Tổng thống Mỹ Joe Biden hôm 21/3 ca ngợi liên minh do Mỹ dẫn đầu vì đã đoàn kết phản đối chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine, nhưng đồng thời chỉ trích Ấn Độ, thành viên trong nhóm Bộ Tứ, vì "hơi lung lay trong một số vấn đề" liên quan tới Moskva.
Tuyên bố được ông Biden đưa ra sau khi Ấn Độ từ chối lên án chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine, đồng thời tiếp tục nhập hàng triệu thùng dầu từ Nga, đi ngược lại với làn sóng trừng phạt của phương Tây. Tổng thống Mỹ cho hay ông "thất vọng" với các động thái này của Ấn Độ.
Nhưng một tháng sau, thái độ thái độ của Mỹ và các đồng minh phương Tây bất ngờ thay đổi. Khi họp trực tuyến với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi hôm 11/4, Tổng thống Biden không ngừng ca ngợi về "mối liên hệ sâu sắc giữa nhân dân hai nước" và "những giá trị chung", đồng thời bày tỏ mong muốn được thảo luận nhiều hơn về quan hệ song phương trong cuộc gặp tại Nhật Bản ngày 24/5.
Thủ tướng Anh Boris Johnson, đồng minh thân cận với Mỹ, ngày 22/4 tới New Delhi để thảo luận về quan hệ thương mại, đồng thời tìm cách giảm nhẹ "quan điểm khác biệt" về Nga.
Tổng thống Mỹ Joe Biden (trái) hội đàm trực tuyến với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi (trên màn hình) tại Nhà Trắng ngày 11/4. Ảnh: AP.
Trong khi đó, lập trường của Ấn Độ về vấn đề Ukraine hầu như không thay đổi. Quốc gia Nam Á vẫn đang mua dầu giá rẻ của Nga. Trên thực tế, Ấn Độ trong 4 tháng đầu năm 2022 đã nhập dầu từ Nga gần tương đương tổng lượng cả năm 2021, theo Reuters.
Ấn Độ tiếp tục im lặng về chiến dịch quân sự của Moskva và bỏ phiếu trắng khi Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hôm 7/4 thảo luận về đình chỉ tư cách thành viên của Nga tại Hội đồng Nhân quyền. Moskva sau đó đã quyết định rút khỏi hội đồng này.
Theo Rhea Mogul và Simone McCarthy, hai nhà phân tích chính trị kỳ cựu của CNN, Ấn Độ hiểu rất rõ vị thế của mình để vừa có thể tiếp tục mua dầu của Nga, nhưng đồng thời duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ.
Vai trò trong nỗ lực ứng phó Trung Quốc
Hai nhà phân tích của CNN cho rằng phương Tây khó có thể cứng rắn với Ấn Độ, do nước này là một mắt xích trọng yếu trong nỗ lực của Mỹ nhằm đối phó với Trung Quốc, quốc gia mà Washington đánh giá là "mối đe dọa hàng đầu" với ảnh hưởng toàn cầu của nước này.
"Mỹ đã nhận ra rằng họ cần xem Ấn Độ như một 'đối tác mới cần lôi kéo'", Harsh V. Pant, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Hoàng gia London, cho biết.
Cả Ấn Độ và Mỹ đều lo ngại trước sức mạnh quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc. Giáo sư Pant cho rằng một phần trong kế hoạch của Washington nhằm đối phó với Bắc Kinh là thúc đẩy Ấn Độ tham gia tích cực hơn trong nhóm Bộ Tứ, cùng Mỹ, Nhật Bản và Australia, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh.
Ấn Độ cũng có những quan ngại riêng với Trung Quốc, đặc biệt liên quan đến tranh chấp biên giới trên dãy Himalaya. Cuộc ẩu đả đẫm máu hồi tháng 6/2020 giữa lực lượng biên phòng hai nước được coi là vụ đụng độ tồi tệ nhất trong 4 thập kỷ, khiến hàng chục binh sĩ thiệt mạng.
Mối lo ngại chung về Trung Quốc được thể hiện rõ sau cuộc họp trực tuyến giữa hai lãnh đạo Mỹ - Ấn, khi Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin cảnh báo Trung Quốc đang tìm cách "định hình lại khu vực và hệ thống quốc tế", đồng thời cho biết Washington và New Delhi đã "xác định những cơ hội mới để tăng cường hợp tác quân sự".
Manoj Kewalramani, chuyên gia về Trung Quốc tại Viện Takshashila, Ấn Độ, nhận định đây là dấu hiệu cho thấy dù có bất đồng trong vấn đề Nga - Ukraine, hai nước đều có "thấu hiểu lập trường của nhau" liên quan tới Trung Quốc.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) bắt tay Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tại khu quần thể kiến trúc Mamallapuram, Ấn Độ, ngày 11/9/2019. Ảnh: AP.
Đây được coi là lý do Washington tiếp tục chỉ trích quan điểm của Bắc Kinh về xung đột Nga - Ukraine, song lại im lặng với phía New Delhi.
Bề ngoài, Ấn Độ và Trung Quốc dường như có quan điểm giống nhau về vấn đề Ukraine. Hai nước đều xác định mình là bên trung lập, kêu gọi hòa bình thay vì lên tiếng phản đối hay chỉ trích Nga.
