Liệt mặt (liệt dây thần kinh số 7, liệt Bell) là một bệnh thần kinh ngoại biên không rõ nguyên nhân. Đây là tình trạng một bên cơ mặt trở nên yếu hoặc chảy xệ xuống do dây thần kinh điều khiển cho cơ mặt bị tổn thương hoặc mất chức năng.

BS.CKII Võ Đôn (Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh) cho biết, hầu hết bệnh nhân liệt mặt có thể hồi phục hoàn toàn, nhưng cũng có một số người phải mang di chứng suốt cuộc đời. Liệt mặt hai bên rất hiếm gặp với tỷ lệ chỉ khoảng 0,3-2% các bệnh liệt trên khuôn mặt. Liệt mặt thường gặp ở người lớn hơn trẻ em, có xu hướng phát sinh thường nhiều hơn vào mùa xuân và mùa thu.

Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ

Theo bác sĩ Võ Đôn, căn nguyên của bệnh liệt mặt hiện vẫn chưa được xác định cụ thể, song thiếu máu cục bộ mạch máu, mắc bệnh tự miễn hoặc nhiễm virus, nhất là nhóm virus herpes tiềm ẩn (herpes simplex, herpes zoster) được coi là nguyên nhân phổ biến. Các virus có liên quan đến bệnh liệt Bell như virus gây ra mụn rộp và mụn rộp sinh dục (herpes simplex), bệnh thủy đậu và bệnh zona (herpes zoster), quai bị (virus quai bị), cúm (cúm B)...

Yếu tố di truyền, nhổ răng cũng được coi là yếu tố nguy cơ gây ra bệnh liệt mặt. Ngoài ra, còn có các yếu tố khác như bệnh tiểu đường, bệnh bạch cầu, lupus ban đỏ hệ thống, teo cơ cột sống, bệnh phong...

Biểu hiện

Dây thần kinh mặt không chỉ chi phối các các cơ vận động vùng mặt hàm mà còn chi phối các cơ hoạt động không tự chủ bên trong của tuyến lệ, tuyến dưới hàm, cảm giác đến một phần của tai và vị giác cho 2/3 phía trước của lưỡi. Khi bị liệt mặt, tất cả các bộ phận liên quan đến các sợi thần kinh này đều bị ảnh hưởng và có thể xuất hiện các dấu hiệu bao gồm:

- Khô mắt, tuyến lệ hoạt động kém, sụp mí hoặc không thể nhắm hay nháy mắt

- Miệng chảy dãi hoặc không thể khép miệng, khó mỉm cười

- Dị cảm vùng trán, vùng khóe miệng

- Đau quanh tai, thái dương, xương chũm, góc hàm

- Thay đổi vị giác

- Nhạy cảm với âm thanh

- Rối loạn nhai nuốt hoặc lời nói

Bác sĩ Đôn cho biết, trường hợp liệt mặt do nhiễm trùng herpes simplex hoặc zoster, người bệnh còn bị đau dữ dội, sau đó có thể xuất hiện mụn nước và tiến triển thành hội chứng Ramsay-Hunt. Hội chứng Ramsay-Hunt đặc trưng bởi các mụn nước ở vòm miệng hoặc lưỡi do rối loạn chức năng tiền đình-ốc tai gây ra.

Chẩn đoán

Bệnh liệt mặt được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng như:

- Quan sát sự bất đối xứng ở khuôn mặt

- Nhắm mắt bên liệt không kín, mất nếp nhăn mũi má và khóe miệng so với bên lành

- Khám tổng quát, soi tai, sờ nắn các u, bướu vùng hàm

- Đánh giá chức năng vận động, yêu cầu bệnh nhân: Nâng cao cả hai lông mày (nhíu mày), nhắm chặt cả hai mắt, cười, phồng má, mím môi

- Biểu lộ cả răng trên và dưới (khi nhăn mặt)

- Đánh giá chức năng cảm giác đặc biệt, nếu được chỉ định lâm sàng: cảm giác của mặt và tai, cảm giác vị giác của 2/3 phía trước của lưỡi, kháng thể huyết thanh đối với herpes zoster.

Liệt mặt còn có thể chẩn đoán dựa trên hình ảnh học, đo điện thần kinh - cơ, xét nghiệm, kháng thể huyết thanh đối với herpes zoster.

Điều trị

Các mục tiêu chính của việc điều trị bệnh liệt mặt là tăng tốc độ phục hồi, giúp phục hồi hoàn toàn, ngăn ngừa các biến chứng giác mạc và các di chứng khác, đồng thời ức chế sự nhân lên của virus. Tùy vào mức độ bệnh và nguyên nhân gây bệnh mà bác sĩ có thể chỉ định một hoặc kết hợp nhiều phương pháp điều trị cho bệnh nhân như dùng thuốc, tập vật lý trị liệu, châm cứu, phẫu thuật...

Di chứng

Theo bác sĩ Đôn, di chứng lâu dài của bệnh liệt dây thần kinh mặt có thể là tình trạng suy yếu cơ mặt kéo dài, co cứng cơ mặt, rối loạn vận động, giảm tiết nước mắt, chảy nước mắt cá sấu, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tâm lý xã hội của người bệnh. Mặc dù liệt mặt có thể phục hồi trong vòng 6 tháng song nếu không được quan tâm và điều trị đúng cách, người bệnh có thể phải mang các di chứng suốt đời.

Phòng ngừa

Để phòng ngừa bệnh liệt mặt, người dân nên có lối sống, sinh hoạt lành mạnh như vận động, tập thể dục hàng ngày, không uống rượu, bia, không thức khuya, tránh gió lạnh; phòng ngừa cảm cúm và các loại virus gây bệnh. Mọi người nên âng cao sức đề kháng để chống lại các bệnh là yếu tố, nguy cơ gây liệt mặt như đái tháo đường, tai mũi họng, u não, u hệ thần kinh trung ương...

Ngọc An