Theo Thạc sĩ, bác sĩ Lê Phan Kim Thoa - Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, hàng ngày, trẻ em phải tiếp xúc với nhiều loại vi trùng gây bệnh truyền nhiễm. Mặc dù ngày nay phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm ở trẻ em đã dễ dàng hơn nhiều so với trước đây nhưng tỷ lệ mắc và tử vong do các bệnh này ở trẻ em rất cao. Một số bệnh có thể khó chẩn đoán hoặc điều trị. Vì vậy, phụ huynh cần có kiến thức về các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm để bảo vệ sức khỏe con yêu.

Bệnh truyền nhiễm là gì?

Bệnh truyền nhiễm là bệnh do các tác nhân như vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng gây ra. Bệnh dễ lây lan, truyền từ người này sang người khác hoặc từ động vật sang người hoặc qua trung gian một số côn trùng. Một số bệnh truyền nhiễm đòi hỏi người bệnh phải được cách ly, điều trị để tránh lây nhiễm cho người xung quanh và cộng đồng.

Bác sĩ Thoa dẫn thông tin từ Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia Mỹ cho thấy, trong số 10 triệu ca tử vong hàng năm ở trẻ em dưới 5 tuổi, một tỷ lệ lớn có liên quan đến các bệnh truyền nhiễm. 36% trong số 4 triệu trẻ sơ sinh tử vong do nhiễm trùng huyết, viêm phổi, tiêu chảy và uốn ván. Trong số các trường hợp tử vong sau sinh do bệnh truyền nhiễm, ước tính 22% tử vong do tiêu chảy (14-30%), 21% do viêm phổi (14-24%), 9% do sốt rét (6-13%), và 1% mắc bệnh sởi (1-9%). Chỉ riêng khoảng 42 quốc gia đã chiếm gần 90% gánh nặng tử vong ở trẻ em trên toàn cầu.

Nguyên nhân gây bệnh truyền nhiễm

Tác nhân gây bệnh truyền nhiễm thường là các loại vi khuẩn, virus và được gọi là mầm bệnh. Vi khuẩn sau khi thâm nhập vào cơ thể, trong điều kiện thuận lợi các mầm bệnh sẽ phát triển mạnh mẽ và sinh ra chất độc gây bệnh cho cơ thể. Mỗi bệnh truyền nhiễm đều có một số loại tác nhân gây bệnh nhất định.

Một số bệnh lây truyền qua đường không khí, qua dịch tiết khi ho, hắt hơi hay nói chuyện, số khác phát triển trong môi trường ô nhiễm, vệ sinh kém và xâm nhập vào cơ thể trẻ qua đường tiêu hóa. Ruồi, gián, muỗi cũng có thể truyền vi khuẩn cho người. Bạn có biết, trên cơ thể một con ruồi có đến khoảng 6 triệu vi khuẩn "cư trú". Những người sống trong môi trường ô nhiễm, không giữ gìn vệ sinh cá nhân hay môi trường sinh hoạt xung quanh sẽ dễ mắc bệnh truyền nhiễm.

Tuy nhiên, không phải tất cả vi trùng (vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng) đều gây bệnh. Trên thực tế, trên da, mí mắt, mũi, miệng và trong ruột có các vi trùng thường trú. Các vi khuẩn này không có hại mà thậm chí còn có lợi cho cơ thể vì có vai trò giúp tổng hợp vitamin K, trợ giúp hấp thu dưỡng chất, ngăn cản sự phát triển của các vi khuẩn gây bệnh bằng cách cạnh tranh, ức chế... Khi có điều kiện thuận lợi, một số vi trùng thường trú có thể gây bệnh. Vì vậy, lối sống tốt, rửa tay thường xuyên, tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch giúp phòng bệnh hiệu quả.

