Tháng trước, tập đoàn nhà nước Trung Quốc Sinopharm thành lập liên doanh với công ty công nghệ Group 42 tại Abu Dhabi, đưa UAE trở thành quốc gia nước ngoài đầu tiên sản xuất vaccine Trung Quốc, bắt đầu từ tháng này. Ngày 2/4, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh cho biết Malaysia sẽ sớm là quốc gia thứ hai ngoài Trung Quốc sản xuất vaccine Sinovac.
Các liều vaccine Sinovac trong chiến dịch tiêm chủng ở Trung Quốc hồi tháng ba. Ảnh: AFP.
Công ty Bio Farma của Indonesia cũng ký một thỏa thuận để sản xuất vaccine. Họ đang nhập khẩu vaccine từ Trung Quốc và phụ trách đóng chai. Cách làm này cũng tương tự tập đoàn dược phẩm Pharmaniaga của Malaysia, bên hồi tháng một ký một thỏa thuận với Sinovac để nhập vaccine về đóng chai. Mục tiêu cuối cùng của họ là tự sản xuất vaccine Trung Quốc.
Chong Ja Ian, nhà khoa học chính trị, học giả về chính sách đối ngoại của Trung Quốc tại Đại học Quốc gia Singapore, cho rằng việc có dây chuyền sản xuất ở UAE và Indonesia đưa vaccine Trung Quốc đến gần hơn với "khách hàng tiềm năng" ở châu Phi, Trung Đông và Đông Nam Á. "Những điều kiện này rõ ràng có thể giúp Trung Quốc thực hiện bất kỳ nỗ lực ngoại giao nào liên quan đến cung cấp vaccine", Ian nói.
Sinopharm và Sinovac nằm trong số 5 loại vaccine đã được cơ quan quản lý dược phẩm Trung Quốc cấp phép sử dụng trong nước. Hiện chỉ có một số quốc gia, bao gồm UAE, Thổ Nhĩ Kỳ và Hungary, đã cấp phép sử dụng vaccine của Sinopharm, trong khi vaccine của Sinovac đang được sử dụng để tiêm chủng ở Malaysia, Indonesia, Thái Lan, Philippines và một số quốc gia khác.
WHO đang xem xét dữ liệu của cả hai vaccine trước khi đưa ra khuyến nghị về cách sử dụng chúng. WHO mới chỉ cấp phép sử dụng khẩn cấp cho Pfizer-BioNTech và AstraZeneca, nhưng một số quốc gia đã đình chỉ sử dụng vaccine AstraZeneca sau khi cơ quan quản lý dược phẩm châu Âu kết luận đông máu là tác dụng phụ rất hiếm gặp của vaccine này.
Việc Trung Quốc thúc đẩy sản xuất vaccine ở các nước đối tác rất khác với chiến lược của các công ty dược phẩm phương Tây, vốn chủ yếu tập trung vào sản xuất vaccine của họ ở Mỹ và châu Âu, mặc dù một số lượng nhỏ AstraZeneca đang được sản xuất ở Ấn Độ và Hàn Quốc. Trong khi đó, Nga đã cấp phép sản xuất vaccine Sputnik V cho các cơ sở ở Ấn Độ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Brazil và châu Âu.
Alfred Wu, phó giáo sư tại Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu thuộc Đại học Quốc gia Singapore, cho rằng thỏa thuận với UAE là một phần trong nỗ lực của Trung Quốc nhằm xích lại gần hơn các quốc gia Arab vốn có quan hệ chặt chẽ với Mỹ.
Điều này cũng cho thấy Bắc Kinh "thèm muốn" ngoại giao vaccine hơn EU hoặc các nhà xuất khẩu khác như thế nào, đồng thời cho thấy "Trung Quốc muốn có sự hiện diện và ảnh hưởng ở Trung Đông, đây mới chỉ là bước khởi đầu", ông nói.
Theo thỏa thuận, một nhà máy sản xuất mới sẽ được xây dựng tại Abu Dhabi để sản xuất vaccine Trung Quốc với công suất dự kiến khoảng 200 triệu liều một năm. Liên doanh giữa Sinopharm và Group 42 cũng đang làm việc với Công ty Công nghiệp Dược phẩm Vùng Vịnh tại tiểu vương quốc Ras el Khaimah để sản xuất vaccine này ở quy mô nhỏ hơn với công suất hai triệu liều mỗi tháng.
Vào tháng 12/2020, UAE trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới phê duyệt vaccine Sinopharm, nói rằng vaccine này có hiệu quả 86%, ngay cả khi các nước khác thận trọng vì thiếu dữ liệu thử nghiệm. G42 Healthcare, công ty con của Group 42, đã chủ trì quá trình thử nghiệm lâm sàng Giai đoạn Ba trong nước và các nơi khác trong khu vực.
