Hẹp van hai lá là tình trạng bất thường của van tim hai lá khi không thể mở hoàn toàn để máu đổ từ buồng tim phía trên bên trái (tâm nhĩ trái) xuống buồng tim phía dưới (tâm thất trái). Điều này khiến cho một lượng máu ứ lại tâm nhĩ trái, tăng áp lực và khiến máu ứ tại phổi gây mệt và khó thở.

Bác sĩ chuyên khoa II Trần Thị Thanh Trúc - khoa Nội Tim Mạch - Trung tâm tim mạch Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM cho biết, hiện nay, bệnh hẹp van hai lá vẫn đang chiếm đa số các trường hợp về bệnh van tim. Ở các nước đang phát triển, bệnh thường tiến triển nặng ở người trưởng thành, nhất là phụ nữ. Bệnh thường ít biểu hiện triệu chứng. Nhiều người bệnh còn chịu đựng được nên khi đến bệnh viện khám thường là giai đoạn trễ, van tim hẹp rất nặng và suy tim.

Trái tim là trung tâm của hệ tuần hoàn gồm có bốn buồng, hai buồng phía trên (buồng nhĩ) dùng để nhận máu, hai buồng tim dưới (buồng thất) dùng để bơm máu. Hệ thống van tim bao gồm van hai lá, van ba lá, van động mạch chủ và van động mạch phổi có vai trò mở và đóng để dòng máu chỉ đi một chiều trong quả tim. Van hai lá mở khi dòng máu từ nhĩ trái xuống thất trái, hai lá van đóng lại để ngăn dòng máu chảy ngược về nhĩ trái, khi van hai lá bị tổn thương thì chức năng đóng hoặc mở hoàn toàn bị ảnh hưởng.

Nguyên nhân gây hẹp van hai lá

Bác sĩ Thanh Trúc chia sẻ thêm, ở các nước đang phát triển, nguyên nhân gây hẹp van hai lá ở người trưởng thành thường do sốt thấp khớp hay viêm nội tâm mạc liên quan đến liên cầu khuẩn tan máu nhóm A (hẹp van hai lá hậu thấp). Tình trạng này gây dày dính van tim và dẫn tới hệ lụy hẹp van sau khoảng 5-10 năm mắc bệnh. Ngoài ra có một số nguyên nhân khác dẫn đến hẹp van hai lá ở người trưởng thành như:

- Vôi hóa vòng van tim: canxi tích tụ xung quanh van, làm mất sự đàn hồi, mềm mại khiến khả năng mở van bị hạn chế.

- Bệnh tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống hay viêm đa khớp dạng thấp.

- Hội chứng rối loạn nội tiết và chuyển hóa U carcinoid.

- Ở trẻ nhỏ, hẹp van hai lá thường do các dị tật bẩm sinh như van hai lá hình dù, vòng thắt trên van hoặc là bệnh thứ phát sau khi mắc bệnh tim bẩm sinh khác.

Triệu chứng hẹp van hai lá

Hẹp van hai lá thường có rất ít triệu chứng, bệnh tiến triển chậm trong nhiều năm, người bệnh thường chỉ tình cờ phát hiện khi đi siêu âm tim. Khi bệnh diễn tiến nặng dần, người bệnh cần khám tim mạch nếu xuất hiện một trong các triệu chứng sau:

- Khó thở khi gắng sức hoặc khó thở kịch phát về đêm

- Mệt mỏi và dễ cảm thấy đuối sức khi hoạt động gắng sức như chạy bộ, leo cầu thang

- Phù chân

- Hồi hộp, tim đập nhanh

- Chóng mặt hoặc ngất

- Ho ra máu

- Đau ngực, khó chịu vùng ngực...

Các triệu chứng bệnh sẽ tăng mức độ khi nhịp tim tăng, nhất là khi người bệnh gắng sức. Nhịp tim tăng nhanh có thể đi cùng với triệu chứng của hẹp van hai lá hoặc có thể khởi phát khi bệnh nhân có thai hoặc căng thẳng hoặc nhiễm trùng.

