Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin (còn gọi là đái tháo đường type 2 hoặc tiểu đường khởi phát ở người lớn) là bệnh mạn tính, gây ra do tình trạng rối loạn chuyển hóa glucose trong máu, khiến lượng đường trong máu tăng cao có thể tổn thương nhiều cơ quan quan trọng trong cơ thể.
ThS.BS Trần Nguyễn Quỳnh Trâm (Khoa nội tiết - Đái tháo đường, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM) cho biết, đối tượng dễ mắc bệnh tiểu đường type hai là người ở độ tuổi trung niên. Tuy nhiên, trẻ em và thanh thiếu niên có tình trạng thừa cân, béo phì cũng là một nhóm đối tượng nguy cơ cao.
Triệu chứng
Các triệu chứng bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin thường tiến triển chậm. Trên thực tế, người bệnh có thể sống chung với bệnh lý này trong nhiều năm mà không hay biết.
Khi xuất hiện các triệu chứng, người bệnh có thể gặp phải tình trạng khô miệng, khát nước; đi tiểu thường xuyên; tăng cảm giác đói; sụt cân không rõ nguyên nhân; mệt mỏi. Ngoài ra, mắt mờ; vết thương lâu lành; tê hoặc ngứa ran ở bàn tay hoặc bàn chân; vùng da ở nách và cổ có dấu hiệu đen sạm cũng có thể là triệu chứng của bệnh.
Vết thương lâu lành là một trong những triệu chứng của bệnh tiểu đường type 2. Ảnh: Shutterstock
Nguyên nhân
Theo bác sĩ Quỳnh Trâm, tuyến tụy tạo ra một loại hormone gọi là insulin, giúp các tế bào chuyển hóa glucose trong thức ăn thành năng lượng. Ở người bệnh đái tháo đường type hai, mặc dù insulin vẫn tiết ra đầy đủ nhưng cơ thể sử dụng rất kém insulin. Nguyên nhân cụ thể gây ra bệnh vẫn chưa được biết.
Có rất nhiều yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường không phụ thuộc insulin. Nếu có càng nhiều yếu tố nguy cơ thì khả năng mắc bệnh tiểu đường type hai càng cao, cụ thể:
Độ tuổi: nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin tăng lên khi bạn lớn tuổi, đặc biệt là sau 45 tuổi.
Di truyền: gia đình có tiền sử mắc bệnh tiểu đường.
Các yếu tố nguy cơ liên quan đến sức khỏe và tiền sử bệnh tiền tiểu đường; bệnh tim và mạch máu; huyết áp cao; chỉ số HDL cholesterol thấp; triglycerides cao; thừa cân, béo phì; sinh con nặng hơn 4 kg; tiểu đường thai kỳ...
Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường liên quan đến thói quen và lối sống hàng ngày như ít hoặc không tập thể dục; hút thuốc lá; thường xuyên căng thẳng; ngủ quá ít hoặc quá nhiều.
Biến chứng
Bệnh tiểu đường tiểu đường type 2 không phụ thuộc insulin ảnh hưởng đến nhiều cơ quan chính bao gồm tim, dây thần kinh, mắt, thận... Ngoài ra, các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cũng là các yếu tố nguy cơ của các bệnh mạn tính nghiêm trọng khác. Do đó, việc kiểm soát bệnh tiểu đường có thể làm giảm nguy cơ mắc các biến chứng hoặc bệnh lý đi kèm
Các biến chứng tiềm ẩn của bệnh tiểu đường thường gặp như sau:
Bệnh tim mạch: tiểu đường làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, xơ vữa động mạch, đột quỵ, cao huyết áp...
Bệnh thận: bệnh tiểu đường có thể gây ra biến chứng thận mạn tính hoặc suy thận giai đoạn cuối.
Tổn thương dây thần kinh ở các chi: lượng đường trong máu tăng cao có thể làm tổn thương hoặc phá hủy các dây thần kinh, gây ra các triệu chứng như ngứa ran, tê, rát, đau, nghiêm trọng nhất là mất cảm giác, thường bắt đầu ở đầu ngón chân hoặc ngón tay và lan dần lên trên.
Tổn thương dây thần kinh ở các cơ quan khác: tổn thương các dây thần kinh ở tim có thể khiến nhịp tim không đều. Tổn thương dây thần kinh trong hệ tiêu hóa có thể gây ra các vấn đề như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy hoặc táo bón. Ở nam giới, tổn thương dây thần kinh có thể gây rối loạn cương dương.
Tổn thương mắt: bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng về mắt như đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp và có thể làm hỏng các mạch máu ở võng mạc, gây mù lòa.
Các bệnh về da: người mắc bệnh tiểu đường dễ mắc các vấn đề về da hơn, cụ thể là nhiễm trùng da do vi khuẩn và nấm.
Cắt bỏ bộ phận trên cơ thể: nếu không được điều trị kịp thời, các vết thương trên cơ thể có thể bị nhiễm trùng nghiêm trọng buộc phải cắt bỏ, phần lớn là ngón chân, bàn chân hoặc cẳng chân.
Khiếm thính: nhiều nghiên cứu cho thấy người mắc bệnh đái tháo đường dễ gặp các vấn đề về thính giác.