Ở trẻ nhỏ, một số yếu tố quan trọng gồm độ tuổi, khả năng miễn dịch, dinh dưỡng, cấu tạo gen và bệnh lý đi kèm có thể ảnh hưởng đến việc mắc bệnh truyền nhiễm. Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn vì hệ thống miễn dịch chưa được hoàn thiện và bé có xu hướng đưa mọi thứ vào miệng và hiếm khi rửa tay sạch. Phụ huynh cần nắm vững những biểu hiện cũng như cách phòng ngừa, điều trị bệnh để đảm bảo cho con được phát triển khỏe mạnh.

Bệnh truyền nhiễm thường gặp ở trẻ

Cúm mùa

Cúm là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp (mũi, họng và phổi) gây ra bởi virus cúm, bệnh dễ lây lan từ người này sang người khác. Các triệu chứng của bệnh cúm bao gồm sốt cao trên 37.8 độ C, ho, đau cổ họng, chảy nước mũi hoặc nghẹt mũi, đau nhức cả người, nhức đầu, và cảm thấy rất mệt, một số người có thể ói mửa hoặc tiêu chảy.

Điều bố mẹ cần làm:

- Khi trẻ có các dấu hiệu và triệu chứng bệnh, phụ huynh cần để trẻ ở nhà

- Che miệng khi ho và hắt hơi

- Nên rửa tay thường xuyên với xà bông hoặc các loại nước rửa tay khô có cồn (alcohol)

- Không để trẻ dùng chung vật dụng cá nhân với người khác

- Vaccine cúm được chứng minh an toàn, hiệu quả và đã được sử dụng hơn 60 năm qua. Vaccine cúm có thể tiêm cho trẻ từ 6 tháng tuổi đến 9 tuổi chưa từng tiêm vaccine cúm cần tiêm 2 mũi cách nhau tối thiểu một tháng. Sau đó tiêm nhắc lại một mũi hằng năm. Trẻ trên 9 tuổi và người lớn tiêm một mũi và cần tiêm nhắc vaccine cúm hàng năm để phòng bệnh cúm mùa.

Thủy đậu

Thủy đậu là bệnh truyền nhiễm phổ biến do virus Varicella Zoster gây ra. Bệnh lây chủ yếu bằng đường hô hấp qua những giọt nước bọt bắn ra từ bóng nước hoặc từ đường hô hấp của người bệnh, hiếm khi lây do tiếp xúc trực tiếp với bóng nước. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nếu chưa bị bệnh thủy đậu hoặc chưa được tiêm vaccine thủy đậu (chưa được miễn dịch với bệnh thủy đậu), tuy nhiên trẻ em là đối tượng dễ bị bệnh tấn công.

Điều bố mẹ cần làm:

- Tiêm phòng thủy đậu để ngăn ngừa bệnh. Vaccine thủy đậu đạt hiệu quả phòng bệnh cao

- Khi trẻ có dấu hiệu và triệu chứng bệnh, phụ huynh nên để trẻ ở nhà, không cho trẻ đi học và đến chỗ đông người để tránh lây nhiễm cho trẻ khác và người chưa có miễn dịch

- Cách ly trẻ với người xung quanh chưa có miễn dịch trong gia đình để hạn chế lây nhiễm

- Không để trẻ dùng chung vật dụng cá nhân với người khác

Viêm phổi do phế cầu khuẩn

Viêm phổi là căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đối với trẻ em trên toàn thế giới. Bác sĩ Thoa cho biết, bệnh cướp đi sinh mạng của hơn 800.000 trẻ em dưới 5 tuổi mỗi năm, trong đó có hơn 153.000 trẻ sơ sinh, những đối tượng đặc biệt dễ bị nhiễm trùng. Điều đó có nghĩa là cứ 39 giây lại có một trẻ tử vong vì viêm phổi và hầu như tất cả những trường hợp này đều có thể phòng ngừa được.

Trong các tác nhân gây bệnh viêm phổi, viêm phổi do phế cầu khuẩn dễ lây lan qua các phần tử trong không khí (ho hoặc hắt hơi) khi trẻ lành tiếp xúc với trẻ bệnh.