Bác sĩ Thanh Trúc cho biết thêm, với trường hợp hẹp van hai lá, khi áp lực trong buồng tim tăng sẽ ảnh hưởng đến phổi dẫn tới khó thở và sung huyết phổi. Triệu chứng của bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ lứa tuổi nào và phổ biến ở độ tuổi 15-40. Khi thăm khám, các bác sĩ sẽ phát hiện hẹp van hai lá qua âm thổi ở tim, sung huyết phổi, nhịp tim không đều (rối loạn nhịp tim).

Các mức độ đánh giá van hai lá

Tiêu chí để đánh giá mức độ nặng của hẹp van hai lá dựa vào các thông số siêu âm tim như mức độ chênh áp trung bình van hai lá, áp lực động mạch phổi và diện tích lỗ van. Đặc điểm của các mức độ hẹp cụ thể được chia ra nhẹ, vừa, và nặng như bảng bên dưới:

Yếu tố nguy cơ

"Bệnh hẹp van hai lá tuy ít gặp trong những năm gần đây bởi sốt do liên cầu khuẩn có xu hướng giảm. Tuy nhiên, ở các nước đang phát triển, bệnh lý này vẫn còn tồn tại", bác sĩ Thanh Trúc nói.

Ngoài những người có tiền sử sốt thấp khớp hay mắc các bệnh tự miễn, người cao tuổi, người hút thuốc lá, mắc bệnh tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu... cũng có nguy cơ cao mắc bệnh.

Biến chứng của hẹp van hai lá

Hẹp van hai lá là bệnh lý tiềm ẩn rủi ro bởi người bệnh phải đối mặt với những biến chứng cấp tính, ngay cả khi chưa phát hiện hoặc đang trong quá trình điều trị. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh sẽ để lại các biến chứng nguy hiểm như:

- Tăng áp lực động mạch phổi: khi van hai lá bị hẹp, áp lực máu tăng trong những động mạch phổi, khiến quá trình vận chuyển máu từ tim đến phổi tăng quá cao, máu có thể trào ngược vào phổi gây phù phổi cấp.

- Suy tim: khi van hai lá bị hẹp, áp lực mạch máu trong phổi gia tăng, dẫn đến ứ dịch. Tình trạng này làm căng tim phải dẫn đến suy tim phải. Khi lượng dịch và máu trở về phổi gia tăng sẽ gây nên phù phổi, tình trạng khó thở và ho khạc ra máu.

- Tim to: khi áp lực trong tim gia tăng do tình trạng hẹp van hai lá dẫn đến lớn nhĩ.

- Rung nhĩ: khi nhĩ trái lớn sẽ dẫn tới nhịp tim không đều, tâm nhĩ co bóp nhanh và hỗn độn.

- Cục máu đông: thời gian ứ máu càng lâu, rung nhĩ nếu không được điều trị đúng sẽ hình thành cục máu đông trong tâm nhĩ trái. Cục máu đông này có nguy cơ vỡ và theo dòng máu đi khắp nơi trong cơ thể và nếu gây tắc nghẽn tại mạch máu trong não, bệnh nhân bị nhồi máu não, đột quỵ.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Người bệnh nên đi khám hoặc nhập viện ngay khi xuất hiện các triệu chứng khó thở, mệt khi gắng sức thể lực, hồi hộp hoặc đau ngực. Nếu người bệnh đã được chẩn đoán hẹp van hai lá nhưng chưa có triệu chứng nên trao đổi với bác sĩ về kế hoạch theo dõi và điều trị trong tương lai. Người bệnh nên thảo luận với bác sĩ để được chỉ định phương pháp chẩn đoán, điều trị và hướng xử trí tốt nhất.

Cách chẩn đoán hẹp van hai lá

Để chẩn đoán chính xác tình trạng hẹp van hai lá, bác sĩ sẽ hỏi bệnh, thăm khám, dùng ống nghe để nghe tim, phổi và tiến hành làm các xét nghiệm. Các phương pháp cận lâm sàng gồm:

- Siêu âm tim: là phương tiện giúp xác định chẩn đoán hẹp van hai lá.

- Siêu âm tim qua đường thực quản: gần giống nội soi, đưa đầu dò vào đường thực quản để khảo sát kỹ càng hơn những hình ảnh mà siêu âm tim qua thành ngực hạn chế khảo sát.

