Để xây dựng được một xã hội AI, sử dụng máy móc trình độ cao, chúng ta cần những người am hiểu sâu về cách mà hệ thống hoạt động, để có thể vận hành hoặc tạo ra nó, chứ không cần những "công nhân năng suất". Vì sự chăm chỉ và năng suất của con người cao đến đâu cũng không bao giờ bằng được máy móc.
Nói tới vấn đề này, tôi nhớ đến một câu chuyện: Trong một nhà máy điện nọ có một hệ thống bị hỏng, không thể vận hành được. Suốt hai tháng qua, dù người ta rất nỗ lực giải quyết để đưa hệ thống vận hành trở lại nhưng đều thất bại. Mọi công nhân trong hệ thống, ban lãnh đạo không biết phải làm sao? Họ đăng tuyển rất nhiều người vào để xử lý nhưng những người đó tới quan sát rồi cũng rời đi.
Ông chủ hệ thống sau đó đăng thông báo ai có thể khắc phục được sẽ trả thưởng cao. Có một anh chàng kỹ sư xuất hiện sau một hồi tìm hiểu hệ thống đã biết rằng hệ thống này thiếu một cuộn lò xo cảm ứng từ. Và cuối cùng, anh đã làm hệ thống hoạt động được trở lại. Khi hỏi ra và biết được anh chàng chỉ dùng một cuộn lò xo để làm hệ thống hoạt động trở lại, trong khi hàng trăm nhân viên của nhà máy, hàng chục người thợ khác tới vẫn không phát hiện ra vấn đề, ông chủ lập tức tối mặt.
Lúc tính tiền công, anh chàng kỹ sư đòi 10.000 USD. Ông chủ thắc mắc: "Chỉ là một chiếc lò xo nhỏ, tại sao lại đắt như vậy?". Anh chàng kỹ sư liền trả lời: "Ông có bao nhiêu công nhân đã xem qua, thuê bao nhiêu thợ tới sửa chữa? Tại sao họ không làm được? Vì đơn giản người ông thuê chỉ là những công nhân bình thường, không am hiểu hệ thống. Họ chỉ biết thay thế, tháo ra, lắp vào. Nếu chỗ kia có một chiếc lò xo bị hỏng, họ chỉ cần thay cái lò xo mới là xong.
Nhưng ông không có người nào am hiểu hệ thống, nên khi bị mất hoặc thiếu một chi tiết, dù là nhỏ nhất, thì những người kia cũng không thể giải quyết được. Do đó, tôi đòi 10.000 USD vì giá của chiếc lò xo vô cùng rẻ, nhưng giá của tri thức am hiểu hệ thống mới đắt". Nghe lời giải thích đó, ông chủ vui mừng và liền đồng ý trả anh chàng kỹ sư đủ 10.000 USD, đồng thời tuyển anh vào vị trí Giám đốc kỹ thuật của nhà máy.
Hay trong một câu chuyện khác, có một chiếc ôtô bị hỏng nhưng khi người chủ đưa đi nhiều gara, vẫn không có chỗ nào sửa được. Đến khi tới một trung tâm nọ, người thợ chỉ cần lấy một cái búa gõ nhẹ là ôtô khởi động lại bình thường. Lúc tính tiền công người thợ đòi 20 USD. Vị khách tròn mắt hỏi: "Chỉ là một cú gõ của cái búa, tại sao lại đắt như vậy?".
Người thợ liền trả lời: "Một cú gõ chỉ tốn một USD, nhưng giá trị của việc biết chỗ nào để gõ mất 19 USD. Ông đã đi mấy nơi rồi tại sao họ vẫn không thể giải quyết được đó thôi". Người chủ chiếc xe nghe vậy liền vui vẻ trả tiền.
>> 'Người giỏi không sợ mất việc vì AI'
Hai ví dụ trên cho thấy tầm quan trọng của việc am hiểu cách mà hệ thống hoạt động, cách mà người có trí tuệ kiếm tiền hoàn toàn khác với cách mà những người bình thường làm việc. Do đó, trong hệ thống giáo dục trường học hiện tại, tôi cho rằng, thay vì tập trung dạy thật nhiều kiến thức không cần thiết, chúng ta hãy dạy học sinh hiểu sâu về một vấn đề nào đó. Để từ đó, các em có thể hoàn toàn vận dụng những hiểu biết của chúng có thể sửa chữa hoặc xây dựng hệ thống tự động.
Trong cuộc đua năng suất và tốc độ, con người luôn thua máy móc và AI. Nhưng con người lại là người sáng tạo ra và vận hành, sửa chữa hệ thống máy móc tự động hóa. Để có thể làm được điều đó, chúng ta cần những cá nhân hiểu sâu về hệ thống. Do đó, để học sinh có thể đáp ứng được cách thế giới vận hành... thì ngay trong môi trường giáo dục phải xây dựng được hệ thống tự động hóa. Tự động hóa ngay cả trong việc học và giảng dạy.
Việc học vẹt sẽ tạo ra những "công nhân năng suất" chỉ biết thuộc bảng cửu chương mà không hiểu tại sao kết quả của phép nhân, phép chia lại như vậy? Nếu áp dụng việc tự động hóa thì phải làm cho học sinh hiểu được cơ chế tạo ra kết quả của phép nhân và phép chia để từ đó tự động hóa được việc tính toán.
Tương tự, chúng ta phải tự động hóa trong việc học đọc và viết. Nếu viết mà không am hiểu thì sẽ luôn sai chính tả. Nhưng nếu tự động hóa luật chính tả bằng các luật "e, i, ê" để giúp các học sinh phân biệt "ng" và "ngh" thì sẽ giúp chúng phân biệt được lúc nào phải dùng "ng" và "ngh". Để dạy viết hay đọc thì điều đầu tiên là học sinh cần phải biết được mình sẽ viết gì, đọc gì? Rất nhiều học sinh khó khăn trong việc đọc và viết là vì chúng không biết được bản chất.
Tóm lại, một nền giáo dục hiện đại phải là phải giúp học sinh có thể tự động hóa được việc học, giải quyết các bài toán của họ theo mô hình chứ không phải là chạy đua năng suất với máy móc và AI. Bởi trong cuộc đua xây dựng hệ thống tự động hóa, con người luôn có ưu thế vì trí tuệ của mình.
- Ứng viên viết CV bằng AI để qua mặt nhà tuyển dụng
- Nỗi sợ bị AI đánh cắp việc làm
- Đổ lỗi AI làm IT mất việc
- 'Ngày lập trình viên mất việc vì AI không còn xa'
- 25 tuổi làm việc làng nhàng, 35 tuổi vào 'tệp bất an'
- IT trên 35 tuổi giỏi chuyên môn vẫn mất việc