Điều bố mẹ cần làm:

- Chủng ngừa vi khuẩn phế cầu bằng vaccine là biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa không những bệnh viêm phổi mà còn phòng ngừa viêm tai giữa và viêm màng não do phế cầu

- Tăng sức đề kháng cho bé bằng cách bổ sung dinh dưỡng đầy đủ và phù hợp với lứa tuổi của trẻ

- Hạn chế các yếu tố nguy cơ như ô nhiễm không khí (khiến phổi dễ bị nhiễm trùng hơn), thay đổi nhiệt độ môi trường đột ngột...

- Vệ sinh cá nhân và môi trường sạch sẽ. Trẻ sơ sinh được bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và kéo dài

- Không tự ý dùng kháng sinh hoặc phun khí dung khi chưa có chỉ định của bác sĩ

Sởi

Sởi là một bệnh truyền nhiễm do siêu vi Paramyxoviridae gây ra. Bệnh lây qua đường hô hấp và là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ em. Đây là bệnh thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, đỉnh dịch thường vào mùa đông xuân với các triệu chứng như sốt cao; phát ban đầu tiên ở sau tai, lan ra mặt, xuống thân và tay chân kèm ho nhiều, chảy nước mũi, đỏ mắt...

Điều bố mẹ cần làm:

- Tiêm vaccine sởi đủ mũi và đúng lịch là một trong những biện pháp phòng bệnh hữu hiệu cho trẻ và hạn chế bệnh lây lan gây ra dịch trong cộng đồng;

- Sởi là bệnh có khả năng lây lan cao từ người sang người vì vậy cần đề cao việc phòng ngừa và hạn chế lây lan. Khi trẻ có dấu hiệu mắc sởi, phụ huynh cần cho bé nghỉ học và đưa trẻ đến các trung tâm y tế để được thăm khám;

- Giữ vệ sinh không gian sống, vệ sinh cá nhân, để phòng sạch, thoáng khí

- Trẻ mắc sởi cần được chăm sóc và điều trị theo chỉ dẫn của bác sĩ, ở phòng đủ sáng, thoáng cho trẻ nghỉ ngơi đầy đủ, vệ sinh cá nhân sạch sẽ

- Thông thường, trẻ bị bệnh sởi sẽ chán ăn, bỏ ăn, vì vậy bố mẹ cần chuẩn bị cho trẻ những đồ ăn lỏng, dễ nuốt và dễ tiêu, kết hợp các nhóm chất để bổ sung cho trẻ

- Nhỏ mũi, mắt bằng dung dịch nước muối sinh lý (NaCl 0,9%) hoặc dung dịch nhỏ mắt mũi 3-4 lần/ngày

- Cho trẻ uống đủ nước, có thể bổ sung nước hoa quả hay oresol

- Trẻ có dấu hiệu bệnh tăng nặng như mệt mỏi, ngủ li bì, khó thở, ban lặn nhưng vẫn còn sốt, phụ huynh cần đưa bé đến ngay cơ sở y tế gần nhất để kịp thời điều trị

Quai bị

Quai bị là bệnh truyền nhiễm do virus Paramyxovirus gây nên, bệnh thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi, nhất là trẻ 6-10 tuổi. Bệnh lây qua đường hô hấp, trẻ bị bệnh quai bị thường có biểu hiện sưng tuyến nước bọt hoặc tuyến mang thai mang tai tuyến mang tai có thể sưng một bên hoặc cả 2 bên. Trẻ có cảm giác đau vùng sưng, mệt mỏi... Một số bé có thể có biến chứng như viêm tụy, viêm màng não, viêm tinh hoàn ở bé trai hoặc viêm buồng trứng ở bé gái...

