Vợ chồng chị Nga sinh con đầu lòng cách đây 5 năm và quyết định không sinh thêm. Chị tránh thai bằng bao cao su, uống thuốc ngừa thai khẩn cấp, canh ngày rụng trứng. Trước đó, chị uống thuốc tránh thai hàng ngày nhưng cơ thể mệt mỏi, buồn nôn, cấy que ngừa thai thì rong kinh, phải tháo sau hai tháng.

Đầu năm, chị Nga vỡ kế hoạch dù đã dùng thuốc ngừa thai khẩn cấp. Sau khi bé gái chào đời bằng phương pháp sinh mổ, bác sĩ Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM thắt vòi trứng theo nguyện vọng của sản phụ. "Hai con là quá đủ, nếu mang thai nữa, tôi không đủ sức khỏe", chị Nga nói.

Giống như chị Nga, chị Thương, 40 tuổi, cũng cắt hai vòi trứng sau khi sinh con thứ hai. Mắc bệnh đái tháo đường thai kỳ, chị phải điều trị insulin liên tục. Chị ăn kiêng nghiêm ngặt, tiêm thuốc nhưng đường huyết vẫn tăng, nhiều lần phải nhập viện theo dõi. Theo bác sĩ, nếu chị tiếp tục có thai, đường huyết mất kiểm soát, có thể khiến mẹ và con tử vong.

BS.CKI Trần Nguyễn Phương An, Trung tâm Sản Phụ khoa, cho biết đây là hai trong nhiều ca triệt sản tại Hệ thống bệnh viện Tâm Anh TP HCM trong tháng 9. Những năm trước, trung bình mỗi tháng có khoảng 15 ca triệt sản nữ, từ đầu năm số ca tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái. Hầu hết phụ nữ triệt sản do mắc bệnh tim mạch, thần kinh, lao, thận..., tiếp tục mang thai sẽ nguy hiểm hoặc đã sinh đủ con. Một số chị em không thể dùng thuốc tránh thai hoặc que cấy, không thể thuyết phục chồng triệt sản.

Triệt sản nữ là cắt và thắt hai ống dẫn trứng, mất khả năng mang thai vĩnh viễn. Kỹ thuật này khá đơn giản, bác sĩ làm tiểu phẫu mở hoặc qua ngả nội soi ổ bụng để tiếp cận và kéo hai vòi trứng, cột thành dạng cái quai dài khoảng 1,5-2 cm, rồi buộc gốc của quai lại bằng chỉ, cuối cùng cắt bỏ quai ngay gần sát chỗ cột. Sau triệt sản, cần 3-5 ngày hồi phục cơ thể, hiệu quả tránh thai tức thì.

Thường triệt sản sẽ được thực hiện đồng thời khi mổ lấy thai. Các trường hợp sinh thường mới áp dụng triệt sản qua phẫu thuật nội soi hoặc đường mổ nhỏ.

Phương pháp này khuyến cáo dành cho người đã sinh đủ hai con hoặc có chỉ định không nên mang thai. Thời điểm triệt sản có thể tiến hành sau khi sinh mổ. Với người sinh thường, thời điểm tốt nhất là trong vòng 7 ngày đầu hoặc 6 tuần sau khi sinh. Bác sĩ có thể kết hợp triệt sản với các phẫu thuật vùng bụng dưới như bóc u xơ tử cung, u nang buồng trứng...

Theo kết quả Điều tra dân số và kế hoạch hóa gia đình năm 2020, tỷ lệ sử dụng các biện pháp tránh thai bất kỳ của phụ nữ 15-49 tuổi đạt 74,7%. Tỷ lệ này ở khu vực nông thôn cao hơn ở thành thị.

Biện pháp tránh thai truyền thống được thay thế bằng các biện pháp hiện đại thuận tiện, an toàn và hiệu quả hơn (như uống thuốc tránh thai, tiêm hoặc cấy, bao cao su). Trong đó, vòng tránh thai là lựa chọn số hàng đầu, với 45,3% trong tổng số phụ nữ 15-49 tuổi sử dụng, chủ yếu ở nhóm ít con hoặc có nhu cầu sinh thêm. Tiếp theo là uống thuốc tránh thai, bao cao su lần lượt là 23,2% và 18,1%.

Nhóm phụ nữ có nhiều con thường sử dụng các biện pháp hiệu quả lâu dài như vòng, tiêm, cấy hoặc vĩnh viễn như đình sản nữ. Tỷ lệ phụ nữ 15-49 tuổi có gia đình sử dụng biện pháp triệt sản chiếm 0,9%. Trong đó, 55,1% nữ giới chọn triệt sản khi có ba con trở lên, 40,3% phụ nữ chọn đình sản khi đã sinh đủ hai con.

Bác sĩ Phương An cho biết tỷ lệ có thai tự nhiên trở lại sau triệt sản là 1/1.000 ca. Nguyên nhân thường do ống dẫn trứng tự nối liền sau cắt bỏ.

Nếu muốn mang thai, phụ nữ phải phẫu thuật nối lại hay tái thông tai vòi, tỷ lệ thành công thấp. Hầu hết chị em phải sử dụng biện pháp thụ tinh ống nghiệm, mất nhiều kinh phí. Triệt sản có ưu điểm như không thay đổi chu kỳ kinh nguyệt, không gây tăng cân, không ảnh hưởng đến quan hệ vợ chồng, phòng ung thư buồng trứng.

Theo kết quả Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình năm 2020, toàn quốc có 12.828.450 phụ nữ 15-49 tuổi đã lập gia đình, ghi nhận hơn 120.850 ca đình sản nữ trong khi đình sản nam có khoảng 10.070 trường hợp.

Bác sĩ Phạm Xuân Long, khoa Nam học, Trung tâm Tiết niệu - Thận học - Nam khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết tại Việt Nam, các quý ông còn e ngại phẫu thuật, ảnh hưởng bản lĩnh đàn ông và chuyện chăn gối. Chưa kể trách nhiệm tránh thai từ lâu đã nghiêng về phái nữ.

Theo bác sĩ Phương An, trên thế giới, phương pháp tránh thai vĩnh viễn lại rất phổ biến, từ các nước đông dân như Trung Quốc, Ấn Độ đến những nước phát triển như Mỹ, Australia, châu Âu... vì an toàn, đơn giản, hiệu quả rất cao mà không ảnh hưởng đến sức khỏe tâm sinh lý nam nữ. Từ trước đến nay nhiều phụ nữ triệt sản để kế hoạch hóa gia đình. Sau này triệt sản nam từ phương Tây du nhập vào, nam giới Việt bắt đầu triệt sản khi đã đủ con, người vợ gặp vấn đề với các hình thức tránh thai khác.

Theo bác sĩ Long, thắt ống dẫn tinh là thủ thuật đơn giản nhưng cho hiệu quả tránh thai gần tuyệt đối. Phẫu thuật nhỏ, dễ thực hiện, an toàn, ít chảy máu, tỷ lệ biến chứng dưới 1%, thời gian thực hiện chỉ khoảng 30 phút, người bệnh có thể xuất viện trong ngày, chi phí thấp.

"Nam giới nên chủ động tránh thai thay vợ để bảo vệ người phụ nữ của mình", bác sĩ Long nói.

Các bác sĩ khuyến cáo các cặp vợ chồng không muốn sinh thêm con nên cân nhắc phương pháp ngừa thai theo hoàn cảnh, điều kiện và sức khỏe.

Tuệ Diễm