Quân đội Myanmar ngày 1/2 tiến hành đảo chính, bắt Cố vấn Nhà nước Aung San Suu Kyi cùng các lãnh đạo dân chủ khác của Myanmar. Tổng thống Mỹ Joe Biden đe dọa sẽ tái áp lệnh trừng phạt nhằm phản ứng với hành động của quân đội Myanmar. Câu hỏi đặt ra là biện pháp trừng phạt có ý nghĩa như thế nào đối với quốc gia Đông Nam Á này và mức độ tác động của chúng đến đâu.
Binh sĩ Myanmar xuất hiện gần một khu phức hợp của quốc hội ở Naypyitaw, Myanmar, ngày 2/2. Ảnh: Reuters.
Mỹ lần đầu áp đặt trừng phạt Myanmar vào năm 1998, sau khi chính quyền quân sự nước này đàn áp một cuộc biểu tình. Trong các thập kỷ sau, biện pháp trừng phạt ngày càng được thắt chặt vì những gì Washington coi là hành vi vi phạm nhân quyền của chính quyền Myanmar.
Các hạn chế dần dần được nới lỏng sau những cải cách của cựu tổng thống Myanmar Thein Sein và việc quân đội bãi bỏ quản thúc tại gia đối với Suu Kyi. Cuối cùng, chúng được dỡ bỏ dưới thời tổng thống Barack Obama vào năm 2016.
Năm 2019, tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra các biện pháp trừng phạt mới nhằm vào những lãnh đạo quân sự Myanmar, bao gồm cả Thống tướng Min Aung Hlaing, người dẫn đầu cuộc đảo chính, vì cáo buộc "diệt chủng" nhằm vào cộng đồng dân tộc thiểu số theo đạo Hồi Rohingya.
Các biện pháp trừng phạt kinh tế, bao gồm cắt giảm viện trợ tài chính, phong tỏa tài sản và đảo ngược dòng đầu tư, đã gây ra "tổn hại toàn diện" đối với Myanmar, Heng Kai, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Hạ Môn, Trung Quốc, đánh giá.
Biện pháp trừng phạt "không chỉ ảnh hưởng đến chính phủ quân sự của Myanmar mà còn tác động tới đà phát triển kinh kế của cả đất nước", ông nói thêm.
Myanmar là một trong những nước nghèo nhất châu Á. Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính nền kinh tế Myanmar sẽ chỉ tăng trưởng 2% trong năm nay.
Xu Liping, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu châu Á - Thái Bình Dương thuộc Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, cho rằng các biện pháp trừng phạt của Mỹ nhiều khả năng sẽ nhắm đến Thống tướng Aung Hlaing cùng những đồng minh của ông.
Tuy nhiên, Tổng thống Biden có thể cân nhắc giảm nhẹ hành động nếu bà Suu Kyi được trả tự do.
Heng Kai trong khi đó lại hoài nghi về tính hiệu quả của các biện pháp trừng phạt. "Mỹ và phương Tây từng áp đặt trừng phạt lên các nhà lãnh đạo quân sự Myanmar liên quan đến cuộc khủng hoảng Rohingya, vì vậy thực hiện lại hành động tương tự sẽ là vô nghĩa".
Trung Quốc đến nay vẫn giữ thái độ trung dung trong phản ứng trước những diến biến ở Myanmar. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân hôm 2/2 nói rằng Trung Quốc hy vọng tất cả các bên liên quan có thể giải quyết hợp lý những bất đồng theo khuôn khổ hiến pháp và luật pháp, đồng thời duy trì ổn định chính trị, xã hội.
Theo Xu, tình hình hiện nay không khỏi khiến các nhà đầu tư Trung Quốc lo lắng về tiến độ những dự án mà họ đang thực hiện tại Myanmar. Cuộc đảo chính còn có nguy cơ tác động bất lợi đến các thỏa thuận đã được lên kế hoạch giữa chính phủ hai nước.
Nhưng mặt khác, nếu Mỹ áp đặt trừng phạt, hành động này sẽ giúp mở cánh cửa để Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng đối với Myanmar, Rodger Baker, chuyên gia phân tích tại công ty tư vấn địa chính trị Stratfor, nhận định.
Mỹ không có nhiều lợi ích kinh tế tại Myanmar, nhưng các đồng minh châu Á của họ như Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ... gần đây đang mở rộng hiện diện và kinh doanh tại đây. Điều này đã giúp "kìm hãm ảnh hưởng kinh tế" của Trung Quốc đối với Myanmar.
"Nếu Mỹ áp lệnh trừng phạt, nó có thể tác động đến cấu trúc đối tác của Mỹ trong việc chống lại ảnh hưởng từ Trung Quốc tại khu vực", Baker nói.
Bình luận của Baker được đưa ra sau khi Nhật Bản có cảnh báo tương tự. Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Yasuhide Nakayama trong một cuộc phỏng vấn hôm 2/2 với Reuters nói rằng các nước phương Tây như Mỹ, Anh, Nhật, có nguy cơ đẩy Myanmar đến gần hơn với Trung Quốc nếu phản ứng của họ trước cuộc đảo chính làm tắt những kênh liên lạc với quân đội Myanmar.
Bên trong nước Mỹ, ngày càng xuất hiện nhiều lời kêu gọi chính quyền Biden có hành động cứng rắn hơn đối với quân đội Myanmar. Lãnh đạo phe Cộng hòa tại Thượng viện Mitch McConnell cho rằng Mỹ nên theo đuổi các biện pháp trừng phạt mạnh nhất, bao gồm cả việc hành động thông qua Liên Hợp Quốc "để xem liệu Nga và Trung Quốc có thể phủ quyết hay không".
Theo giới quan sát, cuộc khủng hoảng đang diễn ra ở Myanmar là một phép thử đối với chính sách đối ngoại của tân Tổng thống Mỹ Biden ở một khu vực mà Trung Quốc ngày càng mở rộng ảnh hưởng.
Căng thẳng Mỹ - Trung đã leo thang mạnh mẽ dưới thời tổng thống Trump và hiện là một trong những thách thức chính sách lớn nhất mà Biden phải đối mặt.
Cuộc cạnh tranh với Bắc Kinh "sẽ định hình cách phản ứng của Washington trước cuộc đảo chính ở Myanmar", một báo cáo từ Stratfor đăng hôm 1/2 đánh giá. Điều này có nghĩa mọi hành động chống lại Myanmar mà Mỹ thực hiện dưới chính quyền Biden sẽ "rất chọn lọc" để nó vừa không khiến Trung Quốc "đắc lợi", vừa không ảnh hưởng đến lợi ích của các đồng minh trong khu vực, Baker nói.
Vũ Hoàng (Theo SCMP, CNBC)