Tiêu chảy

Triệu chứng

Triệu chứng chính của bệnh tiêu chảy là đi tiêu phân lỏng hoặc phân có nước thường xuyên, đồng thời tăng cảm giác muốn đi tiêu. Tùy nguyên nhân và mức độ nặng nhẹ mà bệnh có thể biểu hiện thành các triệu chứng khác nhau.

Các triệu chứng của tiêu chảy nhẹ bao gồm đầy hơi, đau quặn bụng, buồn nôn, tăng nhu cầu đi vệ sinh. Nếu bị tiêu chảy nặng, bệnh nhân có thể gặp phải các triệu chứng khác nghiêm trọng hơn như sốt, sụt cân, mất nước, đau bụng dữ dội, nôn mửa, phân có máu. Tình trạng mất nước do tiêu chảy sẽ khiến bệnh nhân mệt mỏi, tăng nhịp tim, đau đầu, lâng lâng, khô miệng, khát nước và giảm tần suất đi tiểu.

Nguyên nhân

Dưới đây là một số nguyên nhân có thể gây tiêu chảy:

• Nhiễm virus: Một số loại virus có khả năng gây tiêu chảy như norovirus, rotavirus, adenoviruses, astrovirus cytomegalovirus, virus viêm gan. Trong đó, rotavirus là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy cấp ở trẻ em.
• Nhiễm vi khuẩn, ký sinh trùng: Vi khuẩn Salmonella, Campylobacter, Shigella và Escherichia coli thông qua thức ăn, nước uống sẽ xâm nhập, tấn công đường tiêu hóa và dẫn đến tiêu chảy. Trong khi đó, một số ký sinh trùng như Giargia, Cryptosporidium và Microsporidium có thể là nguyên nhân gây tiêu chảy mạn tính.
• Bệnh lý đường tiêu hóa: Hội chứng ruột kích thích và bệnh viêm ruột là hai nguyên nhân gây tiêu chảy mạn tính phổ biến. Các bệnh lý đường tiêu hóa khác như viêm đại tràng vi thể, bệnh Celiac, nhiễm trùng mạn tính, bệnh Addison, ung thư đường tiêu hóa... cũng có thể gây nên tình trạng này.
• Tác dụng phụ của thuốc: Thuốc kháng sinh có thể tiêu diệt cả những vi sinh vật có lợi trong đường tiêu hóa, gây xáo trộn sự cân bằng tự nhiên của hệ vi khuẩn đường ruột, từ đó, dẫn đến tiêu chảy. Các loại thuốc khác như thuốc điều trị ung thư hoặc thuốc kháng axit có chứa magiê cũng có khả năng gây ra tình trạng này.
• Dị ứng hoặc không dung nạp với một số loại thực phẩm: Tình trạng không dung nạp lactose là một trong những nguyên nhân gây tiêu chảy thường gặp. Những người mắc phải tình trạng này thường khó tiêu hóa đường lactose có trong sữa và các sản phẩm từ sữa, từ đó dễ bị đau bụng, đi tiêu phân lỏng.
• Phẫu thuật: Đôi khi, phẫu thuật cắt bỏ một phần ruột hoặc túi mật có thể gây tiêu chảy.

Chẩn đoán

Để chẩn đoán tiêu chảy, bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, các loại thuốc đang sử dụng, đồng thời tiến hành thăm khám và thực hiện các xét nghiệm để xác định nguyên nhân gây bệnh. Các xét nghiệm có thể bao gồm:

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm công thức máu toàn phần, xét nghiệm đo mức điện giải và chức năng thận có thể giúp bác sĩ xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh.
• Xét nghiệm phân: Giúp bác sĩ tìm kiếm sự hiện diện của các vi khuẩn, ký sinh trùng có thể gây tiêu chảy.
• Xét nghiệm hơi thở hydro: Là một thử nghiệm sử dụng phép đo hydro trong hơi thở để chẩn đoán một số tình trạng gây ra triệu chứng tiêu hóa, trong đó có không dung nạp lactose.
• Nội soi: Bác sĩ đưa một ống nhỏ có gắn máy quay vào đường tiêu hóa để quan sát và phát hiện các bất thường bên trong dạ dày, đại tràng, đại tràng sigma và trực tràng. Trong quá trình nội soi, bác sĩ có thể lấy một mẫu mô nhỏ (sinh thiết) để tiến hành phân tích trong phòng thí nghiệm.

