Thủ tướng Đức Olaf Scholz cuối tuần trước lên tiếng chỉ trích Thổ Nhĩ Kỳ, cho rằng "những lời đe dọa quân sự" mà Tổng thống Recep Tayyip Erdogan và quan chức cấp cao nước này liên tục đưa ra những tháng gần đây nhắm vào Hy Lạp là "không thể chấp nhận được".
Tuyên bố được ông Scholz đưa ra sau khi Tổng thống Erdogan hồi đầu tháng 9 cáo buộc Hy Lạp, nước cũng là thành viên NATO, "chiếm đóng" các đảo ở vùng biển Aegean giữa hai nước và đe dọa sẽ có hành động đối phó.
Trước đó, hai quốc gia Bắc Âu là Phần Lan và Thụy Điển cũng tuyên bố sẽ gia nhập NATO cùng nhau, trong bối cảnh vấp phải phản đối từ Thổ Nhĩ Kỳ. Ankara được coi là trở ngại lớn nhất đối với tham vọng gia nhập NATO nhanh chóng của hai nước.
Kể từ khi chiến sự Ukraine nổ ra, châu Âu bắt đầu thảo luận về sự phụ thuộc của họ vào các nước có định hướng địa chiến lược khác biệt như Thổ Nhĩ Kỳ. Ankara đang thể hiện khát vọng đóng vai trò lớn hơn trên trường quốc tế, bằng quan điểm cứng rắn hơn và mang tính dân tộc cao trước các đối tác phương Tây.
Tuy nhiên, dù các động thái của Thổ Nhĩ Kỳ hiện không phải chính xác những gì phương Tây mong muốn, Burak Unveren, bình luận viên của DW, Đức, cho rằng Ankara vẫn là một nhân tố không thể thiếu đối với Mỹ và các đồng minh châu Âu.
Đồng minh NATO trọng yếu
Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập NATO từ năm 1952. Quốc gia này sở hữu quân đội lớn thứ hai trong khối, sau Mỹ. Vị trí địa lý ở sườn đông nam NATO khiến Thổ Nhĩ Kỳ trở thành bên cung cấp an ninh quan trọng cho liên minh quân sự này.
Trong ba cường quốc hạt nhân của NATO là Pháp, Anh và Mỹ, chỉ có Washington thực hiện chính sách chia sẻ hạt nhân. Mỹ đã bố trí vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ 5 quốc gia đồng minh, gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Bỉ, Đức, Hà Lan, và Italy.
Ankara lưu trữ các đầu đạn hạt nhân Mỹ tại căn cứ không quân gần Syria, cùng một radar cảnh báo thuộc hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo của NATO. Điều này khiến vai trò an ninh của Thổ Nhĩ Kỳ càng trở nên quan trọng hơn trong liên minh quân sự.
Thiết giáp Thổ Nhĩ Kỳ tại tỉnh Aleppo, Syria, tháng 3/2019. Ảnh: AFP.
Do NATO cần sự đồng thuận của tất cả thành viên khi kết nạp thêm quốc gia khác, tiếng nói của Thổ Nhĩ Kỳ là không thể thiếu để tiến trình gia nhập của Phần Lan và Thụy Điển không tiếp tục bị trì hoãn.
28/30 nước thành viên đã đồng ý để Phần Lan, Thụy Điển gia nhập, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ và Hungary vẫn trì hoãn phê duyệt. Thổ Nhĩ Kỳ yêu cầu hai nước Bắc Âu dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí, đồng thời hợp tác dẫn độ các "phần tử khủng bố" người Kurd đang sống lưu vong ở các quốc gia này, để đổi lấy cái "gật đầu" từ Ankara.
Tuần trước, tân Thủ tướng Thụy Điển Ulf Kristersson đã viết thư gửi ông Erdogan, đề nghị tiến hành một cuộc đàm phán thúc đẩy vấn đề này. Hai lãnh đạo sẽ gặp nhau ở Thổ Nhĩ Kỳ, dự kiến vào ngày 8/11.
Cửa ngõ nhập cư châu Âu
Việc Thổ Nhĩ Kỳ có chung đường biên giới với nhiều quốc gia ở phía đông và phía nam châu Âu cũng ảnh hưởng đến tính chất dễ tổn thương của EU về chính sách nhập cư.
