Sau buổi học tại Đại học Công nghệ TP HCM (Hutech) trên đường Điện Biên Phủ (quận Bình Thạnh), chiều 4/8, Nguyễn Hoài Thư (20 tuổi) tìm xe buýt về Thủ Đức. Cô cùng nhóm bạn băng ngang đường đến trạm dừng đối diện trường, cách khoảng 100 m. Nhóm sinh viên vừa đi vừa giơ tay xin đường giữa dòng ôtô, xe máy dày đặc.
Đến trạm, Thư cùng nhiều hành khách phải đứng dưới lòng đường chờ xe vì vỉa hè bị hàng quán chiếm dụng, nhếch nhác bởi thùng xốp, bịch nylon vứt đầy... "Cầu đi bộ cách trạm xe buýt đoạn này quá xa nên mỗi ngày em và nhiều sinh viên phải đi như vậy đón xe. Biết là nguy hiểm nhưng đành liều do không còn cách khác", Thư nói.
Nhà chờ xe buýt trên quốc lộ 1A đối diện Khu du lịch Suối Tiên (quận 9) bị hàng quán chiếm dụng, khách phải đứng nắng chờ xe, trưa 5/8. Ảnh: Gia Minh.
Hai trạm dừng xe buýt trước Đại học Hutech có 9 tuyến buýt chạy qua với hàng trăm lượt người lên xuống xe mỗi ngày. Họ không chỉ liều qua đường mà còn chịu cảnh phơi nắng, mưa khi chờ xe bởi chỉ một trạm có nhà chờ, trạm còn lại là ô sơn màu vàng, không có mái che.
Đường Điện Biên Phủ là một trong những trục "xương sống" của hệ thống xe buýt TP HCM, với hàng loạt tuyến xe chạy qua, kết nối nhiều khu vực từ nội đô đến ngoại thành. Tuy nhiên, trên con đường này rất ít điểm đón xe buýt có nhà chờ. Người chờ xe che nắng bằng cách dùng balô, áo khoác che đầu, số khác tận dụng bóng râm nhỏ từ cột điện hoặc nép dưới mái che các cửa hàng.
Điểm đón xe buýt trên quốc lộ 1A đối diện Suối Tiên (quận 9) trưa 5/8, nhiều người đứng chờ xe dưới nắng gắt. Có một nhà chờ nhưng dãy lều dựng tạm bợ bán hàng rong chiếm hết diện tích khiến khách phải xuống lòng đường chờ xe. Cách đó không xa, bốn trạm dừng khác cũng trong tình cảnh tương tự. Người già, phụ nữ, trẻ nhỏ bịt kín khẩu trang, áo khoác, nhễ nhại mồ hôi chờ xe buýt.
Nhiều nơi khác, nhà chờ không chỉ thiếu còn xuống cấp. Nhiều trạm xe buýt quốc lộ 13, 1A (quận Thủ Đức); đường Lê Văn Việt (quận 9); Nguyễn Kiệm (quận Gò Vấp)... nhếch nhác đủ loại rác thải. "Có thùng đặt ở trạm rác đã đầy, tràn ra ngoài nhưng không ai xử lý. Người đón xe buýt không dám đứng gần trạm vì mùi hôi nồng nặc", anh Nguyễn Văn Quân, thường đón xe buýt trên quốc lộ 1A gần chợ đầu mối Thủ Đức, ngán ngẩm.
Trạm dừng ở quá xa cũng là nguyên nhân khiến nhiều người "chê" xe buýt. Phương Quỳnh (19 tuổi) ở đường số 3 (phường Bình An, quận 2), tính toán từ nhà cô tới trạm dừng đón xe buýt vào trung tâm thành phố cách hơn một km do phải ra tới Xa lộ Hà Nội ở gần cầu Đen. Đi bộ xa cộng thời tiết oi bức, mưa bất thường, Quỳnh đã chuyển qua đi xe máy điện thay xe buýt.
Trạm dừng xe buýt đối diện Đại học Hutech trên đường Điện Biên Phủ, đông người đi xe mỗi ngày nhưng không nhà chờ, vỉa hè nhếch nhác rác thải, hôm 4/8. Ảnh: Gia Minh.