Bác sĩ Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa thực hiện nội soi dạ dày. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh

Điều trị

Hầu hết trường hợp tiêu chảy cấp sẽ tự khỏi trong vài ngày mà không cần điều trị gì đặc biệt. Với đa số các trường hợp, bác sĩ sẽ khuyến khích bệnh nhân bổ sung đầy đủ nước và chất điện giải thông qua chế độ ăn uống để ngăn ngừa mất nước. Nếu ăn uống làm rối loạn dạ dày hoặc gây nôn, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh truyền dịch qua đường tĩnh mạch. Khi bị tiêu chảy, bệnh nhân nên thay đổi chế độ ăn uống, hạn chế các loại đồ ăn nhiều dầu mỡ, thức uống chứa caffeine hoặc có ga.

Nếu tình trạng tiêu chảy kéo dài vài tuần, bác sĩ sẽ dựa vào nguyên nhân gây bệnh để lựa chọn phương án điều trị phù hợp cho bệnh nhân, bao gồm:

• Thuốc kháng sinh: Kháng sinh có thể được sử dụng để điều trị các tình trạng nhiễm vi khuẩn hoặc ký sinh trùng gây tiêu chảy.
• Thuốc điều trị các bệnh lý đường tiêu hóa: Nếu nguyên nhân gây tiêu chảy là do các bệnh lý đường tiêu hóa, bác sĩ sẽ áp dụng các phương pháp để kiểm soát những tình trạng này.
• Điều chỉnh thuốc sử dụng: Nếu việc sử dụng kháng sinh khiến bệnh nhân bị tiêu chảy, bác sĩ có thể cân nhắc đến việc giảm liều hoặc thay đổi thuốc.
• Sử dụng chế phẩm sinh học: Probiotic có thể được sử dụng để thiết lập lại sự cân bằng của hệ vi sinh vật đường ruột, từ đó giúp làm giảm triệu chứng tiêu chảy.

Chăm sóc

Bổ sung nước cho cơ thể
Tiêu chảy kéo dài là nguyên nhân khiến cơ thể bị mất nước, mất điện giải và khoáng chất. Vì vậy, khi bị tiêu chảy, điều đầu tiên và quan trọng nhất là phải uống thật nhiều nước.

Nếu tình trạng tiêu chảy diễn ra ở mức độ nhẹ, bệnh nhân chỉ cần uống nhiều nước hơn bình thường, uống thành từng ngụm nhỏ. Ngoài nước lọc, người bệnh có thể nước ép trái cây (táo, mận). Đối với trẻ nhỏ còn đang bú mẹ hoàn toàn, mẹ nên cho trẻ bú nhiều hơn, bú theo nhu cầu và chia cữ bú trong ngày thành nhiều cữ bú nhỏ nhằm đảm bảo trẻ được cung cấp đủ nước, dưỡng chất và năng lượng.

Tuy nhiên, nếu tiêu chảy diễn tiến nặng hơn, ngoài việc uống nhiều nước hơn, người bệnh nên dùng thêm một số loại dung dịch bù nước, bù điện giải. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới và UNICEF, dung dịch bù nước và điện giải Oresol có tác dụng tích cực trong việc điều trị tiêu chảy ở cả trẻ em và người lớn.

Sữa chua
Sữa chua là một loại thực phẩm chứa nhiều lợi khuẩn, giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Hơn nữa, các lợi khuẩn chứa trong sữa chua còn có tác dụng giúp sản sinh axit lactic, hỗ trợ cơ thể đào thải độc tố và tiêu diệt các vi khuẩn gây tiêu chảy, từ đó, cải thiện tình trạng bệnh.

Các chuyên gia khuyến cáo người bị tiêu chảy nên sử dụng 2 hũ sữa chua mỗi ngày. Người bệnh có thể ăn kèm sữa chua với chuối để tăng hiệu quả điều trị tiêu chảy vì trong thành phần của chuối có chứa pectin - một loại chất xơ hòa tan giúp hấp thụ lượng chất lỏng trong ruột, giúp giảm tiêu chảy, bù điện giải.

Nghỉ ngơi
Nghỉ ngơi đủ giấc giúp cơ thể thư giãn, thoải mái hơn, từ đó đẩy nhanh quá trình điều trị tiêu chảy. Bên cạnh đó, khi ngủ, việc đặt một chiếc khăn hay túi chườm ấm lên bụng sẽ giúp người bệnh dễ chịu hơn, giảm bớt các cơn co thắt bụng.