Động thái của Trung Quốc ở Trung Đông diễn ra khi EU thắt chặt hạn chế xuất khẩu vaccine sang các nước như Australia và khi Viện Huyết thanh Ấn Độ, nhà sản xuất vaccine lớn nhất thế giới, đã ngừng xuất khẩu AstraZeneca để đáp ứng nhu cầu trong nước vì ca nhiễm gia tăng. Tình hình khiến Indonesia phải tìm kiếm thêm 100 triệu liều từ Trung Quốc để lấp lỗ hổng.
Tuy nhiên, thỏa thuận này không chỉ là một cú hích cho chính sách ngoại giao vaccine của Trung Quốc. Victor Shih, phó giáo sư kinh tế chính trị tại Đại học California San Diego, cho biết UAE cũng thu được lợi ích kinh tế từ thỏa thuận trên.
"Trung Quốc muốn tiến hành ngoại giao vaccine và mở rộng phạm vi tiếp cận của dược phẩm nước này, nhưng UAE cũng muốn đa dạng hóa nền kinh tế ngoài các lĩnh vực kinh doanh liên quan đến dầu mỏ", ông nói. "Đôi bên cùng có lợi".
Jerome Kim, Tổng giám đốc Viện vaccine Quốc tế có trụ sở tại Seoul, cho biết thỏa thuận này có thể giúp UAE củng cố lĩnh vực công nghệ sinh học và khởi động ngành công nghiệp vaccine nội địa mới, dù ông cảnh báo rằng một nhà sản xuất vaccine thành công cần có thị trường ít nhất 100 triệu dân, lớn hơn toàn bộ dân số bán đảo Arab.
Theo Chong, thỏa thuận cho thấy Trung Đông sẵn lòng hợp tác với Trung Quốc, quốc gia đã và đang nỗ lực vun đắp các mối quan hệ ở khu vực. "Việc UAE, nước có quan hệ chặt chẽ với Mỹ, hợp tác với Trung Quốc cho thấy rằng ít nhất khi nói đến sản xuất vaccine, những người cầm quyền UAE không coi quan hệ với Trung Quốc và Mỹ là loại trừ lẫn nhau", ông nói. Tuy nhiên, Chong cho rằng còn cần chờ xem tác động lâu dài của sự hợp tác này sẽ ra sao.
Shih đánh giá thỏa thuận này có thể mở ra một kỷ nguyên mới về mối quan hệ chặt chẽ hơn giữa Trung Quốc và các quốc gia vùng Vịnh. Nhưng viễn cảnh này chỉ thành sự thực khi các khoản đầu tư phi dầu khí của Trung Quốc ở Trung Đông tiếp tục gia tăng và chưa thể đảm bảo được điều này sẽ xảy ra.
Tuy nhiên, ngay cả khi thỏa thuận với UAE được thiết lập để thúc đẩy các nỗ lực ngoại giao vaccine, các nhà quan sát cho rằng Trung Quốc vẫn còn đối mặt với trở ngại là sự hoài nghi ngày càng tăng về hiệu quả vaccine của họ. Chong nói rằng niềm tin có thể tăng lên khi có thêm kết quả kiểm chứng độc lập.
"Trong ngắn hạn, giới thượng lưu ở những nước này vẫn thích vaccine phương Tây hơn", Shih nói. "Trong trung hạn, các công ty dược phẩm Trung Quốc sẽ tăng ảnh hưởng, đặc biệt là nếu họ sản xuất các loại thuốc giá rẻ phù hợp với thị trường địa phương. Nhưng họ sẽ cần nhiều thời gian để bắt kịp với ngành công nghiệp dược phẩm Ấn Độ đã phát triển ở những khu vực này", Shih cho biết.
Zha Daojiong, giáo sư tại trường Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Bắc Kinh, cho biết để ngoại giao vaccine có hiệu quả, họ cần hướng đến "việc phân phối thực tế cho các xã hội có nhu cầu, chứ không phải là cạnh tranh giữa các nước cung cấp".
Ông Kim nhắc đến "các đợt quyên góp vaccine mang tính biểu tượng thay vì cung cấp số lượng lớn" của Nga và Trung Quốc, cũng như các thành viên nhóm Bộ Tứ gồm Mỹ, Ấn Độ, Australia và Nhật Bản. Ông cho rằng các nước đang chơi "trò chơi" ngoại giao vaccine trong bối cảnh thế giới ghi nhận thêm hàng triệu ca nhiễm và tử vong. Các khoản quyên góp "được trao không dựa trên cơ sở ưu tiên hoặc nhu cầu và không được cung cấp thông qua cơ chế quốc tế Covax của WHO, mà dựa trên các lợi ích an ninh địa chính trị hẹp hơn".
"Nếu vaccine được cung cấp một cách hợp lý, các nước có thể dễ chấp nhận tính toán quyền lực mềm đằng sau đó. Nhưng khi đại dịch tiếp tục hoành hành, các biến thể gây ra những làn sóng lây nhiễm mới, trong khi nguồn cung cấp vaccine bị hạn chế, các thỏa thuận song phương như vậy là thiển cận", ông nói.
Phương Vũ (Theo SCMP)