- Điện tâm đồ: xác định nhịp tim và rối loạn nhịp tim hoặc cần làm điện tâm đồ gắng sức để xem đáp ứng của tim với tình trạng gắng sức.

- Chụp X-quang ngực: khảo sát tim to và sung huyết phổi.

- Thông tim: tùy tình trạng vì thông tim không là chỉ định bắt buộc.

Bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm, chẩn đoán các bệnh lý khác để xác định tình trạng bệnh lý tim, giúp tìm phương pháp điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân cụ thể.

Hẹp van tim hai lá có chữa được không?

"Hiện nay, bệnh hẹp van tim hai lá có thể được điều trị bằng thuốc, phẫu thuật nong van, sửa hoặc thay thế van tim và thay đổi lối sống. Song tất cả các phương pháp này đều không thể khiến van tim hết hẹp hoàn toàn. Ngay cả khi đã thay van mới, người bệnh vẫn có nguy cơ bị hẹp van trở lại. Bên cạnh các phương pháp điều trị, người bệnh cần lựa chọn thêm các giải pháp hỗ trợ tăng cường sức khỏe trái tim để bảo vệ van tốt hơn", bác sĩ Thanh Trúc chia sẻ.

Phương pháp điều trị hẹp van hai lá

Theo bác sĩ Thanh Trúc, tùy vào mức độ bệnh và triệu chứng mà bác sĩ sẽ thực hiện phương pháp điều trị phù hợp như chỉ theo dõi, dùng thuốc, phẫu thuật...

- Điều trị dùng thuốc: lợi tiểu, kháng đông, thuốc điều chỉnh tần số tim, thuốc chống loạn nhịp tim, kháng sinh phòng ngừa sốt thấp.

- Nong van hai lá bằng bóng: không cần mổ hở giúp làm giảm tình trạng hẹp van, giảm triệu chứng và cần theo dõi định kỳ đến lúc cần một phương pháp điều trị triệt để hơn.

- Sửa van hai lá: nếu nong van bằng bóng không được lựa chọn, phẫu thuật viên tim mạch sẽ mổ hở để sửa van và phương pháp này cũng tạm thời hiệu quả cho đến khi van tái hẹp.

- Thay van tim: trong trường hợp không thể nong van hay sửa van, người bệnh sẽ được tư vấn thay van cơ học, sinh học hay van tự thân.

Người bệnh nên xây dựng chế độ sinh hoạt lành mạnh, khoa học như hạn chế ăn thức ăn, nước uống nhiều muối; duy trì cân nặng, cố gắng giảm cân nếu bị béo phì; hạn chế tiêu thụ cafein vì làm tăng nguy cơ rối loạn nhịp tim. Ngoài ra, người bệnh nên giảm các hoạt động gắng sức, tập luyện thể dục thể thao đều đặn; khi thấy khó thở, tức ngực cần đi khám ngay, tái khám định kỳ theo chỉ định của bác sĩ. Không uống rượu, hút thuốc lá vì làm tăng rối loạn nhịp tim và tăng nặng triệu chứng.

Phụ nữ ở lứa tuổi sinh sản nếu mắc bệnh hẹp van hai lá nên tư vấn bác sĩ trước khi có thai vì thai kỳ sẽ làm tăng mức độ nguy hiểm của bệnh tim mạch sẵn có.

Trung tâm tim mạch Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM đầu tư trang thiết bị hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài giúp chẩn đoán nhanh, chính xác góp phần hỗ trợ khám, tầm soát, chẩn đoán, điều trị bệnh lý tim mạch nhi và người lớn.

Máy chụp CT Somatom Drive hai đầu bóng được nhập khẩu từ Đức với khả năng chụp 768 lát cắt trong một vòng quay, quét cắt lớp vi tính toàn thân chỉ từ 3 đến 4 giây. Máy có khả năng chụp nhanh và giảm liều tia tối đa, hỗ trợ chẩn đoán hiệu quả các bệnh lý tim mạch, nhất là khảo sát mạch vành không phụ thuộc vào nhịp tim, liều thấp chỉ tương đương như một lần chụp X-quang ngực thông thường...