Chứng ngưng thở lúc ngủ: ngưng thở khi ngủ thường gặp ở những người sống chung với bệnh tiểu đường loại 2, nhất là người thừa cân, béo phì.
Chứng mất trí nhớ: đái tháo đường loại 2 làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và các rối loạn khác gây ra chứng sa sút trí tuệ.
Xét nghiệm và chẩn đoán
Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin thường được chẩn đoán bằng cách thực hiện xét nghiệm Hemoglobin (A1C) còn gọi là HbA1C. Xét nghiệm này cho biết mức đường huyết trung bình của một người trong khoảng 2-3 tháng qua.
Bác sĩ Lan Phương chia sẻ thêm, nếu xét nghiệm HbA1C không cho kết quả khả quan hoặc người bệnh mắc một số bệnh lý nào đó gây trở ngại cho phương pháp xét nghiệm này, bác sĩ có thể chẩn đoán bằng cách thực hiện các xét nghiệm khác bao gồm kiểm tra lượng đường trong máu ngẫu nhiên, kiểm tra đường huyết lúc đói, xét nghiệm dung nạp glucose đường uống.
Đo đường huyết giúp phát hiện bất thường. Ảnh: Shutterstock
Tầm soát định kỳ bằng các xét nghiệm chẩn đoán bệnh đái tháo đường type 2 dành cho người từ 45 tuổi trở lên và các đối tượng thuộc các nhóm như người dưới 45 tuổi bị thừa cân hoặc béo phì và có một hoặc nhiều yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh tiểu đường; phụ nữ bị tiểu đường thai kỳ; người được chẩn đoán mắc tiền tiểu đường. Trẻ em thừa cân hoặc béo phì và có tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường type 2 hoặc các yếu tố nguy cơ khác.
Điều trị
Theo bác sĩ Lan Phương, hiện nay chưa có phương pháp chữa khỏi bệnh tiểu đường không phụ thuộc insulin hoặc tiểu đường type 2. Để kiểm soát tình trạng đường huyết, người bệnh cần kết hợp giữa thay đổi lối sống và điều trị tốt các bệnh lý đi kèm.
Thay đổi lối sống
Giảm cân: nhiều nghiên cứu cho thấy, giảm ít nhất là 5-7% trọng lượng cơ thể mang lại hiệu quả cao trong quá trình điều trị đái tháo đường type 2, nhất là đối với những người thừa cân, béo phì.
Ăn uống lành mạnh: không có chế độ ăn uống cụ thể nào cho người bị tiểu đường type 2 nhưng việc áp dụng chế độ dinh dưỡng ít calo, ít chất béo, ít carbs, bổ sung nhiều chất xơ, trái cây giúp làm giảm lượng đường tiêu thụ vào cơ thể một cách đáng kể.
Tập thể dục: mỗi ngày dành khoảng 30-60 phút hoạt động thể chất giúp kiểm soát đường huyết tốt hơn.
Theo dõi lượng đường trong máu: để kiểm soát mức độ ảnh hưởng của việc ăn uống, sinh hoạt và các bệnh lý kèm theo đối với sức khỏe, từ đó điều chỉnh cho phù hợp.
Sử dụng thuốc
Bác sĩ Lan Phương cho biết, những người mắc bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin cũng có thể được kê đơn thuốc viên hoặc thuốc tiêm tùy vào tình trạng bệnh. Metformin là một trong những loại thuốc thường được kê đơn cho người mắc bệnh tiểu đường type 2, giúp cơ thể đáp ứng tốt hơn với insulin. Ngoài ra, còn có các phương pháp điều trị bằng thuốc khác bao gồm byetta, victoza, bydureon
Một số người mắc bệnh tiểu đường type 2, thường là những người đã mắc bệnh trong nhiều năm cũng có thể chuyển sang tiêm insulin.
Phòng ngừa
Xây dựng lối sống lành mạnh có thể giúp ngăn ngừa bệnh tiểu đường tuýp 2 không phụ thuộc insulin cũng như làm chậm hoặc ngăn chặn sự tiến triển của tiền tiểu đường thành bệnh tiểu đường. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa:
Xây dựng thực đơn ăn uống lành mạnh, khoa học: chọn các loại thực phẩm ít chất béo, mỡ động vật, ít calo; ăn nhiều rau xanh, trái cây, các loại hạt, ngũ cốc; tránh sử dụng đồ uống có đường, có cồn; hạn chế thịt đỏ, thực phẩm chứa nhiều đường...
Người mắc bệnh đái tháo thường type 2 cần xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh. Ảnh: Shutterstock
Tập luyện thể dục thể thao giúp các tế bào nhạy cảm hơn với insulin, do đó, chúng ta cần xây dựng chế độ luyện tập đều đặn, 5 ngày mỗi tuần, mỗi ngày tập ít nhất 30 phút bằng phương pháp đi bộ, chạy bộ, chạy xe đạp, bơi lội...
Ngồi yên trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin, nhất là người làm trong môi trường công sở. Do đó, bạn nên cố gắng vận động cơ thể sau mỗi 30 phút và vận động trong ít nhất vài phút.
Ngọc An