Thổ Nhĩ Kỳ là nơi có dân số tị nạn lớn nhất thế giới. Tổng thống Erdogan đã không ngần ngại đe dọa Brussels và nhiều nước khác về "mở cửa" nhập cư, quyết định sẽ tạo điều kiện cho dòng người tị nạn tiếp cận châu Âu dễ dàng hơn.
Theo bình luận viên Unveren, những lời đe dọa của Ankara đã phần nào thành công và được đền đáp dưới hình thức thỏa thuận tị nạn giữa EU - Thổ Nhĩ Kỳ năm 2016, trong đó EU chấp nhận chi 6 tỷ USD để hỗ trợ Ankara tiếp nhận người tị nạn trên lãnh thổ.
Người tị nạn Afghanistan làm việc tại một bãi rác ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, tháng 11/2021. Ảnh: AFP.
Vào đỉnh điểm cuộc khủng hoảng tị nạn năm 2015, khoảng một triệu người di cư từ Syria, Iraq và Afghanistan đã đến Hy Lạp, chủ yếu qua ngả Thổ Nhĩ Kỳ.
Ngày 16/10, Hy Lạp tuyên bố "giải cứu" 92 người di cư không quần áo sau khi Thổ Nhĩ Kỳ lột trần và đẩy họ vào lãnh thổ nước này. Thổ Nhĩ Kỳ bác cáo buộc, cho rằng đây là "tin giả".
Bên trung gian đàm phán Nga - Ukraine
Thổ Nhĩ kỳ có quan hệ tốt với cả Nga và Ukraine, hai nước láng giềng Biển Đen, và đã cố gắng giữ thái độ trung lập trong cuộc xung đột.
Ankara đã chỉ trích chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine, nhưng không tham gia vào các lệnh trừng phạt phương Tây áp đặt lên Moskva. Nước này cũng bán máy bay không người lái (UAV) cho Kiev.
Hơn nữa, vị trí chiến lược quan trọng ở nơi giao nhau giữa phương Tây và phương Đông cũng cho phép Thổ Nhĩ Kỳ trở thành trung gian cho các cuộc đối thoại khó khăn như thỏa thuận ngũ cốc.
Nước này từng hai lần tổ chức đàm phán giữa Nga và Ukraine, cũng như cùng Liên Hợp Quốc đứng ra làm trung gian cho thỏa thuận ngũ cốc mang tính bước ngoặt của Kiev - Moskva hồi tháng 7. Ankara còn đóng vai trò quan trọng trong thỏa thuận trao đổi tù nhân lớn nhất giữa Nga và Ukraine, với hơn 200 người được trao trả.
Con tàu chở ngũ cốc Ukraine được kiểm tra tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 11/10. Ảnh: AFP.
Nhà sản xuất thiết bị an ninh giá rẻ
Thổ Nhĩ Kỳ cũng trở thành nhân tố quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến các lợi ích phương Tây nhờ vị thế ngày càng tăng của ngành công nghiệp quốc phòng.
Xung đột Ukraine đã cho thấy giá trị của UAV trên chiến trường. Giá thành rẻ của UAV Bayraktar khiến Thổ Nhĩ Kỳ trở thành đối tác duy nhất của nhiều nước không có khả năng nghiên cứu hoặc mua sắm khí tài quân sự đắt tiền, nhưng muốn tìm giải pháp thay thế.
Những năm qua, UAV Bayraktar TB-2 do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất đã chứng tỏ mức độ hiệu quả trong nhiều cuộc xung đột. Theo báo cáo năm 2021 của BAKS, cơ quan tư vấn cho quân đội Đức, UAV của Ankara đã đóng vai trò quyết định trong chiến sự Nagorno-Karabakh giữa Armernia và Azerbaijan.
Chúng cũng có tác động lớn trong trong chiến sự Ukraine. Tháng trước, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zenlensky đã tặng Huân chương Công trạng hạng nhất cho Haluk Bayraktar, giám đốc điều hành công ty sản xuất UAV Bayraktar, nhằm tỏ lòng biết ơn đối với sự hỗ trợ của hãng.
"Với vai trò như vậy của Thổ Nhĩ Kỳ, phương Tây có rất ít lựa chọn để gây sức ép với Ankara trong các vấn đề bất đồng", Maria Shagina, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (IISS), nhận định. "Bất cứ biện pháp cứng rắn nào mà Mỹ và đồng minh châu Âu áp đặt với Thổ Nhĩ Kỳ đều có nguy cơ gây hậu quả rất lớn".
Đức Trung (Theo DW, Bloomberg, NY Post)