Máy chụp cộng hưởng từ thế hệ mới Magnetom Amira BioMatrix (Siemens - Đức) ứng dụng công nghệ Ma trận sinh học toàn phần (BioMatrix) tiên tiến, giúp chụp tim không cần nín thở, cá nhân hóa quy trình chụp dựa vào trí tuệ nhân tạo, rút ngắn thời gian chụp và tối ưu hóa hình ảnh. Máy siêu âm tim mạch cao cấp Acuson Sequoia của Đức sử dụng công nghệ BioAcoustic giúp đảm bảo chất lượng của tín hiệu hình ảnh phù hợp cho nhiều đối tượng.

Máy siêu âm Supersonic Aixplorer Mach 30 - dòng máy siêu âm đàn hồi với hình ảnh B-mode sắc nét và Doppler màu nhạy - tốc độ cao, khảo sát bệnh lý mạch máu. Tốc độ xử lý hình ảnh đạt 20.000 hình ảnh mỗi giây. Chức năng UltraFast Doppler (chức năng Doppler siêu nhanh) giúp khảo sát mạch máu trong vòng vài phút bằng cách quét và lưu trữ toàn bộ trường khảo sát, sau đó hiển thị các thông số đo đạc, phổ Doppler... tại vị trí trước hẹp, hẹp và sau hẹp được chọn trên các hình ảnh đã lưu. Máy siêu âm Philips Affiniti 70G cao cấp phục vụ siêu âm tim mạch, dễ dàng khảo sát bệnh tim ở trẻ em.

Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh còn trang bị máy Holter ECG 24h giúp theo dõi điện tim trong 24h phát hiện sớm rối loạn nhịp tim. Máy holter huyết áp 24h giúp theo dõi huyết áp lưu động, liên tục trong 24h để phát hiện sớm bệnh lý tăng huyết áp. Đo điện tâm đồ để kiểm tra nhịp tim bằng máy ECG.

Đi kèm với trang thiết bị tiên tiến là phòng khám tiện nghi tạo cho người đến thăm khám cảm giác thoải mái, an tâm. Các khu vực chức năng, phòng nội trú được thiết kế và bài trí theo tiêu chuẩn khách sạn cao cấp. Phòng nội trú có đầy đủ đồ dùng cá nhân, phòng nghỉ có minibar, tivi màn hình LED, Internet, thiết bị kết nối nhân viên y tế 24/24; 100% hệ thống khí y tế và các thiết bị cấp cứu bố trí tại giường; nhà vệ sinh gắn thiết bị kết nối nhân viên y tế...

Phòng ngừa bệnh hẹp van hai lá

Theo bác sĩ Thanh Trúc, cách tốt nhất để phòng bệnh hẹp van hai lá là phòng ngừa sốt thấp khớp. Khi bị viêm họng, bạn nên đến gặp bác sĩ để tìm hiểu nguyên nhân và hướng điều trị hiệu quả. Viêm họng do liên cầu khuẩn nếu không được điều trị sẽ gây nên tình trạng sốt do thấp khớp. Viêm họng do liên cầu khuẩn hoàn toàn trị được nếu dùng kháng sinh đúng cách.

Một số phương pháp khác phòng ngừa bệnh được khuyến cáo như xây dựng môi trường sống lành mạnh, nâng cao chất lượng sống vì bệnh hay xảy ra ở người sống trong môi trường ẩm thấp, thiếu vệ sinh. Người bệnh cần khám sức khỏe định định kỳ, uống hoặc tiêm kháng sinh liên tục theo chỉ định của bác sĩ tim mạch. Thực hiện chế độ ăn nhạt và nghỉ ngơi hợp lý... cũng rất cần thiết. Sử dụng các loại thuốc lợi tiểu, chẹn beta giao cảm liều thấp giúp giảm các triệu chứng nhẹ theo kê đơn.

"Khi bản thân hoặc người nhà mắc bệnh hẹp van tim hai lá dù đã phẫu thuật hay chưa, điều quan trọng nhất vẫn là can thiệp để bệnh không tiến triển thành các biến chứng nguy hiểm hơn. Song song đó, mỗi người nên chủ động phòng ngừa bệnh để không xảy ra các biến chứng nguy hiểm trong tương lai", bác sĩ Thanh Trúc nói thêm.

(Nguồn: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh)