Vô sinh là tình trạng một cặp vợ chồng sau một năm quan hệ tình dục thường xuyên và không dùng biện pháp bảo vệ nhưng không có thai. Theo Bộ Y tế, Việt Nam hiện có khoảng 7,7% cặp vợ chồng vô sinh hiếm muộn, tương đương một triệu đôi.

Bác sĩ Đặng Tuấn Anh, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội (IVF Tâm Anh), cho biết nguyên nhân đến từ người chồng tương đương người vợ, cùng chiếm tỷ lệ 40%; 10% do cả hai và 10% không rõ nguyên nhân.

Nhiều nam giới hiếm muộn không tin mình vô sinh cho đến khi khám phát hiện mắc các vấn đề sinh lý hay các bệnh lý có thể dẫn đến vô sinh nam. Phần lớn nam giới tới khám và tham vấn điều trị hỗ trợ sinh sản nhầm tưởng thể lực khỏe, khả năng, nhu cầu tình dục cao đồng nghĩa với khả năng có thai tự nhiên và làm bố, theo bác sĩ Tuấn Anh. Một số khác vì tâm lý e ngại, sợ bị đánh giá nên trì hoãn khám, dẫn đến hiếm muộn nhiều năm. Nhiều trường hợp chỉ đến bệnh viện khi tình trạng trở nặng, dẫn đến giảm khả năng thành công, chi phí điều trị tăng cao.

Theo bác Tuấn Anh, có nhiều nguyên nhân khiến nam giới vô sinh. Đây có thể là hậu quả của nhiều nhóm bệnh lý phổ biến như:

Giãn tĩnh mạch thừng tinh: Đây là nguyên nhân khiến khoảng 35-40% nam giới vô sinh nguyên phát và 81% nam giới vô sinh thứ phát (vô sinh sau khi đã có con), theo bác sĩ Tuấn Anh. Bệnh này gây giảm số lượng, khả năng di chuyển của tinh trùng, tăng số lượng bị biến dạng, tăng sự phân mảnh DNA của tinh trùng...

Nhiễm trùng: Viêm mào tinh, viêm tinh hoàn, nhiễm trùng tiết niệu do các bệnh lây truyền qua đường tình dục như bệnh lậu, giang mai... có thể giảm quá trình sản xuất tinh trùng, viêm teo tinh hoàn, tăng số lượng tinh trùng dị dạng, giảm khả năng di động của tinh binh, suy giảm sức khỏe sinh lý nam. Bên cạnh đó, tình trạng này còn gây ra sẹo, có thể làm tắc đường dẫn tinh dẫn tới xuất tinh mà không có tinh trùng trong tinh dịch.

Bất thường về di truyền: Các rối loạn di truyền về nhiễm sắc thể như hội chứng Klinefelter, Down, Kallmann, hội chứng nam mang bộ nhiễm sắc thể (NST) nữ XX (do đoạn NST chứa SRY nằm đâu đó trong bộ NST), bệnh xơ nang... gây ra sự phát triển bất thường của cơ quan sinh sản nam và làm suy giảm quá trình sinh tinh.

Các đột biến gene vi mất đoạn vùng gen sinh tinh AZF trên NST Y cũng là nguyên nhân phổ biến dẫn đến suy giảm khả năng sinh tinh. Tùy vào vị trí bị mất mà những tác động gây ra cũng có các mức độ khác nhau, thường gặp nhất là vô tinh, thiểu tinh nặng, các bất thường chức năng của tinh trùng.

Xuất tinh ngược dòng: Người gặp tình trạng này thường có rất ít hoặc không có tinh dịch khi xuất tinh.

Tinh hoàn ẩn: Ảnh hưởng đến tinh trùng, làm giảm khả năng sinh sản ở nam giới từng mắc tình trạng này. Nếu không kịp thời phát hiện và điều trị, người bệnh có nguy cơ ung thư tinh hoàn, xoắn hay chấn thương tinh hoàn, tổn thương tâm sinh lý...