Cả Ấn Độ và Trung Quốc đều có quan hệ chiến lược với Nga và không muốn mối quan hệ này bị ảnh hưởng bởi vấn đề Ukraine. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm 4/2 tuyên bố mối quan hệ giữa hai nước là "không có giới hạn", trong khi Ấn Độ nhận hơn 50% thiết bị quân sự từ Nga.
Tuy nhiên, chuyên gia Kewalramani cho rằng trên thực tế, bản chất mối quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc với Nga có "sự khác biệt lớn".
Trung Quốc đã lên tiếng chỉ trích làn sóng trừng phạt từ phương Tây với Nga và liên tục đổ lỗi cho Mỹ cùng NATO về tình hình xung đột hiện nay, lặp lại quan điểm của Nga rằng NATO đã gây ra cuộc khủng hoảng khi không ngừng mở rộng về phía đông.
Trong khi đó, Ấn Độ tránh chỉ trích NATO và tìm cách giảm nhẹ bất đồng với Mỹ. Quan điểm của Ấn Độ cũng bắt đầu thay đổi nhỏ trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine kéo dài.
Lý Minh Giang, phó giáo sư quan hệ quốc tế tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam thuộc Đại học Công Nghệ Nanyang ở Singapore, cho hay Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã trao đổi với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, trong khi các lãnh đạo Trung Quốc vẫn chưa làm điều này.
Mối quan hệ phức tạp Ấn - Nga
Mỹ cũng có thể nhận ra rằng mối quan hệ của Ấn Độ với Nga đã có từ lâu và đi theo một hướng rất khác quan hệ với phương Tây. Ngoại trưởng Mỹ Blinken lưu ý rằng quan hệ Ấn - Nga đã "phát triển trong nhiều thập kỷ, vào thời điểm Mỹ chưa trở thành đối tác với Ấn Độ".
Các nhà phân tích của CNN nhận định Ngoại trưởng Blinken dường như đang đề cập đến thời kỳ Chiến tranh Lạnh, khi Ấn Độ giữ lập trường trung lập giữa Mỹ và Liên Xô. Tuy nhiên, khi Mỹ bắt đầu hỗ trợ quân sự và tài chính cho Pakistan vào thập niên 1970, Ấn Độ bắt đầu ngả về phía Liên Xô và nhận nhiều vũ khí của nước này.
Ấn Độ tới nay vẫn phụ thuộc sâu sắc vào thiết bị quân sự Nga. Năm 2018, Ấn Độ ký thỏa thuận trị giá 5,4 tỷ USD với Nga để mua tổ hợp tên lửa phòng không S-400, bất chấp nguy cơ bị Washington trừng phạt theo Đạo luật Chống đối thủ của Mỹ thông qua lệnh cấm vận (CAATSA).
Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi gặp nhau tại New Delhi, Ấn Độ, ngày 6/12/2021. Ảnh: Euractiv.
Không lâu sau đó, Mỹ đã đề nghị Ấn Độ đặt mua lượng lớn tiêm kích F-16 để tránh bị cấm vận sau thương vụ tên lửa S-400 với Nga.
Theo giáo sư Pant, vị thế đặc biệt của Ấn Độ khiến nước này luôn được các bên "ra sức lôi kéo".
Nga vẫn muốn bán dầu với giá rẻ cho Ấn Độ. Trong chuyến thăm tới New Delhi hồi đầu tháng, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đánh giá cao quan điểm không nhìn nhận xung đột Ukraine "theo cách phiến diện" của Ấn Độ.
Theo Bloomberg, Nga đang đề nghị bán dầu Urals cho Ấn Độ với giá rẻ hơn 35 USD/thùng so với trước xung đột Ukraine. Ấn Độ được cho là đã mua 15 triệu thùng dầu của Nga trong năm nay.
Ấn Độ là quốc gia nhập dầu nhiều thứ hai châu Á và cũng là một trong số ít nước đang tăng mua dầu Nga, bất chấp sức ép và các lệnh trừng phạt của phương Tây. New Delhi ngày 27/3 cho biết sẽ đẩy mạnh nhập khẩu than cốc của Moskva, trong bối cảnh phương Tây đang quay lưng với năng lượng Nga.
Trong khi đó, mối quan hệ giữa Ấn Độ và phương Tây cũng ngày càng khăng khít hơn kể từ khi Thủ tướng Modi lên nắm quyền năm 2014. Kim ngạch thương mại hàng năm giữa Ấn Độ và Mỹ đạt hơn 110 tỷ USD, trong khi thương mại Nga - Ấn đạt khoảng 8 tỷ USD. Ấn Độ gần đây cũng trở thành khách hàng lớn mua các thiết bị quân sự Mỹ.
Những điều này cho thấy Ấn Độ đã thể hiện khả năng đầy ấn tượng trong cân bằng mối quan hệ giữa Mỹ và Nga, theo giới quan sát. "Ấn Độ thực sự vươn lên rất mạnh mẽ từ cuộc khủng hoảng", giáo sư Pant nhận định. "Đó là một thành tích rất đáng nể".
Đức Trung (Theo CNN, Bloomberg)