Động mạch cảnh nằm ở mỗi bên cổ, mang máu từ tim cung cấp cho mô não. Tình trạng xơ vữa gây tắc hẹp động mạch cảnh thường gặp ở người ngoài 65 tuổi, mắc các bệnh cao huyết áp, rối loạn mỡ máu, đái tháo đường, béo phì... Mảng xơ vữa động mạch bao gồm cholesterol, canxi, tế bào và mô sợi phát triển trong thành động mạch cảnh do lão hóa. Chế độ ăn uống không khoa học, ít vận động, hút thuốc lá, tiền sử gia đình... cũng là yếu tố nguy cơ.

Khi nhiều mảng bám tích tụ gây hẹp, cứng động mạch cảnh, cục máu đông có thể hình thành trên mảng bám. Cục máu đông hoặc mảng bám nhỏ bong ra và trôi đi chặn một động mạch nhỏ trong não gây ra cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (đột quỵ nhẹ). Đây thường cũng là dấu hiệu cảnh báo cơn đột quỵ nặng xảy ra trong tương lai gần.

Thầy thuốc nhân dân, PGS.TS.BS.CKII Nguyễn Hữu Ước, Trưởng khoa Phẫu thuật Tim, Mạch máu và Lồng ngực, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết có nhiều kỹ thuật phẫu thuật mảng xơ vữa động mạch, bóc nội mạc động mạch cảnh, phục hồi động mạch cảnh trực tiếp hoặc có miếng vá mạch máu nhân tạo, bóc xơ vữa bằng cách lộn mạch. Hiện, phẫu thuật bóc nội mạc động mạch cảnh vẫn là phương pháp phổ biến, hiệu quả trong điều trị hẹp động mạch cảnh. Phẫu thuật nhằm mục đích giảm nguy cơ đột quỵ nhồi máu não.

"Bóc xơ vữa kiểu lộn mạch ưu việt hơn so với cách làm kinh điển xẻ dọc động mạch cảnh bóc nội mạc", phó giáo sư Ước nói, thêm rằng kỹ thuật này rút ngắn thời gian kẹp động mạch cảnh, từ đó giảm tỷ lệ tai biến. Tỷ lệ tái hẹp của người bệnh thấp hơn so với sử dụng miếng vá.

Hội tim mạch Mỹ khuyến cáo phẫu thuật bóc xơ vữa động mạch cảnh khi hẹp trên 50% có triệu chứng, hẹp trên 60% không triệu chứng, đặc biệt có hiệu quả khi hẹp 70-99%. Trường hợp bệnh nhân xuất hiện đột quỵ, nhồi máu não do hẹp động mạch cảnh, bác sĩ chỉ định phẫu thuật làm giảm nguy cơ đột quỵ tái phát.

Như bà Nga, 65 tuổi, có tiền sử tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu. Gần đây, bà hoa mắt, thỉnh thoảng đau hai thái dương. Bác sĩ cho bà dùng thuốc điều trị tăng huyết áp nhưng không giảm, ngưng thuốc bệnh tái phát. Người nhà đưa bà đến Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh khám, ghi nhận mạch cảnh trong bên phải hẹp khít 99%, hai mạch đốt sống hẹp 40-60%, mạch cảnh trái hẹp nhẹ, tiềm ẩn nguy cơ đột quỵ cao.

Phó giáo sư Ước cho biết bệnh nhân Nga có 4 mạch máu nuôi não đều xơ vữa. Bệnh lý hẹp động mạch cảnh thường xuất hiện ở nam giới hơn nữ giới. Rất ít bệnh nhân có cơ hội chẩn đoán sớm như bà Nga.

Bác sĩ bóc mảng xơ vữa động mạch dài 2,5 cm cho người bệnh bằng phương pháp lộn mạch sau một giờ. Bà Nga tỉnh táo, ăn uống tốt, sức khỏe phục hồi nhanh, xuất viện sau ba ngày.

Trường hợp khác là ông Thắng, 70 tuổi, tới Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội kiểm tra nguyên nhân xuất hiện hai cơn thiếu máu não thoáng qua, dẫn tới ngã. Ông có tiền sử tăng huyết áp, mỡ máu cao.

Bác sĩ phát hiện bệnh nhân bị hẹp nặng trên 90% tại chỗ xuất phát động mạch cảnh trong bên phải, đoạn hẹp dài khoảng 1,5 cm, động mạch cảnh trái tắc hoàn toàn. Đây là nguyên nhân khiến dòng máu lên não bị ngắt quãng, gây ra những triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải trong thời gian gần đây. Bệnh nhân cần phẫu thuật sớm tránh nguy cơ đột quỵ nhồi máu não cao.

Các bác sĩ bóc lớp nội mạc động mạch cảnh bằng phương pháp lộn mạch. Trong quá trình phẫu thuật, ê kíp liên tục theo dõi tình trạng máu não, duy trì huyết động hợp lý, theo dõi huyết áp để giảm tối đa rủi ro tai biến. Sau hai giờ, bác sĩ xử lý hoàn toàn mảng xơ vữa gây tổn thương, hẹp động mạch cảnh, người bệnh xuất viện sau 5 ngày.

Theo phó giáo sư Ước, sau phẫu thuật các mạch còn lại trong não và mạch cảnh gốc vẫn có thể xơ vữa gây biến cố hẹp mạch sau này. Để giảm nguy cơ, bệnh nhân cần tiếp tục điều trị nội khoa, khám định kỳ 6 tháng một lần để theo dõi các thương tổn mạch máu sẵn có.

Hẹp động mạch cảnh là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây đột quỵ não nhưng thường bị bỏ qua. Triệu chứng của bệnh khá mơ hồ. Nếu được tầm soát phát hiện sớm, điều trị kịp thời sẽ giảm tỷ lệ đột quỵ, tránh biến chứng.

Phó giáo sư Ước khuyến cáo duy trì lối sống khoa học giúp giảm nguy cơ gây xơ vữa động mạch dẫn đến đột quỵ. Mỗi người cần cân bằng dinh dưỡng, tăng cường rau củ quả, hạn chế đồ ăn chế biến sẵn, chiên rán nhiều dầu mỡ, hạn chế rượu bia, bỏ hút thuốc lá. Tập thể dục thường xuyên, khoảng 30 phút mỗi ngày, duy trì cân nặng khỏe mạnh, giảm cân nếu béo phì, thừa cân. Thường xuyên kiểm tra sức khỏe định kỳ, duy trì huyết áp khỏe mạnh.

Hưng Nguyễn