Thẩm phán Tòa án Tối cao Mỹ Stephen Breyer, 83 tuổi, trong tuần này dự kiến thông báo về quyết định nghỉ hưu từ tháng 6, sau hơn 27 năm làm việc, truyền thông Mỹ đưa tin. Ông hiện là thẩm phán cao tuổi nhất của Tòa án Tối cao Mỹ, được tổng thống Bill Clinton bổ nhiệm từ năm 1994.
Các thẩm phán Tòa án Tối cao Mỹ phục vụ nhiệm kỳ trọn đời, trừ phi họ bị quốc hội luận tội và bãi nhiệm, hoặc tự nguyện nghỉ hưu. Giới quan sát cho rằng quyết định nghỉ hưu của Breyer tiềm ẩn một số tính toán chính trị, bởi nó sẽ là tiền đề để Tổng thống Joe Biden có cơ hội thực hiện lời hứa khi tranh cử: đề cử một nữ thẩm phán da màu vào Tòa án Tối cao.
Theo NBC, Biden dự kiến hành động nhanh chóng để thẩm phán kế nhiệm Breyer có thể sẵn sàng bắt đầu làm việc tại Tòa án Tối cao vào ngày 3/10, ngay trước thềm cuộc bầu cử quốc hội giữa kỳ vào tháng 11. Quyền đề cử giúp ông chủ Nhà Trắng có thể duy trì tỷ lệ 6-3 giữa các thẩm phán bảo thủ và tự do tại Tòa án Tối cao.
"Thẩm phán Breyer lựa chọn nghỉ hưu vào đúng thời điểm cánh cửa cơ hội cho Tổng thống Biden và Thượng viện do phe Dân chủ kiểm soát đang dần khép lại", Dahlia Lithwick, bình luận viên của NewsWeek, nhận định, nói thêm rằng tính toán chính trị đằng sau thời điểm công bố quyết định về hưu của ông "là nhằm giúp Tổng thống có nhiều thời gian hơn để lựa chọn ứng viên thay thế".
Thẩm phán Stephen Breyer tại một phiên tòa ở Washington, Mỹ, hồi tháng 11/2018. Ảnh: Reuters.
Nếu để quá trình đề cử kéo dài sau cuộc bầu cử quốc hội giữa kỳ, khi đảng Cộng hòa đang tràn trề hy vọng giành lại thế đa số tại Thượng viện Mỹ, Biden có thể gặp rất nhiều khó khăn khi thực hiện mục tiêu này.
Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát có thể cản trở ứng viên thẩm phán Tòa án Tối cao do Biden đề cử. Trong khi đó, Thượng viện do phe Dân chủ kiểm soát hiện nay có thể dễ dàng phê chuẩn ứng viên của Biden nhờ lá phiếu quyết định của Phó tổng thống Kamala Harris, người giữ chức Chủ tịch Thượng viện.
Tổng thống Biden và thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki từ chối bình luận thêm về thông tin thẩm phán Breyer nghỉ hưu, nhưng nhiều nghị sĩ Mỹ trước đó đã thúc giục Breyer nhanh chóng từ chức và cho phép Biden đề cử thẩm phán kế nhiệm trong lúc đảng Dân chủ chiếm đa số Thượng viện.
Họ đề cập tới trường hợp của cố thẩm phán Tòa án Tối cao Ruth Bader Ginsburg, người theo đường lối tự do qua đời ở tuổi 87, khi đang tại nhiệm hồi năm ngoái. Các nghị sĩ Dân chủ chỉ ra rằng bà Ginsburg trước đó đã có nhiều vấn đề về sức khỏe nhưng đã quyết định không nghỉ hưu khi Obama còn nắm quyền.
Bởi vậy, khi bà qua đời năm 2020 do căn bệnh ung thư, tổng thống Donald Trump khi đó đã có cơ hội đề cử Amy Coney Barrett làm người kế nhiệm bà. Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát đã nhanh chóng phê chuẩn đề cử này, khiến cán cân tại Tòa án Tối cao càng nghiêng về phía bảo thủ.
Các nghị sĩ Dân chủ nhận định nếu thẩm phán Breyer nghỉ hưu và người kế nhiệm ông được phê chuẩn khi đảng này vẫn kiểm soát Thượng viện, cán cân bảo thủ - tự do tại Tòa án Tối cao ít nhất sẽ được duy trì trong nhiều thập kỷ tới.
Trong các cuộc phỏng vấn năm ngoái, thẩm phán Breyer tỏ ra không thoải mái với phương án này, nhưng cũng lưu ý ông không có ý định "qua đời tại tòa án".
Hiện chưa rõ Biden sẽ đề cử ai thay thế thẩm phán Breyer. Trong số các ứng viên tiềm năng có nữ thẩm phán da màu Ketanji Brown Jackson của Tòa án Phúc thẩm Columbia. Trong năm đầu nắm quyền, Tổng thống Biden đã đề cử 62 phụ nữ vào cơ quan tư pháp liên bang, trong đó có 24 phụ nữ da màu.
Lãnh đạo phe đa số Thượng viện Chuck Schumer cho biết người được Biden đề cử sẽ có phiên điều trần nhanh chóng tại Ủy ban Tư pháp Thượng viện và được toàn thể Thượng viện xem xét phê chuẩn nhanh nhất có thể.
"Nước Mỹ mang ơn thẩm phán Breyer vô cùng lớn", ông nói thêm.
Tòa án Tối cao Mỹ trong nhiệm kỳ này đã xử các vụ kiện lớn về vấn đề phá thai, sở hữu súng và tôn giáo, ba chủ đề gây tranh cãi lâu năm trong chính trường Mỹ. Thẩm phán Breyen, với cách tiếp cận các vấn đề pháp lý dựa trên cân nhắc thực tế, thường xuyên thể hiện quan điểm thống nhất với hai thẩm phán theo đường lối tự do khác là Sonia Sotomayor và Elena Kagan.
Breyer được cho là thẩm phán tự do ôn hòa của Tòa án Tối cao Mỹ kể từ sau khi được bổ nhiệm năm 1994. Với quan điểm áp dụng Hiến pháp cần dựa trên tình hình thực tế và thay đổi theo thời đại, Breyer thường mâu thuẫn với các thẩm phán bảo thủ, những người luôn cho rằng tòa án phải tuân theo quy định Hiến pháp có từ ban đầu.
Ngọc Ánh (Theo CNBC)