Trả lời:

Tinh trùng bất thường ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe sinh sản và khả năng làm cha của nam giới. Để kiểm tra, đo lường chất lượng, đặc điểm của tinh binh, bác sĩ thường chỉ định nam giới làm xét nghiệm phân tích tinh dịch đồ.

Các tiêu chí đánh giá gồm thể tích, mật độ, số lượng, khả năng di chuyển và hình thái. Thông thường, nam giới khỏe mạnh mỗi lần xuất tinh khoảng 2 ml tinh dịch, tổng số tinh trùng trên 39 triệu con, tối thiểu 54% sống sót, tỷ lệ hình dạng bình thường cần đạt ít nhất 4%, ít nhất 30% di động tiến tới.

Tinh trùng bình thường có đầu nhỏ, hình bầu dục, mịn, dài 5-6 µm và rộng 2,5-3,5 µm (nhỏ hơn đầu kim); phần mũ được xác định rõ ràng, bao phủ 40-70% đầu; không có bất thường ở thân, cổ hoặc đuôi.

Trường hợp kích thước đầu lớn hơn một nửa so với kích thước bình thường nhưng cấu trúc không có bất thường cũng được đánh giá tốt. Ngược lại, nếu tinh trùng có hai hoặc ba đầu, không có đầu, bất thường ở thân và đuôi (đuôi ngắn, không có đuôi hoặc đuôi kép) là dị dạng.

Theo cơ chế chọn lọc tự nhiên, tinh trùng dị dạng khó có thể bơi đến vị trí thụ tinh ở 1/3 ngoài vòi tử cung (vòi trứng), nên không thể xâm nhập vào trứng, giảm khả năng thụ thai. Tuy nhiên thực tế, định lượng tinh trùng dị dạng ở nam giới thông qua xét nghiệm tinh dịch đồ nếu cho kết quả dưới 50%, cơ hội mang thai tự nhiên vẫn có thể xảy ra.

Hiện chưa có đủ bằng chứng kết luận trẻ sinh ra từ tinh trùng có hình dạng bất thường thụ tinh với noãn có nguy cơ cao mắc bệnh di truyền. Về mặt sinh lý, không có mối quan hệ giữa hình dạng của tinh trùng và vật liệu di truyền (DNA) bất thường của tinh trùng.

Sau khi chúng xâm nhập vào noãn, noãn có thể sửa chữa DNA tinh trùng trước thụ tinh. Đa phần quá trình thụ tinh diễn ra thuận lợi. Tuy nhiên, nếu bất thường về hình dạng là kết quả của rối loạn di truyền, bé trai sinh ra có thể thừa hưởng cùng loại bất thường về hình thái này như người cha.

Tùy từng trường hợp, hình thái tinh trùng được sử dụng để quyết định xem một cặp vợ chồng có nên tiếp tục cố gắng có thai tự nhiên hay cần can thiệp hỗ trợ sinh sản bằng thụ tinh nhân tạo (IUI) hoặc thụ tinh trong ống nghiệm (IVF). Để đánh giá chính xác nhất, người bệnh cần được bác sĩ chuyên khoa khám và kiểm tra.

Khi điều trị bằng các phương pháp hỗ trợ sinh sản, các chuyên viên phôi học lọc rửa mẫu tinh trùng trong phòng lab, với sự hỗ trợ của hệ thống kính hiển vi hiện đại. Quá trình này giúp tách tinh binh khỏe mạnh ra khỏi phần còn lại của tinh dịch như dịch, những mảnh vụn, tế bào bạch cầu, tế bào chết. Đây đều là các yếu tố có thể tạo ra các gốc oxy hóa, gây phản ứng bất lợi trong tử cung, làm giảm khả năng thụ tinh của trứng.

Ngoài ra, mẫu tinh dịch thô cũng có thể chứa chất gây co thắt (prostaglandin) tử cung hoặc vi khuẩn. Nhờ phương pháp ly tâm, chuyên viên phôi học lọc bỏ được các yếu tố này. Những tinh trùng bất thường, di chuyển yếu cũng được loại bỏ, giúp tăng tỷ lệ thụ tinh thành công.

Sau lọc rửa, mẫu sẽ được lưu trữ trong môi trường chuyên biệt để đảm bảo chất lượng và thường được sử dụng trong thời gian sớm nhất có thể. Trường hợp chưa dùng ngay, mẫu được lưu trữ trong môi trường nitơ lỏng ở âm 196 độ C bằng kỹ thuật thủy tinh hóa.

Khi người bệnh có nhu cầu sử dụng, các chuyên viên rã đông, đưa tinh trùng trở lại hoạt động sinh học như ban đầu để thụ tinh với noãn bằng cách bơm trực tiếp vào buồng tử cung (IUI) hoặc tiêm thẳng vào bào tương noãn (IVF/ICSI).

Một số trường hợp IVF nam giới không có tinh trùng có hình dạng bình thường hoặc bệnh nhân vô tinh nặng phải mổ tinh hoàn. Nếu mẫu thu được không có tinh trùng di động tốt, các chuyên viên phôi học sử dụng kỹ thuật ICSI để bắt những tinh trùng này và thụ tinh. Hiện chưa có đủ bằng chứng cho các quan điểm phôi tạo ra từ trường hợp này có các nguy cơ bất thường di truyền cao hơn so với tinh trùng bình thường.

Một số nghiên cứu cho thấy càng lớn tuổi chất lượng tinh binh càng giảm, tỷ lệ dị dạng tăng, cụ thể, giảm 0,2-0,9% mỗi năm và giảm 4-18% trong vòng 20 năm. Do đó, khả năng làm bố của nam giới giảm theo thời gian.

Sử dụng thuốc lá, rượu bia, caffeine và các chất kích thích khác; thường xuyên thức khuya, stress... cũng có thể ảnh hưởng đến hình thái và ảnh hưởng chất lượng DNA của tinh trùng.

Để cải thiện chất lượng tinh binh, nam giới nên sống và sinh hoạt lành mạnh trong ít nhất ba tháng như tránh hút thuốc lá, uống bia rượu, cà phê và sử dụng các chất kích thích; nên tập thể dục giải tỏa căng thẳng; tăng cường thực phẩm chứa nhiều chất chống oxy hóa như vitamin A, C, E, D, quả và rau xanh, hải sản (tôm, cua, hàu, ghẹ).

Bác sĩ Đặng Tuấn Anh
Trung tâm Hỗ trợ Sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội