Nhiều nghiên cứu cho thấy ung thư đại trực tràng có liên quan đến lối sống và một số chế độ ăn uống. Chẳng hạn chế độ ăn nhiều thịt đỏ, ngũ cốc tinh chế đã qua chế biến có thể làm tăng nguy cơ.
Chế độ ăn chay dựa trên thực vật với nhiều loại hoa quả, rau, các loại hạt và đậu, nấm, tảo... có thể giảm nguy cơ này. Những người theo chế độ ăn chay có thể hoặc không ăn các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật như trứng, sữa hoặc mật ong. Ăn chay làm giảm nguy cơ ung thư đại trực tràng ở một số người theo nhiều nghiên cứu. Trong đó, chế độ ăn chay Pescatarian (có thể có cá nhưng không ăn thịt) có thể mang lại nhiều lợi ích nhất.

Ăn chay giàu chất xơ

Theo kết quả từ một nghiên cứu của Đại học Loma Linda (Mỹ) kéo dài 7 năm trên gần 77.660 người, công bố trên tạp chí JAMA năm 2015, những người theo chế độ ăn chay có nguy cơ ung thư đại trực tràng thấp hơn 22% so với những người không ăn chay. Tương tự, kết quả từ một nghiên cứu của Đại học Maastricht (Hà Lan) kéo dài 20 năm với 10.210 người, công bố năm 2015, cho thấy ung thư đại trực tràng giảm đáng kể ở những người ăn chay so với ăn thịt.

Chế độ ăn chay giàu chất xơ, có thể cung cấp hơn 23 g chất xơ mỗi ngày do ăn nhiều trái cây, rau, các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt. Dù cơ thể không thể tiêu hóa được chất xơ nhưng vẫn mang lại nhiều lợi ích. Bởi nguy cơ ung thư đại trực tràng có thể tăng lên khi tiêu thụ ít chất xơ.

Một số chế độ ăn dùng sản phẩm từ sữa

Chế độ ăn chay Lacto có các sản phẩm từ sữa như sữa, pho mát, sữa chua. Một đánh giá của Bệnh viện Sant Joan de Reus (Tây Ban Nha) năm 2019 về 29 nghiên cứu với hơn 22.000 người cho thấy, nguy cơ ung thư đại trực tràng giảm đáng kể khi lượng tiêu thụ các sản phẩm sữa so với ít dùng. Hàm lượng canxi, vitamin D cao và các hợp chất hoạt tính sinh học khác của chúng có tác dụng bảo vệ trước ung thư.

Các đặc tính chống ung thư của canxi bao gồm làm giảm sự phát triển không thể kiểm soát của các tế bào ung thư, góp phần thúc đẩy tế bào chết tự nhiên và bảo vệ DNA khỏi tổn thương do ung thư gây ra. Vitamin D có trong các sản phẩm sữa tăng cường vi chất dinh dưỡng góp phần giữ cho các tế bào ung thư không phát triển và lây lan sang các mô lân cận, đồng thời hỗ trợ ngăn chặn sự phát triển của mạch máu, giúp làm chết các khối u.

Sữa chua và các sản phẩm sữa lên men khác cũng có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng. Bởi vi khuẩn axit lactic có thể cải thiện thành phần vi khuẩn thân thiện trong đường ruột, vô hiệu hóa và giảm sự hấp thụ các chất thúc đẩy ung thư, đồng thời giảm viêm ruột.

Hạn chế ăn thịt đỏ, thịt chế biến sẵn

Chế độ ăn chay tránh hoặc hạn chế hấp thụ protein từ động vật bao gồm thịt đỏ (thịt bò, thịt heo, thịt cừu....) và thịt chế biến sẵn. Thịt chế biến chẳng hạn như xúc xích hoặc giăm bông được hun khói, xử lý, ướp muối để cải thiện hương vị và kéo dài thời hạn sử dụng.

Nhiều nghiên cứu đã tìm thấy mối liên quan giữa lượng thịt đỏ và thịt chế biến và nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng cao hơn. Ví dụ: nghiên cứu của Đại học Oxford (Anh) trong 6 năm với gần 475.590 người, những người tiêu thụ trung bình 76 g thịt đỏ hoặc thịt chế biến sẵn mỗi ngày có nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng tăng 20% so với người duy trì lượng ở mức tối đa 21 g mỗi ngày.

Ít carb tinh chế

Người ăn chay thường ăn ít thực phẩm nhiều calo, ít thực phẩm chế biến, carb tinh chế và có nhiều đường. Nhờ đó, họ có thể kiểm soát cân nặng và giảm nguy cơ phát triển béo phì và tiểu đường type 2. Mặc dù các nghiên cứu trên người chưa tìm thấy mối liên hệ rõ ràng giữa lượng đường tiêu thụ và nguy cơ ung thư đại trực tràng nhưng tìm thấy mối liên quan với béo phì và bệnh tiểu đường. Béo phì làm tăng lượng đường trong máu và hormone điều chỉnh cơn đói, các dấu hiệu viêm và làm giảm mức độ của các hợp chất bảo vệ. Chúng tạo điều kiện cho sự phát triển không thể kiểm soát của các tế bào ung thư.

Các chế độ ăn chay

Một số chế độ ăn chay chính như chế độ ăn chay Lacto-chay có thể tiêu thụ các sản phẩm từ sữa nhưng không ăn trứng và thịt. Còn chế độ ăn chay Lacto-ovo có thể ăn trứng, các sản phẩm từ sữa và hạn chế thịt. Người theo chế độ ăn chay Ovo không ăn thịt, sữa nhưng ăn trứng. Chế độ Pesco (còn được gọi là pescatarian) thường chỉ sử dụng cá và hạn chế tiêu thụ các loại thịt. Chế độ ăn chay linh hoạt được thiết kế chủ yếu dựa trên thực vật, song thỉnh thoảng ăn cá và các loại thịt. Người ăn chay linh hoạt giới hạn tiêu thụ các sản phẩm động vật này không quá một lần một tuần. Trong khi đó, nếu ăn thuần chay thì không có các sản phẩm từ nguồn gốc động vật.

Theo nghiên cứu của Đại học Loma Linda (Mỹ) trên 77.660 người, so với những người tiêu thụ thịt, những người ăn chay Pescatari giảm được 43% rủi ro, trong khi người ăn chay lacto-ovo, thuần chay và linh hoạt giảm được nguy cơ lần lượt là 18%, 16% và 8%.

Mặc dù chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển ung thư đại trực tràng, nhưng đó không phải là yếu tố rủi ro duy nhất. Theo Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát dịch bệnh Mỹ (CDC), các yếu tố rủi ro không thể thay đổi là bệnh viêm ruột, tiền sử gia đình ung thư đại trực tràng, có yếu tố di truyền chẳng hạn đa polyp tuyến gia đình hoặc hội chứng lynch. Ngược lại, các yếu tố rủi ro có thể thay đổi như lối sống ít vận động, ăn ít chất xơ, nhiều chất béo, giàu thịt đỏ và thịt chế biến, thừa cân, béo phì, uống rượu và hút thuốc.

Kim Uyên
(Theo Healthline)