Thận là cơ quan nằm về phía lưng dưới mỗi người, phân bố ở hai bên cột sống có vai trò ổn định thể dịch, bài tiết các chất dư thừa từ sự chuyển hóa của cơ thể và một số chức năng khác như bảo tồn hay loại thải các chất khác ra khỏi cơ thể thông qua tiểu tiện.

Suy thận là tình trạng thận bị mất chức năng và không còn khả năng lọc các chất thải từ máu. Đây là giai đoạn cuối của bệnh thận mạn tính. Nếu không được chạy thận hoặc ghép thận, người bệnh sẽ khó duy trì được sự sống.

TTƯT.PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên, Giám đốc trung tâm Trung tâm Tiết niệu - Thận học, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM cho biết, suy giảm chức năng thận khi mới hình thành thường không có triệu chứng đặc hiệu và phát triển theo thời gian, bởi thận gồm hai quả có khả năng hỗ trợ cho nhau rất hiệu quả. Do đó, rất nhiều trường hợp người bệnh suy thận không được phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ nên dẫn đến việc điều trị ở giai đoạn muộn, xuất hiện nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí có thể dẫn đến tử vong.

Theo thống kê năm 2019, số người bị suy thận ở Việt Nam là khoảng 5 triệu. Số ca mắc mới cũng đang có chiều hướng gia tăng. Tỷ lệ người chuyển sang suy thận giai đoạn cuối chiếm đến 0,1% dân số.

Suy thận được phân thành 5 giai đoạn, từ rất nhẹ (giai đoạn 1) đến suy thận hoàn toàn (giai đoạn 5). Triệu chứng và biến chứng tăng lên khi các giai đoạn tiến triển.

Dấu hiệu suy thận

Thông thường người bị suy thận sẽ có một vài triệu chứng của bệnh nhưng đôi khi không có triệu chứng nào. Các triệu chứng có thể xảy ra bao gồm:

- Giảm lượng nước tiểu

- Phù mắt cá chân, bàn chân

- Khó thở không rõ nguyên nhân

- Đau hoặc cảm thấy nặng ngực

- Buồn ngủ quá mức, mệt mỏi, uể oải

- Kém ăn, buồn nôn dai dẳng, nôn

- Sụt cân

- Ngứa ngáy

- Co rút cơ (đặc biệt là ở chân)

- Co giật

- Hôn mê

- Thiếu máu (ít xuất hiện)

Các triệu chứng của bệnh thận giai đoạn đầu có thể khó xác định. Tuy nhiên, bạn nên thận trọng, nếu xuất hiện các triệu chứng ban đầu như: tiểu ít, sưng phù tay chân, khó thở... Khi bắt đầu điều trị suy thận, các triệu chứng sẽ được cải thiện và người bệnh sẽ cảm thấy khỏe hơn rất nhiều.

Nguyên nhân gây suy thận

Suy thận có thể là hệ quả của một số vấn đề về sức khỏe và xác định được nguyên nhân rất hữu ích trong việc giúp nhận diện loại suy thận. Người bị suy thận do một hoặc nhiều nguyên nhân sau đây:

Giảm lưu lượng máu đến thận: lượng máu đến thận bị mất đột ngột có thể dẫn đến suy thận. Tình trạng này thường do các nguyên nhân như: bệnh tim, sẹo gan hoặc suy gan, bị bỏng nặng, phản ứng dị ứng, nhiễm trùng nặng chẳng hạn như nhiễm trùng huyết... Việc dùng thuốc cao huyết áp và thuốc chống viêm cũng có thể hạn chế lượng máu đến thận.

Vấn đề đào thải nước tiểu: khi cơ thể không đào thải được nước tiểu, các chất độc sẽ tích tụ và gây quá tải cho thận. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này bao gồm một số bệnh ung thư ở đại tràng, bàng quang, tuyến tiền liệt (ở nam giới), cổ tử cung (nữ giới)...

Các tình trạng khác có thể gây cản trở việc tiểu tiện và lâu dần dẫn đến suy thận như: sỏi thận, phì đại tuyến tiền liệt, cục máu đông trong đường tiết niệu, tổn thương dây thần kinh kiểm soát bàng quang...