Điều bố mẹ cần làm:

- Bổ sung thêm nước cho trẻ, hạn chế cho trẻ uống nước vị chua vì sẽ kích thích sản xuất nước bọt, có thể gây đau

- Có thể chườm mát, chườm lạnh vùng sưng của trẻ để giúp giảm đau cho trẻ

- Cho trẻ ăn thức ăn lỏng, mềm, dễ nuốt và dễ tiêu

- Khi trẻ có triệu chứng bệnh cần để trẻ nghỉ ngơi tại nhà, hạn chế lây nhiễm cho người xung quanh

- Vệ sinh cá nhân cho trẻ, để trẻ súc miệng với nước muối ấm

- Theo dõi để phát hiện biến chứng. Trong trường hợp bé bị biến chứng cần tái khám ngay. Hướng dẫn trẻ nghỉ ngơi, hạn chế vận động mạnh, đặc biệt vào những ngày bệnh có diễn tiến cấp tính

- Với trẻ chưa bị bệnh, cần tiêm phòng để được bảo vệ hiệu quả trước sự tấn công của bệnh

Tay chân miệng

Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm do siêu vi trùng đường ruột gây ra. Tay chân miệng thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, nhất là trẻ dưới 3 tuổi. Một số dấu hiệu và triệu chứng như sốt, đau họng, tổn thương loét đỏ và đau ở miệng, sẩn hồng ban không ngứa, ở một số nơi như lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông đôi khi có bóng nước, trẻ thường quấy khóc, bỏ bú và biếng ăn...

Điều bố mẹ cần làm:

- Thông báo cho trường học hoặc trung tâm chăm sóc của con bạn nếu trẻ mắc bệnh tay chân miệng, giữ con bạn ở nhà để không lây nhiễm sang những trẻ khác từ 7-10 ngày

- Hạn chế tiếp xúc với các trẻ khỏe mạnh khi ở chung nhà hay ngoài cộng đồng

- Chế độ ăn uống phù hợp: uống đồ uống mát ví dụ như sữa mát hay nước mát

- Tránh những thức ăn và đồ uống có tính axit như trái cây hay nước trái cây chua và thức uống có gas, tránh thức ăn mặn hoặc cay, cho trẻ ăn thức ăn mềm lỏng

- Cho trẻ đi khám tại cơ sở y tế để chẩn đoán và được hướng dẫn phương pháp điều trị, theo dõi trẻ

- Đưa trẻ đến khám ngay khi có dấu hiệu nặng

- Thực hiện các biện pháp để ngăn chặn sự lây lan của bệnh tay chân miệng tại nhà, chẳng hạn như khử trùng tất cả đồ chơi và các đồ vật khác mà con bạn tiếp xúc

Ho gà

Bệnh ho gà do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra, khi xâm nhập vào đường hô hấp, vi khuẩn bám chặt vào các lông mao ở đường hô hấp trên và giải phóng độc tố để tấn công hệ hô hấp. Trẻ bị ho gà thường có những cơn ho dữ dội không kiểm soát và khó thở. Sau khi ho, trẻ có xu hướng hít thở sâu để lấy oxy, điều này tạo ra những âm thanh như tiếng rít dài. Ho gà là bệnh truyền nhiễm ảnh hưởng đến mọi độ tuổi, tuy nhiên bệnh đặc biệt nghiêm trọng ở trẻ, nhất là trẻ dưới một tuổi chưa được chủng ngừa.

Điều bố mẹ cần làm:

- Bác sĩ Kim Thoa cho biết, tiêm phòng vaccine cho trẻ để bảo vệ trẻ khỏi sự tấn công của bệnh. Vaccine phòng ho gà có trong rất nhiều loại vaccine kết hợp như vaccine 6 trong 1 Hexaxim hoặc Infanrix Hexa, vaccine 5 trong 1 Pentaxim hoặc ComBE Five, vaccine 4 trong 1 Tetraxim hay vaccine 3 trong 1 Adacel/Boostrix

- Khi trẻ có dấu hiệu của bệnh, phụ huynh cần cách ly trẻ ở nhà và đưa trẻ đi khám bác sĩ

- Vệ sinh cá nhân cho trẻ thường xuyên, xử lý khăn, giấy chứa dịch tiết của trẻ đúng nơi quy định

- Khi trẻ ho hay hắt hơi cần hướng dẫn trẻ che miệng bằng khăn giấy hoặc cánh tay, sau đó rửa tay sạch sẽ

