Dựa vào những yếu tố tác động khiến trẻ không dung nạp lactose trong sữa mẹ, các bác sĩ chia tình trạng bất dung nạp lactose ra thành 3 dạng:
Bất dung nạp lactose nguyên phát
Thường xảy ra ở những trẻ đã lớn với chế độ dinh dưỡng thay đổi thường xuyên và ít sử dụng hoặc bị cắt giảm hoàn toàn các sản phẩm sữa hoặc chế phẩm từ sữa. Khi sử dụng trở lại các thực phẩm từ sữa, trẻ không dung nạp lactose vì cơ thể thiếu enzyme lactase tương đối.
Bất dung nạp lactose thứ phát
Sau một đợt tổn thương đường ruột do vi khuẩn, virus, ruột non của trẻ dễ bị tổn thương và xảy ra hiện tượng bất dung nạp lactose trong sữa mẹ. Nếu các vấn đề về hệ tiêu hóa được giải quyết, các triệu chứng của bất dung nạp lactose cũng sẽ biến mất. Tuy nhiên, nếu hệ tiêu hóa vẫn chưa hồi phục mà trẻ lại tiếp tục bị tiêu chảy do bất dung nạp lactose thì lượng enzyme lactase sẽ giảm sút nghiêm trọng, càng khiến tiêu chảy kéo dài và trầm trọng hơn.
Bất dung nạp lactose bẩm sinh
Tỷ lệ trẻ mắc phải bất dung nạp lactose bẩm sinh khá thấp (chỉ một trong 1.000 trẻ sinh ra). Trường hợp này thường dễ xảy ra ở trẻ sinh non hơn vì lượng enzyme lactase thường phát triển mạnh trong 3 tháng cuối thai kỳ. Trẻ sinh non thì cả hệ tiêu hóa và lượng enzyme lactase đều dễ bị thiếu hụt. Ngoài ra, bất dung nạp lactose còn có thể do rối loạn nhiễm sắc thể gây ngăn cản hệ tiêu hóa sản sinh ra enzyme lactase.
Nguyên nhân
Bất dung nạp đường lactose ở trẻ sơ sinh là tình trạng hệ tiêu hóa của trẻ không có khả năng tiêu hóa và hấp thu đường lactose có nhiều trong sữa mẹ và các loại sữa công thức.
Khi đi vào hệ tiêu hóa, đường lactose (lactose intolerance) được phân giải thành 2 loại đường đơn là glucose và galactose nhờ vào enzyme lactase do vi nhung mao ruột tiết ra. Nếu hệ tiêu hóa của trẻ không có hoặc không thể tiết ra đủ lượng enzyme lactase sẽ gây ra hiện tượng trẻ không dung nạp đường lactose trong sữa mẹ.
Khi đó, thay vì được phân giải và được cơ thể hấp thụ, đường lactose dư thừa sẽ theo xuống đại tràng. Các vi khuẩn ở đây sẽ tương tác biến nó thành acid lactic và cacbon dioxide, gây ra các triệu chứng như sôi bụng, đi phân chua, tiêu chảy, biếng ăn...
Triệu chứng
Khi trẻ mắc hội chứng bất dung nạp lactose, chú ý quan sát ba mẹ sẽ dễ dàng nhận biết với các biểu hiện hay triệu chứng đặc trưng sau:
- Khi bú mẹ hoặc uống sữa trẻ thường quấy khóc, sợ.
- Sau khi bú mẹ hay uống sữa trẻ dễ bị nôn, bụng đầy hơi, trương cứng.
- Trẻ dễ bị tiêu chảy, phân lỏng có bọt khí hoặc toàn nước chua.
- Vùng da xung quanh hậu môn thường đỏ do bị hăm.
Chẩn đoán
Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, trẻ bất dung nạp lactose có thể bị rối loạn tiêu hóa, thiếu canxi và vitamin D, đồng thời suy dinh dưỡng nặng, ăn uống kém cộng thêm tập quán kiêng ăn làm chậm hồi phục niêm mạc ruột. Bên cạnh đó, trẻ có nguy cơ bị tiêu chảy kéo dài, trở thành tiêu chảy mạn tính. Vì thế, cha mẹ tuyệt đối không được chủ quan, chần chừ khi con gặp tình trạng này mà cần đưa đến chuyên gia dinh dưỡng khám sớm.
Điều trị
Nếu nghi trẻ mắc hội chứng bất dung nạp lactose và có hiện tượng tiêu chảy với các dấu hiệu đặc trưng của bệnh, nên nhanh chóng đưa trẻ đến các trung tâm y tế để thăm khám và điều trị thích hợp. Các bác sĩ sẽ tìm hiểu thông tin của trẻ và tiến hành các xét nghiệm, kiểm tra cần thiết để đánh giá tình trạng của trẻ.
Trường hợp trẻ bị tiêu chảy nặng do không dung nạp lactose, giải pháp được nhiều bác sĩ lựa chọn là loại trừ các sản phẩm chứa lactose trong khẩu phần ăn của trẻ, thay vào đó là các loại sữa không chứa lactose (lactofree). Đây là biện pháp hữu hiệu giúp trẻ tránh tiêu chảy mà vẫn đáp ứng được nhu cầu dinh dưỡng thiết yếu.
Giai đoạn 1.000 ngày đầu tiên của trẻ nhỏ rất quan trọng, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển sau này của trẻ. Do đó, trẻ không may mắc phải hội chứng bất dung nạp lactose cần có chế độ dinh dưỡng riêng biệt và khoa học.
Thiếu lactose sẽ khiến trẻ khó hấp thu canxi và các vi chất khác. Cần cho trẻ đến bệnh viện để bác sĩ - chuyên gia dinh dưỡng khám, tư vấn phù hợp, thông qua các xét nghiệm đo chỉ số canxi và các vi chất ở trẻ.
Chăm sóc
Khi trẻ sơ sinh mắc hội chứng bất dung nạp lactose, các bác sĩ luôn khuyến nghị tiếp tục cho trẻ bú đầy đủ sau khi được điều trị bằng phương pháp thích hợp. Lý do, trong sữa mẹ có chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho trẻ củng cố và tăng cường hệ miễn dịch đường ruột, giúp tái tạo lớp niêm mạc ruột bị tổn thương, đẩy nhanh quá trình cân bằng đường ruột, từ từ giảm các triệu chứng uống sữa bị tiêu chảy.
Các bài viết của VnExpress có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
