Cô gái 25 tuổi, cho biết đang thừa 15 kg so với mức khuyến cáo, mắc béo phì độ một. Hà béo mập từ khi học cấp ba, thường xuyên bị chế giễu, nhận nhiều nhận xét tiêu cực như "béo phì xấu xí", "thùng phi di động"...
Cảm thấy tự ti, cô thường giảm cân vào ba tháng nghỉ hè bằng cách nhịn ăn, giảm được 9-10 kg. Tuy nhiên, sau thời gian kiêng khem thì Hà ăn nhiều hơn, khi buồn còn ăn đồ ngọt. Cân nặng của cô lại tăng vọt 10-15 kg.
Nhiều lần giảm cân không thành công, Hà trầm cảm, điều trị kéo dài. Cô gái không tái khám, liên tục dùng lại đơn thuốc cũ. Tại Phòng khám dinh dưỡng - vận động Nutrihome, Hà muốn bác sĩ giúp đỡ giảm 15 kg trong thời gian ngắn nhất, bền vững mà không tăng trở lại dù có phải uống thuốc.
Còn Minh Nguyệt, 29 tuổi, cao 1,63 m nhưng nặng 75 kg, chỉ số BMI (chỉ số khối cơ thể) là 28. Nguyệt rất lo lắng. Ban đầu, cô lập kế hoạch chi tiết: tự nấu ăn để kiểm soát calo đầu vào, cân bằng dinh dưỡng; tập thể dục 45 phút/ngày; ngủ sớm, sinh hoạt lành mạnh.
Song, chế độ giảm cân duy trì được một tuần. Nguyệt cảm thấy nhanh mệt, khó ngủ, ngủ lúc 2h sáng rồi 6h dậy chuẩn bị đi làm. Công việc kéo dài ngoài giờ khiến cô không có thời gian nấu cơm, lựa chọn thực phẩm ưng ý, thường xuyên phải tập thể dục lúc 11h đêm, thèm ăn ngọt. Do đó, Nguyệt cảm thấy căng thẳng gấp đôi.
"Nhiều lúc về nhà, tôi chỉ muốn nằm ngủ luôn, không ăn hay uống. Ban đầu, tập thể dục rất thoải mái, sau đó dần lười hơn, cả người rã rời sau thời gian làm việc. Tôi cũng không thể đi chợ nấu cơm do thường xuyên phải ăn cùng khách hàng", Nguyệt nói.
Nhiều người ăn kiêng ngặt nghèo song không giảm cân bền vững. Ảnh: Freepik
Bác sĩ Nguyễn Anh Duy Tùng, trợ lý Giám đốc Y khoa - Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng Nutrihome, cho biết số lượng người đến khám béo phì tại phòng khám tăng qua từng năm, tăng đột biến vào mùa hè.
Nghiên cứu mới nhất về béo phì do Quỹ nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) thực hiện trên trẻ em 5-19 tuổi ở Việt Nam, theo dõi từ năm 2010 đến năm 2020, cho thấy tỷ lệ thừa cân là 8,5% vào năm 2010, đến 2020 là 19%, tức tăng 2 lần. Tỷ lệ béo phì từ 2,5% vào năm 2010 lên 8,1% năm 2020, hơn 3 lần.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương (TP HCM) hồi đầu tháng 3 dẫn một nghiên cứu được công bố vào năm 2018 về bệnh không lây nhiễm, ăn uống và dinh dưỡng ở Việt Nam, cho thấy tỷ lệ thừa cân, béo phì trên người lớn đã tăng nhanh trong vòng 12 năm, đặc biệt ở khu vực thành thị. Một thống kê tại Việt Nam năm 2021 cho kết quả tỷ lệ thừa cân, béo phì ở Hà Nội và TP HCM chiếm 18% tổng số lượng người thừa cân, béo phì trên toàn quốc.
Theo Liên đoàn Béo phì Thế giới dự đoán hôm 4/3 rằng 51% dân số toàn cầu (ước tính khoảng 4 tỷ người), sẽ thừa cân trong vòng 12 năm tới. Tỷ lệ tăng nhanh nhất ở trẻ em và thanh thiếu niên các nước thu nhập thấp.
