Nám da là tình trạng rối loạn tăng sắc tố hay gặp ở phụ nữ châu Á trong độ tuổi 25-50. Nám hình thành do sự tăng sinh và tích tụ bất thường của sắc tố melanin, gây ra các mảng hoặc đốm sẫm màu, chủ yếu hai bên má. Thạc sĩ, bác sĩ Quách Thu Trang, khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết đây là tình trạng mạn tính, khó điều trị dứt điểm. Ngay cả khi điều trị cải thiện rõ rệt, nám vẫn có thể tái phát sau một thời gian do một số nguyên nhân.

Tác động của ánh nắng mặt trời

Tia cực tím UVA và UVB có thể xâm nhập sâu vào lớp trung bì, kích thích tế bào melanocyte sản xuất melanin để bảo vệ da, khiến vết nám sậm màu hoặc lan rộng. Tia UVA có khả năng xuyên qua kính và mây, nên ngay cả khi ở trong nhà gần cửa sổ hoặc khi lái xe, da vẫn chịu tác động.

Điều trị nám chủ yếu là làm mờ melanin trên bề mặt da mà không ức chế hoàn toàn sự hình thành melanin mới. Quá trình điều trị thường tác động sâu vào da, làm giảm chức năng hàng rào bảo vệ. Nếu da không được bảo vệ bằng kem chống nắng và che chắn kỹ, tia UV cùng các tác nhân môi trường sẽ tấn công, kích hoạt melanin ở vùng nám cũ.

Thay đổi nội tiết tố

Estrogen và progesterone điều hòa hoạt động của tế bào sắc tố. Khi hormone mất cân bằng, như trong thai kỳ, sau sinh, tiền mãn kinh hoặc khi dùng thuốc tránh thai, quá trình sản xuất melanin được kích hoạt khiến nám tái phát. Progesterone suy giảm cũng làm giảm khả năng sản xuất các thành phần lớp lipid như ceramide, khiến hàng rào bảo vệ da yếu hơn và da nhạy cảm hơn với tác nhân từ môi trường.

Lão hóa

Khi tuổi tác càng tăng, khả năng tự tái tạo của da giảm, làm cho lớp màng bảo vệ suy yếu và dễ bị tác động bởi ánh nắng, ô nhiễm, hóa chất. Các tế bào melanocyte ở người lớn tuổi hoạt động kém ổn định, dẫn đến sự phân bố melanin không đều, tạo điều kiện thuận lợi cho nám tái phát.

Lối sống không lành mạnh

Căng thẳng và thiếu ngủ kéo dài làm tăng tiết hormone cortisol, gây rối loạn nội tiết, thúc đẩy quá trình oxy hóa và gia tăng sản xuất melanin. Thói quen ăn nhiều đồ ngọt, dầu mỡ, hút thuốc hoặc uống nhiều rượu bia cũng làm da yếu, dễ bị nám da trở lại.

Dùng mỹ phẩm hoặc điều trị không đúng cách

Một số mỹ phẩm chứa corticoid, thủy ngân hoặc chất tẩy mạnh có thể làm trắng da nhanh nhưng phá hủy lớp bảo vệ tự nhiên. Dùng mỹ phẩm không phù hợp sau điều trị nám có thể gây viêm da, thúc đẩy tăng sắc tố. Nếu chu trình chăm sóc da không bổ sung dưỡng chất có khả năng ức chế melanin như vitamin C, E hay niacinamide, các melanocyte có thể hoạt động trở lại. Các phương pháp điều trị không đúng kỹ thuật, lột tẩy quá mức hoặc dùng laser quá mạnh cũng có thể khiến sắc tố phản ứng ngược, làm nám sậm màu hơn.

Ảnh hưởng từ ánh sáng nhân tạo

Ánh sáng xanh (HEV) từ màn hình điện thoại, máy tính hay tivi có thể xuyên sâu vào da, gây stress oxy hóa, phá vỡ cấu trúc collagen, khiến da sạm màu và lão hóa nhanh, làm nám tái phát hoặc đậm hơn. Ô nhiễm môi trường, cơ địa da mỏng, nhạy cảm hoặc tiền sử gia đình có người bị nám tái phát cũng làm tăng nguy cơ.

Để hạn chế nám da tái phát, cần điều trị tại cơ sở y tế hoặc thẩm mỹ uy tín, có bác sĩ da liễu theo dõi. Sau điều trị, nên duy trì dùng kem chống nắng phổ rộng SPF 30 trở lên, đội mũ rộng vành, đeo kính râm, hạn chế ra ngoài 10h-15h. Duy trì lối sống lành mạnh, ngủ đủ 7-8 tiếng, ăn nhiều thực phẩm giàu chất chống oxy hóa, uống đủ nước, hạn chế đồ chế biến sẵn, tập thể dục đều đặn.

Hạn chế tiếp xúc màn hình, sử dụng kem chống nắng bảo vệ ánh sáng xanh, chăm sóc da đúng cách, làm sạch nhẹ nhàng, dưỡng ẩm và bổ sung serum chứa vitamin C, niacinamide hoặc các hoạt chất làm sáng da an toàn. Theo dõi sức khỏe nội tiết, khám phụ khoa định kỳ để ổn định hormone. Duy trì liệu trình thuốc bôi theo chỉ định của bác sĩ và chăm sóc da chuyên sâu ngay cả khi nám đã mờ. Bác sĩ có thể bổ sung các sản phẩm ức chế melanin để phòng tái phát.

Trịnh Mai