Mụn trứng cá xảy ra ở tuyến bã - nang lông, gồm hai loại là tổn thương không viêm (đặc trưng là mụn đầu đen, đầu trắng) hoặc tổn thương viêm như các sẩn viêm, sẩn mủ, cục, nang... chủ yếu ở vùng nhiều tuyến bã như mặt, ngực, lưng. Mụn trứng cá không được điều trị đúng cách có thể gây tổn thương nặng nề, mạn tính. Mụn ở mặt tạo sẹo xấu, tăng hoặc giảm sắc tố ảnh hưởng tới thẩm mỹ và sự tự tin của người bệnh.

Tiến sĩ, bác sĩ Đặng Thị Ngọc Bích, phụ trách chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, chỉ ra 10 tác nhân làm xuất hiện mụn trứng cá hoặc khiến bệnh nặng thêm.

Tăng tiết chất bã: Tuyến bã chịu sự điều tiết hoạt động của các hormone, nhất là hormone sinh dục. Các hormone này kích thích tuyến bã hoạt động và phát triển thể tích làm tăng bài tiết chất bã lên nhiều lần. Chất bã quá nhiều gây bít tắc, hình thành mụn trứng cá.

Sừng hóa cổ nang lông: Cổ nang lông tuyến bã bị sừng hóa làm ống bài xuất tuyến bã bị hẹp lại, chất bã không thoát ra ngoài được nên bị ứ đọng lại trong lòng tuyến bã. Nếu không xảy ra bội nhiễm, chất bã cô đặc lại thành nhân mụn trứng cá (khoảng 30 ngày). Nếu xảy ra bội nhiễm, tuyến bã sẽ sinh mủ, quá trình viêm nhiễm lan sang tuyến bã khác, gây nên dạng mụn trứng cá bọc, trứng cá viêm tấy.

Vi khuẩn: Vi khuẩn Propionibacterium acnes và Cutibacterium acnes cư trú ở da thường vô hại. Khi các lỗ nang lông bị ứ lại, các chất bã và tế bào chết tạo nên môi trường kỵ khí thúc đẩy vi khuẩn phát triển, gây mụn.

Viêm nhiễm: Sự xuất hiện của vi trùng sinh mụn tạo ra các chất sinh học. Các chất này hoạt hóa hệ thống bổ thể (một bộ phận của hệ thống miễn dịch), các bạch cầu đa nhân, gây viêm nang lông. Viêm nang lông là một trong các tác nhân chính dẫn đến mụn trứng cá.

Tuổi: Mụn trứng cá thường gặp ở tuổi thanh thiếu niên, 90% trường hợp ở lứa tuổi dậy thì, 13-19 tuổi, sau đó bệnh giảm dần. Mụn trứng cá có thể xảy ra ở tuổi 20-30 hoặc muộn hơn, thậm chí tới tuổi 50-59.

Ở giai đoạn dậy thì, nội tiết tố chưa cân bằng khiến tuyến bã nhờn hoạt động quá mức, dẫn đến bít tắc lỗ chân lông và nổi mụn. Sau tuổi 20, nội tiết đã ổn định, mụn trứng cá giảm và ít xuất hiện. Tuy nhiên, tình trạng mụn, thậm chí mụn bọc, mủ... vẫn có thể xảy ra ở người sau độ tuổi 20. Nguyên nhân có thể đến từ các yếu tố môi trường, căng thẳng, thức ăn nhiều dầu mỡ.

Thay đổi nội tiết tố: Nội tiết tố thay đổi nhiều trong độ tuổi dậy thì và ở độ tuổi trung niên, nhất là phụ nữ trong thời kỳ tiền mãn kinh, khiến tuyến bã nhờn mở rộng và tiết ra nhiều. Tình trạng này cùng với chăm sóc da không đúng có thể dẫn đến nổi mụn.

Bác sĩ Bích cho biết các nội tiết tố nam (androgen), nhất là testosterone, kích thích tiết bã nhờn. Progesterone liều cao có tác dụng kích thích, liều thấp có tác dụng ức chế tiết bã nhờn. Estrogen liều cao có tác dụng ức chế tiết bã nhờn. Hormone tuyến yên kích thích trực tiếp đến tuyến bã. Các yếu tố trên lý giải mối liên quan giữa mụn trứng cá tuổi dậy thì hoặc liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt.

Di truyền: Đây là yếu tố có ảnh hưởng rõ rệt đến bệnh trứng cá. Nếu bố mẹ đều bị mụn trứng cá thì khả năng cao con cái cũng bị mụn.

Môi trường: Da thường xuyên tiếp xúc với dầu mỡ khi nấu ăn, dầu nhờn của động cơ máy móc, tia tử ngoại trong ánh nắng mặt trời, bụi bẩn hoặc sự gia tăng độ ẩm trên bề mặt da ở môi trường nóng ẩm. Những yếu tố này có thể làm gia tăng mụn trứng cá trầm trọng do tắc nghẽn ống nang lông tuyến bã.

Quá trình cọ xát của các vật dụng như điện thoại di động, mũ bảo hiểm, vòng cổ, ba lô quá chặt... hoặc thường xuyên đeo khẩu trang, khẩu trang kém chất lượng lên da cũng là nguyên nhân gây mụn.

Các bệnh nội tiết và thuốc: Một số bệnh như Cushing, bệnh cường giáp trạng, bệnh buồng trứng đa nang... và các thuốc corticoid, isoniazid, thuốc có nhóm halogen, androgen (testosterone), lithium... làm rối loạn nội tiết, tăng nguy cơ nổi mụn trứng cá.

Chăm sóc da không đúng cách: Vệ sinh da mặt quá kỹ, sờ tay lên mặt, tự nặn mụn tạo điều kiện cho vi khuẩn gây mụn phát triển, da suy yếu dễ nổi mụn. Sử dụng mỹ phẩm kém chất lượng hay không phù hợp khiến da dễ kích ứng, lỗ chân lông bít tắc và hình thành mụn. Căng thẳng, thiếu ngủ, chế độ ăn nhiều dầu mỡ, nhiều đường cũng gây bệnh hoặc làm tăng nặng mụn trứng cá.

Anh Thư