Nguyên nhân, phòng ngừa
Bác sĩ Tùng cho biết nguyên nhân chính gây béo phì là năng lượng nạp vào nhiều hơn năng lượng tiêu hao, tích tụ thành mỡ thừa qua thời gian. Đầu tiên, mọi người ăn quá nhiều so với nhu cầu của cơ thể. Bên cạnh đó lối sống của người Việt Nam ít vận động, nhiều người không tập thể dục. Hai điều này phối hợp gây tích tụ mỡ thừa và dẫn đến béo phì.
Căng thẳng và thiếu ngủ cũng là nguyên nhân gây béo phì. Lý do là quá trình chuyển hóa chất trong cơ thể bị rối loạn, dẫn tới rối loạn kiểm soát cân nặng. Bên cạnh đó, người thiếu ngủ, căng thẳng thường có xu hướng ăn nhiều hơn.
Một số ít mắc thừa cân, béo phì do cơ địa, bệnh tuyến giáp, tiểu đường hoặc bẩm sinh có mức chuyển hóa cơ bản thấp nên ăn ít nhưng vẫn béo. Ngoài ra, các nguyên nhân khác có thể kể đến như trẻ em có thể di truyền béo phì từ cha mẹ.
Theo BS.CKI Đào Thị Yến Thủy, Trưởng khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, nguyên tắc điều trị béo phì đơn giản, gồm giảm năng lượng nhập vào và tăng năng lượng tiêu hao, "nói nôm na là giảm ăn và tập thể dục". Tuy nhiên, nhiều người khó thay đổi thói quen sống và áp dụng ăn kiêng keto, low carb không khoa học. Người bệnh thường nóng vội, không kiên trì theo đuổi mục đích và thường bị béo phì tái phát.
Lối sống lành mạnh và tăng tập thể dục là cách điều trị và phòng ngừa béo phì. Ảnh: Freepik
Theo các chuyên gia, béo phì có thể phòng ngừa. Mọi người cần có ý thức theo dõi cân nặng thường xuyên tại nhà và điều chỉnh ngay khi vừa chớm tăng cân trong 3-6 tháng hay 1-2 năm đầu tiên; duy trì BMI ở người trưởng thành từ 19-23, không nên để chỉ số này tăng trên 25.
Không nên nóng vội, áp dụng phương pháp giảm cân không khoa học khiến quá trình trao đổi chất, ăn uống bị rối loạn. Cần thực hiện ăn kiêng song vẫn cân bằng các nhóm chất, có thời gian tập thể dục để giảm cân bền vững. Đối với trẻ em, cha mẹ nên theo dõi cân nặng, cho trẻ ăn đủ dinh dưỡng, không bắt trẻ ăn thêm nếu con phát triển vừa đủ trong biểu đồ tăng trưởng và giới tính.
Ví dụ Hà đang được bác sĩ Tùng khám và điều trị thừa cân bằng cách thay đổi lối sống và thực đơn ăn uống. Với việc viết nhật ký ăn uống, duy trì thực đơn được tư vấn, tập thể dục, cô gái giảm 2 kg trong vòng một tháng. Còn Nguyệt được bác sĩ xếp vào nhóm những người chưa có ý thức giảm cân, bảo vệ sức khỏe. Vì vậy, bác sĩ sẽ giải thích rõ tác hại của béo phì, giúp cô chủ động tìm hiểu và đưa ra giải pháp cho việc bận rộn nhưng vẫn phải giảm cân.
Bác sĩ Tùng cho biết sẽ xây dựng thực đơn cá nhân hóa cho từng trường hợp, hướng dẫn sinh hoạt chi tiết, có thể khó nhưng khả thi để mọi người tuân thủ. Để duy trì cân nặng hợp lý, mọi người cần ăn uống lành mạnh. Nếu không thể tập thể dục liền 45 phút một ngày, mọi người có thể tập buổi sáng, tranh thủ giờ nghỉ. Thay vì đi làm bằng xe máy thì có thể đi xe đạp; đi cầu thang bộ thay cho thang máy; gửi xe cách tòa nhà văn phòng 15 phút đi bộ...
Với những người phải ăn uống nhiều ở bên ngoài, việc thay đổi thói quen, tự nấu cơm, đong đếm lượng rau, thịt, cá... sẽ không khả thi. Mọi người chỉ cần điều chỉnh từng bước một: giảm lượng cơm, tăng khẩu phần thức ăn, tăng cường rau xanh trái cây. Nếu giữa giờ uống café, trà sữa, bác sĩ khuyến nghị thay đổi bằng nước trái cây hoặc nước ép rau không đường.
Chi Lê
* Tên nhân vật được thay đổi.