Tránh một số loại thức ăn
Khi bị tiêu chảy, hệ tiêu hóa hoạt động kém hơn so với bình thường, dễ bị kích thích. Do đó, người bệnh nên tránh ăn các loại thực phẩm cay, nóng, nhiều dầu mỡ, khó tiêu hóa, đồ đông lạnh, đồ chế biến sẵn... Hơn nữa, sữa và các chế phẩm từ sữa (ngoại trừ sữa chua), nước ngọt, nước có ga, cà phê cũng nên hạn chế sử dụng. Việc tiêu thụ những sản phẩm này khiến tình trạng tiêu chảy trở nên tồi tệ hơn. Thay vào đó, người bệnh nên ưu tiên ăn những món ăn dạng lỏng, mềm, dễ tiêu như cháo, súp...

Thực phẩm giàu tinh bột
Một chế độ dinh dưỡng khoa học và phù hợp sẽ giúp cơ thể được bổ sung đủ dưỡng chất và năng lượng, từ đó, giúp giảm áp lực cho hệ tiêu hóa, cải thiện tình trạng tiêu chảy. Các loại thực phẩm như ngũ cốc, bột sắn, gạo, khoai tây, cà rốt, các loại rau xanh.. là nguồn dưỡng chất quan trọng, giúp làm giảm nhẹ các cơn đau dạ dày hiệu quả.

Lưu ý, bệnh nhân tiêu chảy nên tránh tiêu thụ bột yến mạch, khoai tây chiên vì chúng khiến tiêu chảy trở nên nặng hơn và gây ra những cơn đau bụng dữ dội hơn.

Quả việt quất (Blueberry)
Việt quất có khả năng khắc phục tiêu chảy nhanh chóng bởi thành phần chứa anthocyanosides cùng đặc tính kháng khuẩn, chống oxy hóa vượt trội.
Trà hoa cúc
Trà hoa cúc là một trong những cách khắc phục tiêu chảy tự nhiên và hiệu quả. Với thành chứa tanin và nhiều vi khoáng chất cần thiết cho cơ thể, loại trà này có tác dụng cải thiện các triệu chứng của tiêu chảy, chống co thắt và thường được sử dụng trong phòng ngừa và điều trị viêm đường ruột.

Trà vỏ cam
Trà vỏ cam chứa nhiều tanin, pectin và các khoáng chất khác như magie, kẽm, vitamin A... có tác dụng điều chỉnh nhu động ruột, cải thiện các vấn đề về rối loạn tiêu hóa. Do đó, khi bị tiêu chảy, bệnh nhân cũng có thể uống trà vỏ cam để cải thiện tình trạng này.

Lá ổi, búp ổi non
Lá ổi, búp ổi non chứa nhiều flavonoid loại quercetin có tác dụng hỗ trợ bài tiết acetylcholin trong ruột, kích thích cơ trơn ruột, từ đó giúp giảm nhẹ các cơn co thắt ruột, đau bụng do tiêu chảy gây ra. Hơn nữa, lá ổi có thành phần chứa tanin, có tác dụng giảm tiết dịch ruột, kháng khuẩn, giúp niêm mạc ruột săn chắc hơn.

Gừng tươi nướng
Trong đông y, gừng tươi nướng là một bài thuốc hỗ trợ điều trị hiệu quả các vấn đề về tiêu hóa như tiêu chảy, ngộ độc thực phẩm, nôn ói, dị ứng thực phẩm. Tuy nhiên, đối với những người có bệnh nền về gan, sỏi mật, phụ nữ mang thai, sốt lưu ý không nên áp dụng cách này để điều trị tiêu chảy.

Phòng ngừa

Vệ sinh an toàn thực phẩm đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa tiêu chảy do nhiễm khuẩn và ký sinh trùng. Các chuyên gia y tế khuyến nghị nên ăn các loại thực phẩm đã nấu chín kỹ, uống nước đun sôi để nguội hoặc nước đóng chai, tránh ăn các loại thực phẩm đã hỏng, rau sống hoặc trái cây chưa được rửa sạch. Rửa tay thật kỹ trước và sau khi chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh, tiếp xúc với thịt sống, thay tã, hắt hơi hoặc ho.
Một số loại virus gây tiêu chảy như rotavirus, có thể được ngăn ngừa bằng vaccine. Trẻ em nên tiêm vaccine ngừa rotavirus trong 6 tháng đầu đời. Bệnh nhân (nhất là trẻ nhỏ) cần thận trọng khi dùng bất kỳ loại thuốc nào, tốt nhất là nên dùng theo đúng hướng dẫn sử dụng hoặc chỉ định của bác sĩ.