Một số nguyên nhân khác có thể dẫn đến suy thận bao gồm:

- Xuất hiện cục máu đông ở trong hoặc quanh thận

- Nhiễm trùng

- Nhiễm độc kim loại nặng

- Viêm mạch máu

- Bệnh lupus

- Viêm cầu thận

- Hội chứng tan máu tăng urê máu

- Đa u tủy xương

- Xơ cứng bì

- Xuất huyết giảm tiểu cầu huyết khối

- Các loại thuốc điều trị ung thư và một số bệnh tự miễn

- Thuốc nhuộm được sử dụng trong chẩn đoán hình ảnh

- Một số loại thuốc kháng sinh

- Bệnh tiểu đường không kiểm soát

Dù lọc máu có thể giúp giảm bớt áp lực cho thận, giúp thận khỏe hơn, nhưng việc này cũng không thể thay thế hoàn toàn chức năng của thận. Vì thế, người bị suy thận vẫn có nguy cơ gặp các biến chứng nguy hiểm, thậm chí là dẫn đến tử vong.

Suy thận không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn tác động đến yếu tố tinh thần của người bệnh do áp lực tài chính khi chạy thận, phải tuân thủ lịch lọc máu nghiêm ngặt, đau đớn, mệt mỏi, ngủ kém, ăn uống kiêng khem...

Điều trị

Suy thận không có cách chữa khỏi hoàn toàn, nhưng nếu có phác đồ điều trị hiệu quả vẫn đảm bảo cho người bệnh một cuộc sống năng động, thoải mái và tiếp tục học tập, làm việc. Phương pháp điều trị suy thận phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, cụ thể như:

Điều trị nội khoa: chăm sóc hỗ trợ và điều trị nội khoa có thể giúp kiểm soát các triệu chứng một cách hiệu quả. Người bệnh không cần chạy thận hoặc ghép thận. Những phương pháp điều trị này chỉ có thể giúp người bệnh có một cuộc sống thoải mái hơn cho đến khi không thể duy trì được nữa.

Lọc máu nhân tạo (chạy thận nhân tạo): lọc máu nhân tạo là việc sử dụng máy ở bên ngoài cơ thể để làm sạch các chất thải trong máu thay cho chức năng của thận. Phần máu sau khi thanh lọc hết độc tố sẽ được trả trở về cơ thể người bệnh. Lọc máu mang đến một số hiệu quả nhất định đối với người bị suy thận, nhưng không thể thực hiện trọn vẹn vai trò của một quả thận khỏe mạnh. Điều này có nghĩa là người bệnh vẫn có thể gặp một số vấn đề về sức khỏe liên quan đến suy thận, dù đang được lọc máu. Hiện nay, lọc máu có thể được thực hiện tại các cơ sở y tế hoặc tại nhà, nếu đủ điều kiện.

Thẩm phân phúc mạc: thẩm phân phúc mạc hay lọc màng bụng (Peritoneal dialysis - PD) là phương pháp làm sạch chất thải trong máu bằng cách sử dụng niêm mạc vùng ổ bụng (gọi là phúc mạc) của chính người bệnh. Việc lọc màng bụng được thực hiện bằng một dung dịch đặc biệt được gọi là dịch lọc. Lọc màng bụng có thể được thực hiện tại bệnh viện, thậm chí là tại nhà hay nơi làm việc, nếu người bệnh có thể chuẩn bị một phòng kín sạch sẽ.

Hiện nay có 3 phương pháp lọc màng bụng:

- Lọc màng bụng cấp

- Lọc màng bụng liên tục ngoại trú (CAPD)

- Lọc màng bụng chu kỳ tự động (ADP) bao gồm lọc màng bụng liên tục chu kỳ, lọc màng bụng cách quãng ban đêm và lọc màng bụng thủy triều.

Thẩm phân phúc mạc không phải là một lựa chọn tối ưu cho tất cả người bị suy thận bởi phương pháp này cần phải được thao tác bởi một người có kinh nghiệm, có khả năng chăm sóc người bệnh tại nhà và một số trang thiết bị nhất định.

Cấy ghép thận: Một lựa chọn điều trị khác dành cho người bệnh suy thận là cấy ghép thận. Một quả thận khỏe mạnh được thay thế cho quả thận đã mất đến 90% khả năng hoạt động bình thường, không còn có thể lọc máu được nữa.

