống không lành mạnh như uống rượu bia, ăn nhiều đồ chua, ăn nhiều dầu mỡ, lười vận động, nằm liền sau ăn... cũng là những đối tượng có nguy cơ cao bị trào ngược dạ dày.

- Căng thẳng hay stress do áp lực trong công việc và cuộc sống là yếu tố thường gặp gây trào ngược dạ dày thực quản, nhất là ở người trẻ. Bác sĩ Trung giải thích, stress khiến cơ thể tăng tiết cortisol gây tăng axit trong dạ dày, làm tăng trương lực co bóp của dạ dày, đẩy dịch dạ dày trào ngược lên thực quản. Stress cũng làm rối loạn nhu động thực quản khiến cho cơ thắt thực quản trở nên nhạy cảm, việc giãn mở cơ xảy ra thường xuyên và kéo dài làm dịch vị trào ngược lên thực quản.

Đối với trẻ sơ sinh, một số yếu tố bẩm sinh có thể là nguyên nhân gây khò khè, khó nuốt, nôn trớ và ợ. Đa phần các triệu chứng sẽ giảm hoặc hết hoàn toàn khi trẻ lớn dần nên không cần bác sĩ can thiệp. Khi trẻ thường xuyên gặp tình trạng này, phụ huynh đưa trẻ đến khám với bác sĩ nhi khoa để có hướng dẫn chăm sóc, dùng thuốc nếu cần thiết.

Biến chứng

Trào ngược dạ dày cũng giống như các bất thường khác về sức khỏe, nếu diễn tiến trong thời gian dài mà không được điều trị đúng cách sẽ gây ra nhiều biến chứng, thậm chí nguy hiểm tính mạng. Theo bác sĩ Trung, trào ngược dạ dày kéo dài có thể trở thành nguyên nhân gây ra bệnh lý tiêu hóa nguy hiểm như viêm thực quản, loét thực quản, hẹp thực quản, thực quản Barrett và ung thư biểu mô tuyến thực quản.

Viêm thực quản: là biến chứng phổ biến thường gặp ở 50% bệnh nhân trào ngược dạ dày theo bác sĩ Trung. Nếu được chẩn đoán qua nội soi dạ dày thực quản, bệnh nhân có thể có triệu chứng tương tự trào ngược dạ dày như ợ nóng, ợ trớ, nghẹn, khó nuốt, tăng tiết nước bọt, đau ngực...

Hẹp thực quản: có một số biểu hiện như đau ngực, khó nuốt, vướng nghẹn vùng cổ... Trào ngược là một trong những nguyên nhân chính gây ra hẹp thực quản. Trong quá trình trào ngược, axit từ dạ dày trào lên thực quản sẽ ăn mòn lớp niêm mạc dẫn đến viêm thực quản. Trào ngược kéo dài và với tần suất cao sẽ khiến thực quản bị những tổn thương không thể phục hồi, hình thành nên các mô sẹo gây hẹp bên trong thực quản. Nếu không được điều trị đúng cách, hẹp thực quản sẽ kéo theo nhiều biến chứng nguy hiểm, cụ thể là thực quản Barrett.

Biến chứng thực quản Barrett: Barrett thực quản là bệnh lý tại thực quản (ống dẫn thức ăn từ miệng xuống dạ dày), đặc trưng bởi sự thay đổi lớp tế bào niêm mạc bình thường của thực quản thành lớp tế bào bất thường do sự tiếp xúc lặp đi lặp lại với axit dạ dày. Biến chứng thực quản Barrett chỉ xảy ra ở 8-15% bệnh nhân trào ngược dạ dày thực quản kéo dài, nhưng lại có biến chứng rất nguy hiểm và không có dấu hiệu đặc biệt nào ngoài các triệu chứng trào ngược thông thường. Nếu nghi ngờ bệnh nhân bị thực quản Barrett, bác sĩ sẽ chỉ định nội soi và sinh thiết tế bào để có chẩn đoán chính xác. Người bị biến chứng thực quản Barrett cần được điều trị và theo dõi chặt chẽ bởi đây là biến chứng có nguy cơ phát triển thành ung thư biểu mô tuyến thực quản.

Ung thư biểu mô tuyến thực quản: thường gặp ở bệnh nhân trên 50 tuổi và có khả năng gây tử vong cao. Ở giai đoạn đầu, bệnh không có triệu chứng cụ thể rõ ràng. Khi đến giai đoạn phát triển, có thể xuất hiện đau ở xương ức sau, khàn tiếng, sụt cân nhanh bất thường, nuốt nghẹn... Chính vì biến chứng nguy hiểm này, các bệnh nhân trào ngược dạ dày được khuyến cáo nên thăm khám về tiêu hóa để kiểm soát bệnh lý, có phương pháp điều trị sớm.

Phương pháp điều trị

Theo bác sĩ Trung, trào ngược dạ dày thường có tỷ lệ tái phát rất cao, khoảng 70% bệnh nhân bị tái phát trong vòng một năm. Tùy vào từng giai đoạn mà bác sĩ cân nhắc cho toa thuốc phù hợp, hướng dẫn ăn uống lành mạnh để giảm triệu chứng và có thể khỏi bệnh. Bệnh nhân phải nghiêm ngặt thực hiện theo hướng dẫn của bác sĩ, không sử dụng các phương thuốc dân gian không rõ nguồn gốc, chưa có nghiên cứu chứng minh hiệu quả. Một số thảo dược có khả năng giúp giảm các triệu chứng của trào ngược, nhưng cũng có thể gây ra dị ứng đối với một số bệnh nhân có cơ địa nhạy cảm hoặc khi sử dụng kết hợp với các loại thuốc điều trị.

Song song với dùng thuốc, chế độ ăn uống và một số thói quen của người bị dạ dày trào ngược cũng phải thay đổi hợp lý. Ví dụ, người bị trào ngược không nên để cân nặng tăng quá nhiều, không nên ăn quá no, không dùng các chất có cồn, chia nhỏ bữa ăn, cũng không nên đi nằm ngay sau khi ăn no.

"Những thay đổi này tưởng như dễ thực hiện nhưng lại là một trong những nguyên nhân khiến việc điều trị bệnh không thành công. Vì nhiều lý do, dù đang trong giai đoạn điều trị nhưng có trường hợp vẫn bỏ bữa sau đó ăn dồn lại một bữa, uống rượu bia và các chất có cồn khác, hay do công việc phải thường xuyên dùng bữa tối rất trễ, rồi đi ngủ luôn. Ngoài ra, để giảm béo và duy trì cân nặng ở mức phù hợp cũng đòi hỏi phải dành thời gian tập luyện, điều không phải ai cũng làm được", bác sĩ Trung nói thêm.

Trong quá trình dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa, người bị trào ngược dạ dày do stress cần cân đối công việc và tham gia các hoạt động nghỉ ngơi, giải trí để giảm căng thẳng, lo lắng. Một số phương pháp thư giãn như yoga, thiền cũng là lựa chọn phù hợp cho những đối tượng này. Nếu tinh thần được thoải mái, việc điều trị bệnh lý trào ngược sẽ có kết quả nhanh hơn.

Trong trường hợp sử dụng thuốc không đem lại hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật để chữa dứt điểm. Đối với trào ngược dạ dày, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật Nissen hoặc phẫu thuật LINX.

Ngọc An