Paracetamol còn được gọi là acetaminophen hoặc N-acetyl-p-aminophenol, là một loại thuốc được dùng phổ biến trên thế giới và ở Việt Nam với mục đích hạ sốt và giảm đau mà không cần bác sĩ kê đơn.
Tuy nhiên, Paracetamol có tác dụng phụ là gây tổn thương gan nếu sử dụng quá liều. Theo Tạp chí Gan mật Thế giới (World Journal of Hepatology), ngộ độc gan do thuốc (DILI) là nguyên nhân phổ biến gây ra tổn thương gan cấp và paracetamol là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ngộ độc gan do thuốc. Riêng tại Mỹ mỗi năm ghi nhận khoảng 300 ca tử vong do nguyên nhân này. Mỗi năm thế giới có hơn 50% trường hợp suy gan cấp liên quan đến quá liều paracetamol và khoảng 20% số này phải ghép gan.
Hiện ở Việt Nam, nhiều loại thuốc hạ sốt đều chứa cùng một hoạt chất acetaminophen và có tác dụng như nhau. Do đó, khi điều trị hạ sốt, giảm đau, chỉ cần sử dụng một trong số các loại thuốc này, cũng như chú ý đến liều lượng được khuyến cáo để tránh nguy cơ ngộ độc gan do Paracetamol.
Ngộ độc paracetamol là gì?
Ngộ độc paracetamol là tình trạng dùng quá liều thuốc paracetamol hoặc các loại thuốc có chứa thành phần paracetamol, dẫn đến ngộ độc gan. Paracetamol có sinh khả dụng cao, với gần 80% lượng thuốc được hấp thu khi dùng qua đường uống. Nếu uống đúng liều lượng thì sau 2-3h, paracetamol sẽ được bài tiết qua thận. Song nếu uống quá liều, paracetamol sẽ bị chuyển hóa thành chất độc hại là NAPQI, gây viêm gan cấp tính.
Ngộ độc paracetamol có thể do uống cấp một liều hoặc uống kéo dài mạn tính.
- Liều khuyến cáo paracetamol ở người trưởng thành từ 500-1000mg mỗi 4-6 giờ và không quá 4g/ 24 giờ.
- Ở trẻ em, liều khuyến cáo từ 10-15mg/kg mỗi 4-6 giờ và không quá 50-70mg/kg/ 24 giờ.
- Người trưởng thành uống một liều cấp >150mg/kg hoặc > 7.5g có thể coi như bị ngộ độc, mặc dù liều tối thiểu gây tổn thương gan có thể dao động từ 4-10g. Trẻ em uống liều cấp từ 120mg/kg- 150mg/kg có thể gây ngộ độc gan.
- Ở những bệnh nhân uống kéo dài mạn tính, liều > 4g/ngày có thể gây ra tình trạng ngộ độc trên lâm sàng.
Một số nhóm đối tượng đặc biệt có nguy cơ cao bị ngộ độc gan cấp dù chỉ sử dụng paracetamol ở liều thấp như người bị suy dinh dưỡng, người nghiện rượu, người lớn tuổi, ăn uống kém, người mắc bệnh gan, thận, phụ nữ mang thai.
Triệu chứng ngộ độc paracetamol
Biểu hiện lâm sàng của ngộ độc gan cấp do paracetamol phụ thuộc vào thời điểm người bệnh đến cấp cứu và lượng thuốc đã uống. Có thể chia các biểu hiện thành bốn giai đoạn: giai đoạn khởi đầu, giai đoạn tổn thương gan, giai đoạn suy gan, giai đoạn hồi phục.
- Giai đoạn khởi đầu: Xảy ra trong vòng 24 giờ đầu sau khi uống. Người bệnh có thể không xuất hiện triệu chứng hoặc triệu chứng không đặc hiệu như chán ăn, buồn nôn, nôn ói, vã mồ hôi...
- Giai đoạn tổn thương gan: Xảy ra 24 - 48 giờ sau khi uống với các biểu hiện như đau bụng, căng tức vùng hạ sườn phải. Xét nghiệm các chỉ số men gan (như AST, ALT, bilirubin) có thể tăng, thời gian đông máu kéo dài. Phần lớn người bệnh sẽ không tiến triển quá giai đoạn này, nhất là những người được sử dụng Acetylcystein để giải độc.
- Giai đoạn suy gan: Thường xảy ra 3 - 5 ngày sau uống thuốc. Đặc trưng là sự tái xuất hiện và nặng hơn của tình trạng buồn nôn, nôn ói kèm theo mệt mỏi, vàng da và những triệu chứng hệ thần kinh trung ương như lú lẫn, ngủ gà, hôn mê. Ngoài ra, có thể kèm thêm các biểu hiện như bị suy thận, hạ đường huyết, rối loạn đông máu, bệnh não do gan, men gan tăng tối đa xuất hiện rõ rệt.
- Giai đoạn hồi phục: Nếu người bệnh được xử trí kịp lúc thì chức năng gan sẽ hồi phục hoàn toàn. Trường hợp ngộ độc nặng không được điều trị, người bệnh có thể bị tử vong trong vòng 4 - 18 ngày.
Điều trị khi bị ngộ độc paracetamol
Khi bị ngộ độc paracetamol, người bệnh cần đến ngay bệnh viện hoặc cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ. Tùy thuộc vào tình trạng của người bệnh, bác sĩ sẽ áp dụng một hoặc nhiều các phương pháp để điều trị, gồm loại bỏ chất độc, sử dụng thuốc giải độc ở dạng uống hoặc dạng truyền tĩnh mạch hay ghép gan.
Người bị suy gan cấp do ngộ độc paracetamol có tỷ lệ tử vong cao tới 30% nếu không được ghép gan kịp thời. Những người bị tổn thương gan giai đoạn 3 và có dấu hiệu rối loạn chức năng cơ quan tiến triển, nhiễm toan nặng hoặc suy đa cơ quan có tiên lượng xấu sẽ được bác sĩ cân nhắc phẫu thuật ghép gan. Tỷ lệ sống hơn 5 năm ở những người ghép gan khá tốt là thường trên 70%.
"Ngộ độc paracetamol vô tình hay cố ý đều rất phổ biến trên thế giới. Người dân cần nâng cao nhận thức trong việc dùng thuốc paracetamol hoặc các loại thuốc, thực phẩm chức năng có chứa thành phần paracetamol để tránh xảy ra ngộ độc gan gây nguy hiểm đến tính mạng. Đặc biệt trong bối cảnh dịch Covid-19 lan rộng, số người xuất hiện triệu chứng sốt và hạ sốt bằng paracetamol ngày càng nhiều", BS.CKI Huỳnh Văn Trung, Trung tâm Nội soi & Phẫu thuật nội soi tiêu hóa, BVĐK Tâm Anh khuyến cáo.
"Đối với người mắc Covid-19 được theo dõi và điều trị tại nhà, nếu sử dụng Paracetamol để hạ sốt cũng cần nắm rõ liều lượng theo khuyến cáo để tránh nguy cơ ngộ độc gan cấp. Tuyệt đối không nên tự ý uống thêm liều hoặc uống nhiều loại thuốc hạ sốt khác nhau để nhanh hạ sốt", bác sĩ Huỳnh Văn Trung lưu ý thêm.
Anh Ngọc