- Trường hợp trẻ có triệu chứng tăng nặng, phụ huynh cần cho bé tái khám để được điều trị sớm, ngăn ngừa biến chứng

Sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm do siêu vi Dengue gây ra. Siêu vi Dengue xâm nhập vào cơ thể người thông qua vết muỗi vằn đốt từ những muỗi cái mang mầm bệnh. Đây là bệnh nguy hiểm cho cả trẻ em và người lớn vì bệnh chưa có vaccine phòng ngừa, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, sau khi khỏi bệnh, trẻ vẫn có thể bị mắc lại. Bệnh có thể gây chảy máu nghiêm trọng, tụt huyết áp đột ngột dẫn đến tử vong và nguy cơ cao bùng dịch.

Điều bố mẹ cần làm:

Trẻ sốt trên 2 ngày cần được đưa đến cơ sở khám chữa bệnh để chẩn đoán đúng bệnh và điều trị phù hợp.

Nếu trẻ được điều trị ngoại trú, phải tái khám theo lịch hẹn hoặc ngay khi bố mẹ phát hiện trẻ có dấu hiệu nặng lên. Bố mẹ cần lưu ý:

- Thường xuyên theo dõi nhiệt độ của trẻ để nắm được diễn tiến ngày bệnh và kịp thời hạ sốt cho trẻ

- Không tự ý dùng các thuốc hạ sốt hay các thuốc khác mà chưa có chỉ dẫn của bác sĩ

- Cho trẻ ăn thức ăn mềm, lỏng, dễ tiêu như: cháo, bột, sữa..., chia thành nhiều cữ (6 - 8 cữ/ngày)

- Không cho trẻ ăn các thực phẩm có màu nâu, đỏ vì khó phân biệt trong trường hợp trẻ ói ra máu

- Cho trẻ uống nhiều nước: nước dừa, nước cam, nước chanh, dung dịch oresol...

- Theo dõi kỹ tình trạng của bé, nếu có dấu hiệu tăng nặng cần đưa bé đến ngay cơ sở ý tế gần nhất để được điều trị kịp thời

Bạch hầu

Bệnh bạch hầu thường do ngoại độc tố của vi khuẩn bạch hầu Corynebacterium diphtheria gây ra. Đây là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính tạo ra các giả mạc ở amidan, hầu họng, thanh quản, mũi. Bệnh có thể xuất hiện ở da, các màng niêm mạc khác như kết mạc mắt hoặc bộ phận sinh dục.

Điều bố mẹ cần làm:

- Tiêm vaccine bạch hầu là một trong những phương pháp hiệu quả để phòng ngừa bệnh

- Rèn luyện cho trẻ thói quen rửa tay thường xuyên, che miệng khi hắt hơi hoặc ho, vệ sinh cá nhân như đánh răng, súc miệng bằng nước muối hằng ngày

- Giữ môi trường sống của trẻ luôn thoáng mát, sạch sẽ, đủ ánh sáng, vệ sinh môi trường cũng như các đồ chơi của trẻ thường xuyên

- Nếu trẻ có dấu hiệu mắc bệnh, phụ huynh cần thực hiện cách ly trẻ, cho trẻ nghỉ học và đưa đến trung tâm y tế ngay để được điều trị kịp thời

Tiêu chảy

Theo Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF), trong năm 2017, bệnh tiêu chảy đã khiến khoảng 480.000 trẻ nhỏ trên toàn cầu tử vong, chiếm 8% tổng số ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi.

Tiêu chảy thường hết trong vòng ba hoặc bốn ngày nhưng do quá nhiều chất lỏng và chất dinh dưỡng từ cơ thể bị mất qua phân và nôn mửa, tiêu chảy khiến cơ thể mất nước và suy dinh dưỡng nếu không được điều trị. Do đó, nguyên nhân gây tử vong nhiều nhất là do mất nước.

