"Ba tiêu chí này là quan trọng nhất, quyết định chất lượng xe buýt khi thực hiện đấu thầu. Chỉ những doanh nghiệp đạt tiêu chuẩn chúng tôi đưa ra mới được tham gia đấu thầu xe buýt", ông Lê Hoàn, Phó giám đốc Trung tâm Quản lý giao thông công cộng (Sở Giao thông Vận tải TP HCM) nói và cho biết đấu thầu 45 tuyến xe buýt sẽ chia thành 6 đợt. Đợt đấu thầu đầu tiên với 4 tuyến diễn ra trong quý 3 năm nay.
Trước đó, theo đặt hàng của Trung tâm Quản lý giao thông công cộng, Ngân hàng Thế giới (WB) khảo sát 25 tuyến xe buýt có trợ giá với gần 4.000 lượt khách tham gia. Chất lượng xe, mức độ an toàn, thời gian chạy (không đúng giờ) là 3 tiêu chí bị khách đánh giá không hài lòng nhiều nhất.
Để khắc phục, Trung tâm Quản lý giao thông công cộng đưa ra các tiêu chuẩn theo đề nghị của WB để doanh nghiệp tham gia đấu thầu thực hiện. Cụ thể, trong thời gian 5 năm kể từ lúc trúng thầu, doanh nghiệp phải mua xe mới, sử dụng nhiên liệu sạch. Xe phải có hệ thống camera giám sát hoạt động tài xế, tiếp viên và khách.
Tuyến xe buýt số 5 (Chợ Lớn - Biên Hòa) hoạt động trở lại ngày 28/4 sau khi TP HCM hết cách ly xã hội. Ảnh:Quỳnh Trần.
Dữ liệu ghi nhận trên xe sẽ chuyển về Trung tâm quản lý giao thông công cộng lưu trữ, giám sát. Mỗi ngày trung tâm này nhận 8 triệu dữ liệu của 15.000 chuyến xe làm cơ sở đánh giá. Để xe buýt chạy đúng giờ, các làn đường dành riêng xe buýt cũng được tính toán triển khai; hệ thống đèn tín hiệu ưu tiên xe buýt ở các trục đường lớn sẽ được lắp đặt.
"Cơ chế đấu thầu mới giúp quản lý chất lượng xe buýt tốt hơn, người dân sử dụng dịch vụ tốt nhưng giá vé sẽ không đổi", ông Hoàn nói và cho biết, 4 tuyến buýt đưa ra đấu thầu đợt đầu tiên sẽ phải tăng độ hài lòng của khách lên 65% đến 85% tùy tuyến.
Những tiêu chuẩn trên sẽ được lượng hóa bằng điểm số để Trung tâm quản lý giao thông công cộng có cơ sở đánh giá chất lượng, thanh toán tiền trợ giá. Doanh nghiệp có hệ thống xe đạt chất lượng sẽ nhận đầy đủ kinh phí, còn dịch vụ kém chỉ nhận 92% số tiền đã ký kết.
"Điều quan trọng mỗi đợt đấu thấu có thời gian 5 năm giúp doanh nghiệp chủ động xây dựng kế hoạch, tính toán doanh thu, lợi nhuận để an tâm nâng chất lượng dịch vụ", ông Lê Hoàn nói.
Hiện, thành phố có khoảng 12 doanh nghiệp vận tải chạy các tuyến xe buýt trợ giá. Những năm qua, kinh phí trợ giá xe buýt thực hiện theo phương thức thành phố đặt hàng cho các doanh nghiệp vận tải.
Cách thức trên có ưu điểm đơn giản thủ tục lựa chọn doanh nghiệp tham gia đấu thầu, nhưng nhược điểm thời gian thực hiện hợp đồng quá ngắn (theo từng năm). Điều này khiến các doanh nghiệp chưa yên tâm đầu tư, ít thu hút được doanh nghiệp mới tham gia phát triển mạng lưới xe buýt.
Chưa kể phương thức cũ còn chậm thanh quyết toán các khoản công nợ, trợ giá thiếu hụt khiến nhiều đơn vị xe buýt lâm vào khó khăn. Một số doanh nghiệp, hợp tác xã không đủ tiền trả lương, nhiên liệu, có nguy cơ ngừng hoạt động.
Ông Nguyễn Văn Triệu, Giám đốc Hợp tác xã Vận tải 19/5 - đơn vị đang vận hành 14 tuyến xe buýt ở thành phố - cho hay sẽ cố gắng đáp ứng những tiêu chí để tham gia đấu thầu. "Đấu thầu với mục đích nâng cao chất lượng xe buýt. Nếu tiêu chí không cao sẽ khó kéo chất lượng phục vụ khách lên", ông Triệu nói.
Ngược lại, ông Phùng Đăng Hải, Giám đốc liên hiệp hợp tác xã vận tải xe buýt thành phố, nhận định nhiều doanh nghiệp xe buýt sẽ gặp khó với phương thức đấu thầu mới. Chưa kể nhiều năm qua cơ chế trợ giá cũ có nhiều bất cập khiến không ít doanh nghiệp thua lỗ, không muốn đầu tư thêm.
"Ít nhất từ nay đến cuối năm chúng tôi sẽ không tham gia đấu thấu", ông Hải nói và cho biết đơn vị đang hoạt động ở 15 tuyến xe buýt.
TP HCM hiện có 2.335 xe buýt hoạt động trên 128 tuyến (gồm 91 có trợ giá và 37 tuyến không trợ giá). Mỗi năm thành phố trợ giá hơn 1.000 tỷ đồng cho xe buýt nhưng lượng khách đi xe các năm gần đây đều giảm. Từ con số 305 triệu lượt khách của năm 2012, đến năm 2018 gần 290 triệu lượt, năm 2019 còn 255 triệu lượt và năm nay dự kiến còn 159 triệu lượt.
Mới đây Sở Giao thông Vận tải thống kê lượng khách đi xe buýt sau dịp TP HCM "cách ly xã hội" do Covid-19. Theo đó từ ngày 28/4 đến 9/8, lượng khách đi xe buýt đạt hơn 29 triệu lượt, giảm 38% so với cùng kỳ năm 2019. Riêng ngày 9/8, khách đi xe buýt chỉ đạt 173.000 lượt, giảm 62% so với cùng kỳ năm ngoái và 50% của tháng trước.
Hà An - Gia Minh