Tắc nghẽn ống dẫn tinh: Do tổn thương sau phẫu thuật, tai nạn, biến chứng sau khi mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục hoặc ảnh hưởng của bệnh lý di truyền bất sản ống dẫn tinh, bệnh xơ nang, dẫn tới tắc nghẽn ống dẫn tinh, khiến tinh trùng không thể xuất ra bên ngoài và không có tinh trùng trong tinh dịch. Sự tắc nghẽn có thể xảy ra ở nhiều đoạn gồm từ trong tinh hoàn, mào tinh, ống dẫn tinh, ống phóng tinh cho tới niệu đạo.

Ngoài ra, nam giới tiếp xúc nhiều với hóa chất công nghiệp, làm việc trong môi trường nhiệt độ cao...; thói quen sinh hoạt không lành mạnh như ít vận động, lạm dụng đồ ăn nhanh, uống nhiều rượu bia, hút thuốc lá và các chất gây nghiện; mắc các vấn đề rối loạn nội tiết, rối loạn cương, suy sinh dục; tác dụng phụ của thuốc điều trị ung thư, loét, viêm khớp... cũng ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh tinh. Số lượng và chất lượng tinh trùng ở nhóm người này suy giảm mạnh, tỷ lệ tinh trùng bất thường về hình thái và chức năng cao, dẫn đến khó thụ thai tự nhiên.

Bác sĩ khuyến cáo nam giới nếu không dùng bất cứ biện pháp tránh thai nào, nhưng không có con trong vòng một năm (nếu vợ của người bệnh dưới 35 tuổi) hoặc 6 tháng (nếu vợ của người bệnh trên 35 tuổi) nên đi khám sớm để điều trị kịp thời.

Hiện những nguyên nhân gây vô sinh nam có thể được chẩn đoán từ sớm thông qua phân tích tinh dịch, chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, chụp cộng hưởng từ) và các xét nghiệm di truyền, kiểm tra nồng độ nội tiết trong máu. Nhiều kỹ thuật, phác đồ mới, thuốc mới được ứng dụng vào điều trị, giúp chữa khỏi phần lớn nguyên nhân vô sinh nam.

Tại các trung tâm hỗ trợ sinh sản như IVF Tâm Anh, kết hợp các kỹ thuật vi phẫu tinh hoàn tìm tinh trùng micro-TESE; tiêm tinh trùng vào bào tương noãn tạo phôi (ICSI), nhiều nam giới vô sinh lâu năm, thậm chí vô tinh đã có cơ hội làm cha, không phải xin tinh trùng.

Bác sĩ Tuấn Anh cho biết năm 2023, trung tâm ghi nhận tỷ lệ tìm thấy tinh trùng ở bệnh nhân sử dụng phương pháp PESA đạt hơn 90%. Đối với trường hợp vô tinh nặng, tỷ lệ tìm thấy tinh trùng từ phương pháp micro-TESE khoảng 50%. Tỷ lệ thụ tinh ống nghiệm (IVF) thành công trung bình khoảng 68,5%. Với vợ chồng trong độ tuổi từ 28-35 tuổi, tỷ lệ này đạt tới 74,4%.

Giải tỏa tâm lý cho người bệnh được y bác sĩ đặt lên hàng đầu khi khám và điều trị nam khoa. Điều này không chỉ giúp giải quyết vấn đề có con của người bệnh mà còn cải thiện đời sống chăn gối, giữ lửa hôn nhân, nâng cao chất lượng sống cho các cặp vợ chồng.

Phái mạnh có thể tránh được một số yếu tố nguy cơ vô sinh nếu có lối sống, sinh hoạt lành mạnh. Bác sĩ Tuấn Anh khuyến cáo nam giới không nên hút thuốc lá và sử dụng các chất kích thích, ma túy; hạn chế uống rượu bia; ăn uống cân bằng dinh dưỡng tăng ăn rau củ quả có chứa nhiều vitamin A, E, D... tăng ăn các thực phẩm từ hải sản; tập thể dục thể thao thường xuyên. Tránh môi trường độc hại, các hoạt động khiến nhiệt độ tinh hoàn tăng cao như đạp xe cường độ cao, xông hơi quá thường xuyên...

Dành thời gian nghỉ ngơi, thư giãn để giải tỏa căng thẳng cũng là biện pháp đảm bảo sức khỏe tổng thể, cải thiện chất lượng và số lượng tinh trùng. Nếu có dấu hiệu như giảm ham muốn tình dục, bất thường ở cơ quan sinh dục, nam giới nên chủ động đi khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Trịnh Mai