Quân đội Mỹ sở hữu một số trinh sát cơ phát triển trên nền tảng máy bay thương mại và chúng thường bám theo các chuyến bay dân dụng để được che chắn khi vào khu vực gần Trung Quốc, một nguồn tin thân cận với quân đội Trung Quốc (PLA) ngày 11/8 cáo buộc.
Mỹ được cho là tăng cường trinh sát ở khu vực gần bờ biển phía nam Trung Quốc đại lục trong những tuần qua. Hoạt động của một chiếc E-8C vào đêm 5/8 có thể đã khiến Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc điện đàm với người đồng cấp Mỹ Mark Esper trong 90 phút.
Nguồn tin thân cận với PLA cho biết trinh sát cơ E-8C được hệ thống radar kiểm soát không lưu ở tỉnh Quảng Châu xác định là một máy bay thương mại bay ở độ cao hơn 9.000 m trên Biển Đông. Chỉ khi áp sát tỉnh Quảng Đông, radar Trung Quốc mới xác định được đó là máy bay quân sự Mỹ.
"Điều đó nguy cơ gây tai nạn hoặc đánh giá sai trong bối cảnh leo thang giữa quân đội Mỹ và Trung Quốc", nguồn tin cho biết. "Sử dụng máy bay dân sự là lá chắn là hoạt động phổ biến của Mỹ và đồng minh thân cận Israel. Tuy nhiên, Biển Đông là một trong những không gian quốc tế bận rộn nhất thế giới và có thể khiến máy bay dân dụng gặp rủi ro".
Trinh sát cơ E-3C của không quân Mỹ làm nhiệm vụ, tháng 3/2015. Ảnh: USAF.
Lu Li-shih, cựu giảng viên trường đào tạo của lực lượng phòng vệ trên biển Đài Loan ở Cao Hùng, cho biết nhiều lực lượng không quân và hải quân sử dụng các "mánh khóe" để che giấu hoạt động quân sự của mình. Điều này có thể gây ra các vấn đề an toàn cho các hãng hàng không lẫn tàu thuyền dân sự nếu các đơn vị quân đội không đủ khả năng xác minh.
"Chiến tranh cho phép lừa dối. Một số tai nạn từng xảy ra khi lực lượng tên lửa phòng thủ trên mặt đất không xác nhận cẩn thận danh tính máy bay xâm nhập", Lu Li-shih nói.
Một máy bay Boeing 737 của Ukraine bị Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) bắn rơi hôm 7/1 sau khi cất cánh từ thủ đô Tehran, khiến 176 người thiệt mạng. Iran cho biết chiếc máy bay bị nhầm với "mục tiêu thù địch" do lỗi con người.
Tai nạn tương tự xảy ra tháng 9/1983, khi một tiêm kích đánh chặn Su-15 của Liên Xô bắn rơi chiếc Boeing 747 của Korean Air Lines bay chặng New York - Seoul, khiến 269 người thiệt mạng. Liên Xô bắn rơi chiếc máy bay vì cho rằng đây là "trinh sát cơ của Mỹ xâm nhập".
Collin Koh, chuyên gia thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng của Singapore, cho biết tất cả các đơn vị kiểm soát không lưu quân sự lẫn dân sự trên thế giới đều sử dụng tín hiệu "nhận dạng bạn thù" (IFF) để xác định danh tính máy bay. Vấn đề an toàn không đáng lo ngại nếu máy bay quân sự giữ khoảng cách an toàn với các chuyến bay dân sự.
"E-8C là một máy bay lớn, phi hành đoàn sẽ quan tâm tới vấn đề an toàn bên cạnh việc hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của họ", Koh nói.
Chuyên gia quân sự Song Zhongping ở Hong Kong cho biết việc sử dụng các nền tảng máy bay dân dụng làm trinh sát cơ không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho các nhiệm vụ.
"Hầu như toàn bộ trinh sát cơ được cải hoán từ máy bay chở khách cỡ lớn đều không mang vũ khí, song chúng có thể thu thập được thông tin quân sự có giá trị và gây ra mối đe dọa trực tiếp cho PLA", Song Zhongping nói.
"Máy bay Mỹ trinh sát ở Biển Đông vào ban đêm nhằm theo dõi các đợt triển khai khí tài và binh sĩ của PLA gần đây, do các hoạt động điều động quân sự thường diễn ra vào đêm", chuyên gia Song Zhongping cho biết.
E-8C là mẫu trinh sát cơ được không quân Mỹ sử dụng để quản lý chiến đấu và theo dõi các mục tiêu trên mặt đất. E-8C được chế tạo trên cơ sở máy bay thương mại Boeing 707-200. Một số mẫu trinh sát cơ khác của Mỹ được cho là hoạt động ở khu vực Biển Đông trong hai tháng qua là RC-135 và máy bay tuần thám săn ngầm EP-3E.
Năm 2001, một phi công PLA thiệt mạng khi tiêm kích J-8II va chạm với trinh sát cơ EP-3E của Mỹ hoạt động gần tỉnh Hải Nam, cực nam của Trung Quốc. Nguồn tin quân sự cho biết để ngăn các tai nạn tương tự trong tương lai, PLA đã yêu cầu quân đội Mỹ thiết lập cơ chế liên lạc tương tự như với Ấn Độ, bao gồm nhiều cấp chỉ huy.
Hạm đội 7 của Mỹ từ chối bình luận về các chuyến bay đêm của trinh sát cơ E-3C và cho biết đây không phải máy bay của hải quân.
Nguyễn Tiến (Theo SCMP)