TP HCM hiện có hơn 2.300 xe buýt hoạt động trên 128 tuyến. Mạng lưới xe buýt tại thành phố phủ khắp 24 quận, huyện, nhưng mới tiếp cận khoảng 55% phường, xã. Nguyên nhân là hạ tầng thiếu, đặc biệt hệ thống trạm dừng, nhà chờ quá ít, không tương xứng khiến người dân ít mặn mà với xe buýt.
Thống kê tại thành phố hiện có gần 4.395 điểm dừng xe buýt, gồm 638 nhà chờ, 3.116 trụ dừng và 641 biển treo, ô sơn. So với chín năm trước, số lượng nhà chờ chỉ tăng hơn 200 và chưa đến 1.000 trụ dừng.
Ông Lê Hoàn, Phó giám đốc Trung tâm Quản lý giao thông công cộng TP HCM cho hay, việc đầu tư hạ tầng xe buýt tại thành phố còn nhiều hạn chế, từ bến bãi đến hệ thống trạm dừng. Năm ngoái, đơn vị này tập trung hoàn thành được 5 dự án nâng cấp, đầu tư lắp đặt thêm 363 trụ dừng, thay 163 nhà chờ có bảng thông tin điện tử, camera...
Năm nay, trung tâm dự kiến hoàn thành hai dự án với 3 nhà chờ (làm mới 43, sửa chữa 12 và thay thế 8) cùng 28 trụ dừng, 34 bảng thông tin... "Dự kiến năm 2021 đầu tư mới và cải tạo 179 nhà chờ, 235 trụ dừng. Tiếp đến giai đoạn 2022 đến 2025 làm thêm 672 trụ dừng và 723 nhà chờ", ông Hoàn thông tin.
Trong kế hoạch tăng khả năng tiếp cận sử dụng xe buýt, Sở Giao thông Vận tải TP HCM cũng tập trung phát triển hệ thống trạm dừng, nhà chờ từ trung tâm đến ngoại thành. Sở ưu tiên những nơi có nhu cầu cao như Đại học Quốc gia, đường nối đến Bến xe Miền Đông mới ở quận 9; đường Trường Chinh hướng ra cửa ngõ Tây Bắc, các huyện Củ Chi, Hóc Môn...
Trạm xe buýt trên Xa lộ Hà Nội gần ngã tư Thủ Đức (quận 9) được đầu tư tươm tất. Ảnh: Gia Minh.
Ngoài hệ thống trạm dừng, hạ tầng bến bãi xe buýt tại TP HCM cũng bị đánh giá hạn chế, gây khó cho bố trí mạng lưới tuyến. Tổng diện tích bến bãi xe buýt tại thành phố hiện có khoảng 17 ha, chỉ đạt 21% so với quy hoạch.
Thành phố đang có 25 bến xe buýt ổn định, 17 bến trong khuôn viên cơ quan, đất của người dân... Đặc biệt có tới 38 vị trí đang bố trí tạm dưới lòng đường cho xe buýt đậu. Nhiều dự án bến bãi xe buýt như bến xe Củ Chi, điểm trung chuyển khách tại xã Phú Xuân (huyện Nhà Bè), bến xe Lê Minh Xuân (huyện Hóc Môn)... đang vướng mặt bằng.
Hiện, TP HCM có 128 tuyến xe buýt hoạt động, trong đó 91 tuyến có trợ giá, 37 tuyến không trợ giá. Mới đây, ba tuyến xe buýt 2, 11, 144 ngưng hoạt động, nâng tổng số tuyến ngừng chạy lên 11 kể từ năm 2018.
Lượng hành khách đi xe buýt đang giảm dần qua các năm. Cụ thể, giai đoạn 2014-2018, khách giảm bình quân 6,65% mỗi năm. Đến năm 2019, lượng khách chỉ đạt khoảng 255 triệu lượt, giảm 12,1% so với mức 289,9 triệu lượt năm 2018. Năm nay dự kiến chỉ còn 159 triệu lượt.
Gia Minh