Bác sĩ Trần Thị Trà Phương, khoa Dinh dưỡng tiết chế, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết lượng đường trong máu tăng đột biến sau ăn là bình thường, xảy ra do cơ thể phân hủy carbohydrate (tinh bột) thành glucose. Ở người khỏe mạnh, cơ thể có cơ chế tự điều chỉnh lượng đường máu bằng cách tiết hormone insulin ngay lập tức để vận chuyển glucose từ máu vào tế bào. Nhờ đó, đường máu chỉ tăng lên tạm thời và dần ổn định.

Nếu mắc bệnh tiểu đường, rối loạn kiểm soát đường máu, lượng insulin tiết ra không đủ để hạ đường máu. Nếu cơ thể thiếu hụt tế bào beta chức năng sẽ không thể tự sản xuất được hormone amylin, đẩy nhanh tốc độ tiêu hóa, khiến hàm lượng glucose trong máu tăng cao sau ăn. Lượng đường trong máu tăng đột biến sau bữa ăn không được kiểm soát làm tăng nguy cơ biến chứng liên quan đến nhận thức, mắt, tim mạch, thận... Bác sĩ Trà Phương khuyên người bệnh tiểu đường hoặc có nguy cơ mắc bệnh cần lưu ý những thói quen ăn uống, sinh hoạt để đường huyết không tăng vọt.

Không kiểm soát khẩu phần

Khẩu phần ăn thiếu cân đối giữa các thành phần dinh dưỡng carbohydrate, protein, chất xơ, chất béo lành mạnh khiến đường máu tăng nhanh. Người bệnh nên chia nhỏ khẩu phần ăn thành 5-6 bữa trong ngày, tránh ăn quá nhiều một lúc hoặc nhịn đói quá lâu. Bữa ăn ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ giúp làm chậm quá trình tiêu hóa carbohydrate. Protein và chất béo lành mạnh góp phần kéo dài cảm giác no và ổn định đường huyết, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Tránh tiêu thụ quá nhiều carbohydrate, nhất là loại tinh bột đã qua chế biến, tinh luyện.

Mỗi người nên áp dụng phương pháp đĩa thức ăn để cân đối khẩu phần với tỷ lệ 1/2 rau, 1/4 tinh bột và 1/4 thực phẩm đạm. Nguồn carbohydrate lành mạnh cho người bệnh tiểu đường là những thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) nhỏ hơn 55 và tải lượng đường huyết (GL) nhỏ hơn 20. Các loại ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám, mì rau củ, miến dong... có hàm lượng chất xơ cao, duy trì đường huyết ổn định.

Ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn

Đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn dư thừa gia vị, dầu mỡ, tinh bột tinh chế, chất béo xấu, nếu ăn nhiều dễ dẫn đến tăng cân nhanh, béo phì, tăng tình trạng kháng insulin. Người bệnh tiểu đường nên đọc kỹ nhãn thực phẩm trước khi sử dụng. Dùng đồ ăn tự chế biến bằng cách hấp, luộc.

Ăn sai thứ tự

Nếu ăn tinh bột trước rồi mới đến rau và thịt thì lượng đường máu sau bữa ăn tăng cao. Người bệnh nên ăn theo thứ tự rau, súp rau, rau trộn, đạm rồi mới đến nhóm bột đường hoặc ăn cùng bột đường với nhóm đạm để đảm bảo sức khỏe.

Ăn quá nhanh

Thói quen ăn nhanh khiến cơ thể không kịp gửi tín hiệu no đến não, dẫn đến tiêu thụ nhiều thức ăn hơn mức cần thiết, làm tăng đột biến lượng đường trong máu. Ăn chậm, nhai kỹ, thưởng thức từ từ giúp cơ thể có đủ thời gian tiêu hóa, hấp thụ chất dinh dưỡng.

Bỏ bữa sáng

Thói quen này khiến cơ thể thiếu hụt năng lượng để hoạt động, ảnh hưởng đến điều tiết insulin, khó kiểm soát đường huyết. Bỏ bữa sáng có thể dẫn đến tiêu thụ quá nhiều thực phẩm vào bữa trưa và bữa tối, làm tăng lượng đường trong máu ngay sau bữa ăn. Người bệnh nên ăn bữa sáng đúng giờ, đủ chất dinh dưỡng.

Ăn thực phẩm nóng

Ăn thực phẩm giàu tinh bột khi còn nóng khiến lượng đường máu tăng nhanh. Khi nấu chín để nguội, các phân tử tinh bột sẽ thay đổi cấu trúc, hình thành tinh bột kháng mà cơ thể không tiêu hóa, hấp thu được ở ruột non. Áp dụng cách ăn này giúp làm giảm tốc độ hấp thu và chỉ số đường huyết. Tuy nhiên, tinh bột chỉ chuyển hóa một phần thành tinh bột kháng, lượng còn lại vẫn chuyển hóa thành glucose. Vì vậy, người bệnh không nên ăn quá nhiều.

Tráng miệng bằng đồ ngọt ngay sau bữa ăn

Dùng nước ngọt, nước ép trái cây, kem, chè, bánh ngọt... sau bữa ăn có thể làm tăng đường huyết nhanh chóng. Người bệnh nên cân nhắc dùng món tráng miệng ít đường hoặc dùng trái cây tươi như dưa hấu, táo, dâu tây, việt quất, cam, quýt, ổi, chuối... kết hợp với protein hoặc chất béo để giảm hấp thụ đường.

Ăn đêm

Ăn quá khuya có thể gây rối loạn nhịp sinh học, giảm độ nhạy insulin, cơ thể không kịp tiêu hóa hết thức ăn trước khi đi ngủ, dẫn đến đường huyết tăng cao hơn vào sáng hôm sau. Người bệnh tránh ăn quá khuya, bữa phụ vào buổi tối nên kết thúc ít nhất hai giờ trước khi đi ngủ. Chọn sữa tươi, sữa chua không đường, các loại trái cây, các loại hạt không muối hoặc rau củ... có lợi cho sức khỏe.

Không uống nước

Cơ thể mất nước khiến glucose trong máu cô đặc hơn, giảm hiệu quả loại bỏ đường dư thừa qua nước tiểu, khiến mức đường huyết cao. Uống nước sau bữa ăn và duy trì ở mức 1,5-2 lít một ngày giúp điều hòa, duy trì các chức năng cơ bản của tế bào, cơ thể không cảm thấy khát, tránh được tình trạng ăn vặt. Người bệnh nên ưu tiên chọn nước lọc và trà thảo dược để tránh nạp thêm đường.

Không vận động sau ăn

Ngồi yên hoặc nằm ngay sau khi ăn khiến cơ thể không đốt cháy glucose hiệu quả, làm đường huyết tăng cao. Đi bộ nhẹ nhàng 10-15 phút sau ăn có thể làm giảm đáng kể mức đường huyết.

Không kiểm tra đường huyết thường xuyên

Điều này có thể khiến người bệnh không nhận ra sự ảnh hưởng của chế độ ăn uống đối với sức khỏe. Bác sĩ Phương khuyên người bệnh tiểu đường nên kiểm tra đường huyết định kỳ để điều chỉnh chế độ dinh dưỡng. Ghi chép lại phản ứng của cơ thể sau mỗi bữa giúp tìm ra thực phẩm phù hợp, kiểm soát đường huyết sau ăn ổn định.

Trịnh Mai