Nguồn thận dùng để ghép có thể từ người cho thận còn sống (thân nhân hoặc không phải thân nhân) hoặc người đã chết não. Đây được coi là lựa chọn điều trị tốt nhất cho những người suy thận vì có thể làm tăng cơ hội sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn. Người bệnh được ghép thận khi thận gần bị suy, trước khi cần lọc máu và cũng có thể dùng kèm với lọc máu trong khi chờ ghép thận.

Phẫu thuật ghép thận được coi là an toàn và có tỷ lệ thành công cao. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, những người bệnh nhận được thận từ một người hiến tặng còn sống sẽ sống lâu hơn những bệnh nhân lấy một quả thận từ một người cho đã chết não (một người vừa qua đời). Trung bình, các ca ghép thận từ người hiến tặng còn sống kéo dài 15-20 năm và từ người đã chết kéo dài 10-15 năm.

Tuy nhiên, khi chọn phương án ghép thận, người bệnh cũng có thể phải đối diện với một số nguy cơ như huyết khối, chảy máu, rò rỉ hoặc tắc nghẽn niệu quản, nhiễm trùng, ung thư liên quan đến quả thận vừa được hiến tặng. Đặc biệt, người được ghép thận phải dùng thuốc ức chế miễn dịch suốt đời sau khi phẫu thuật để ngăn cơ thể đào thải quả thận mới từ cơ thể. Những loại thuốc này có tác dụng phụ riêng của chúng và một vài trong số đó là rất nghiêm trọng.

Phẫu thuật cấy ghép có thể không phải là phương án phù hợp cho tất cả mọi người. Do đó, người bệnh nên trao đổi với bác sĩ điều trị để được tư vấn chi tiết hơn.

Phòng ngừa suy thận

Suy thận là một trong những bệnh lý nguy hiểm. Tuy nhiên, chúng ta hoàn toàn có thể giảm nguy cơ bị suy thận theo những lời khuyên dưới đây:

- Quản lý các bệnh khác một cách hiệu quả: bệnh tiểu đường và cao huyết áp làm tăng nguy cơ suy thận. Vì thế, nên theo dõi bệnh chặt chẽ, tuân thủ phác đồ điều trị...

- Thận trọng khi dùng thuốc không kê đơn: bởi dùng liều quá cao (ngay cả những loại thuốc thông thường như aspirin, ibuprofen và naproxen) cũng có thể tạo ra lượng độc tố cao trong một khoảng thời gian ngắn, khiến cho thận bị quá tải.

- Duy trì cân nặng hợp lý: béo phì có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến suy thận, chẳng hạn như tiểu đường và huyết áp cao.

- Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh: bao gồm ăn ít đường và cholesterol, giàu chất xơ, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau quả.

- Giảm lượng muối nạp vào: ăn quá nhiều muối làm tăng huyết áp, dễ dẫn đến suy thận.

- Uống đủ nước: mất nước làm giảm lưu lượng máu đến thận, có thể làm hỏng thận. Do đó, nên tăng cường bổ sung nước lọc hàng ngày theo thể trạng của từng người.

- Hạn chế rượu bia: rượu làm tăng huyết áp, đồng thời lượng calo dư thừa cũng có thể khiến bạn tăng cân.

- Không hút thuốc: hút thuốc làm giảm lưu lượng máu đến thận, ảnh hưởng đến chức năng thận ở những người có hoặc không có bệnh thận.

- Giảm căng thẳng: căng thẳng và lo lắng có thể làm tăng huyết áp, ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe của thận.

- Tập thể dục thường xuyên: các môn thể thao có thể giúp giảm căng thẳng, kiểm soát bệnh tiểu đường và huyết áp cao, đồng thời duy trì cân nặng hợp lý. Người bệnh nên chọn môn thể thao phù hợp với sức khỏe của mình như bơi lội, đi bộ và chạy...

Nếu có biểu bị bệnh thận, bạn nên đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để được đánh giá một cách toàn diện. Chẩn đoán và điều trị sớm giúp làm chậm sự tiến triển của suy thận.

Anh Ngọc