Có nhiều nguyên nhân khác nhau gây tiêu chảy, nhưng nhiễm trùng đường ruột là nguyên nhân phổ biến. Bệnh có thể do siêu vi, thường gặp do Rotavirus; vi khuẩn - chẳng hạn như Campylobacter và Escherichia coli (E. coli), thường có trong thực phẩm bị ô nhiễm; ký sinh trùng ví dụ như Giardia, lây lan trong nước bị ô nhiễm.

Điều bố mẹ cần làm:

Để giảm nguy cơ mắc bệnh tiêu chảy, phụ huynh cần đảm bảo duy trì các tiêu chuẩn vệ sinh cao, chăm sóc vệ sinh bé thật tốt, bảo đảm:

- Tiêm chủng đầy đủ: virus rota là nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy ở trẻ em. Hiện nay đã có vaccine hiệu quả trong việc phòng virus rota;

- Rửa tay thật sạch bằng xà phòng và nước ấm cho bé sau khi bé đi vệ sinh và trước khi ăn; người chăm sóc bé chú ý rửa tay trước và sau khi chăm sóc bé;

- Làm sạch nhà vệ sinh, bao gồm cả tay cầm và chỗ ngồi, chỗ nằm của trẻ bằng chất khử trùng sau mỗi đợt tiêu chảy

- Tránh để trẻ dùng chung khăn hoặc đồ dùng với các thành viên khác trong gia đình

- Trẻ nên nghỉ học cho đến ít nhất 48 giờ sau đợt tiêu chảy cuối

- Tránh để trẻ uống nước và ăn thức ăn không an toàn và không đảm bảo vệ sinh

- Nuôi con bằng sữa mẹ được khuyến cáo tốt cho trẻ. Trẻ bú mẹ ít bị tiêu chảy nhiễm trùng hơn nhiều so với trẻ bú bình.

Thạc sĩ, bác sĩ Lê Phan Kim Thoa cho biết, sức đề kháng của trẻ em yếu hơn người lớn rất nhiều. Khi có các tác nhân bên ngoài như thời tiết thay đổi, dịch bệnh... trẻ dễ bị vi khuẩn, virus có hại tấn công và gây bệnh, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, sự phát triển, một số bệnh nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến những biến chứng nặng về sức khỏe thể chất, tinh thần, sức khỏe sinh sản sau này, thậm chí tử vong.

Bác sĩ Lê Phan Kim Thoa chia sẻ thêm, khi nhận thấy trẻ có những dấu hiệu bất thường về sức khỏe, bố mẹ không được tùy tiện cho trẻ dùng các loại thuốc nếu chưa có ý kiến chỉ định của bác sĩ. Bố mẹ tự ý mua thuốc chưa qua kê toa, hay dùng lại toa thuốc cũ của người khác có thể dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe của bé.

Có không ít trường hợp bố mẹ tự ý mua kháng sinh về điều trị cho bé, tuy nhiên ở một số bệnh như tay chân miệng, cúm nguyên nhân gây bệnh lại do virus và thuốc kháng sinh không có tác dụng diệt được virus, vì vậy dẫn đến tình trạng bé không chỉ không hết bệnh mà còn bị kháng kháng sinh rất nguy hiểm.

Hiện nay, tại Việt Nam có hơn 30 loại vaccine phòng được hơn 40 bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Bố mẹ cần cho trẻ tiêm phòng đầy đủ, giúp bé tăng khả năng miễn dịch để chống lại các tác nhân gây bệnh nguy hiểm.

Phụ huynh nên rèn luyện cho bé ý thức chủ động phòng ngừa bệnh bằng các biện pháp đơn giản như khuyến khích trẻ rửa tay thường xuyên bằng xà phòng; luôn rửa tay sau khi chăm sóc trẻ, thay tã, sau khi đi vệ sinh, sau khi ho hay hắt hơi, khi chế biến thức ăn; ngăn trẻ chạm tay vào những nơi chưa được khử trùng sạch sẽ; làm sạch các vật dụng trẻ sử dụng hằng ngày...

(Nguồn: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh)