Những ưu đãi ban đầu đối với người tiêm vaccine tương đối khiêm tốn: tặng bánh rán, giấy phép săn bắn, vé xem bóng chày, bánh mì kẹp thịt, bia, whisky, thậm chí là trái phiếu tiết kiệm, đủ để mua một chiếc máy nướng bánh mì vào một ngày nào đó trong tương lai.
Thống đốc Ohio Mike DeWine ngày 13/5 đã "chơi lớn" khi tổ chức 5 giải xổ số mỗi tuần cho những người trưởng thành đã tiêm phòng bắt đầu từ 26/5, mỗi giải một triệu USD. Ngoài ra, ông còn trao học bổng toàn phần tại một trường đại học công lập của bang cho 5 thanh thiếu niên đã tiêm vaccine.
"Có người gọi cho tôi, ca thán rằng đó là ý tưởng điên rồ. Nhưng cũng có người ca ngợi đó là sáng kiến tuyệt vời", DeWine nói.
Keidy Ventura, 17 tuổi, tiêm mũi vaccine đầu tiên tại New Jersey hồi tháng 4. Ảnh: AP.
Các quan chức như DeWine rất mong muốn dập tắt đại dịch và mở cửa nền kinh tế, nhưng họ phải đối mặt với sự ngần ngại của công chúng đối với vaccine. Ở Ohio, chiến dịch kích thích tiêm chủng trị giá hàng triệu USD của DeWine thu được thành công nhưng khá khiêm tốn. Tại Đại học Bang Ohio ở thủ phủ Columbus, lượng người đến tiêm chủng đã tăng lên vào hôm 13/5, phó giám đốc khoa dược Crystal Tubbs cho biết.
"Trong giờ đầu tiên phòng khám mở cửa hôm nay, chúng tôi thấy lượng người tiêm mỗi giờ tăng gấp 6 lần so với tối qua", Tubbs nói. "Một tuần trước, tôi thấy sự quan tâm của công chúng với vaccine đã sụt giảm. Thành thật mà nói, đây là sự thúc đẩy bất ngờ. Nhưng tôi tò mò liệu xu hướng này có kéo dài được lâu hay không".
Trong khi đó, tại ngôi làng Camden 2.000 dân thuộc quận Preble, tây nam Ohio, người dân không đoái hoài đến triển vọng nhận được một triệu USD. Đây là nơi sinh sống của lượng lớn tín đồ Báp-tít Đức có lối sống giản dị và bảo thủ.
Hiệu thuốc làng Camden là một trong hai điểm tiêm chủng duy nhất trong hạt và chỉ tiêm vaccine Johnson & Johnson. Dược sĩ Carol Perry cho biết nhu cầu vaccine đã giảm trong tháng qua và giải thưởng của DeWine cũng không thúc đẩy được thêm người đến tiêm, ít nhất là vào ngày Thống đốc thông báo.
"Vẫn như bình thường", Perry nói. Khi chiến dịch vaccine mới được triển khai, cô và nhân viên nhà thuốc tiêm trung bình 80 mũi một ngày. Bây giờ, con số giảm xuống 5 mũi một ngày. "Nhưng tình hình có thể khả quan hơn khi mọi người truyền tai nhau về giải sổ xố nhiều hơn".
Có lẽ động lực tiền bạc đang tạo ra thay đổi ở hạt Preble. Đến cuối ngày 14/5, nhà thuốc đã tiêm 10 mũi - nhiều nhất kể từ khi chương trình tiêm chủng chậm lại một tháng trước. Cư dân Camden Mark Glidden, 66 tuổi, đi gửi thư ở bưu điện nằm gần hiệu thuốc. Ông đã tiêm phòng và không nghĩ rằng giải thưởng có thể thuyết phục được những người kiên quyết phản đối vaccine. "Nhưng tôi nghĩ nó có thể thu hút những người đang đắn đo", Glidden nói.
Tại một điểm tiêm chủng di động ở tây nam hạt Montgomery, Ohio, 4 người đi tiêm vaccine hôm 13/5 nhưng không ai làm vậy vì giải thưởng một triệu USD. Hai thợ cơ khí đi ngang qua cũng không quan tâm đến chiêu thu hút của Thống đốc. "Xổ số ấy mà, cơ hội trúng nhỏ lắm", Chris Cusick, 31 tuổi, nói và cho biết anh không có kế hoạch tiêm vaccine.
"Tôi muốn chờ thêm một thời gian nữa trước khi tiêm", thợ cơ khí còn lại, Brad George, 37 tuổi, cho biết.
Người Mỹ được chia thành ba nhóm dựa trên quan điểm về vaccine. Nhóm "ủng hộ" là những người đã tiêm hoặc muốn tiêm, chiếm khoảng 65% người trưởng thành, theo cuộc khảo sát tháng 4 của Kaiser Family Foundation. Những người trong nhóm "không tiêm" chiếm 13%, khẳng định chắc chắn họ sẽ không tiêm phòng. Nhóm "có thể" chiếm 21%, là những người đang xem xét tình hình và sẽ tiêm vaccine nếu được yêu cầu.
Chính trị là một trong những yếu tố dẫn đến thái độ do dự với vaccine. Một số người coi việc không tiêm phòng là một tuyên bố chính trị. Các cuộc khảo sát cho thấy số đảng viên Cộng hòa quay lưng với tiêm chủng nhiều hơn đảng viên Dân chủ. Các bang ở vùng đông nam nước Mỹ đang tụt hậu so với tỷ lệ tiêm chủng trung bình của cả nước.
Một số người không quá do dự, nhưng họ chưa tiêm vaccine vì những lý do khác, như quá bận rộn hay sống ở vùng hẻo lánh, quá xa điểm tiêm chủng. Một số vẫn không chắc chắn về độ an toàn của vaccine. DeWine gọi đây là "những người có thể thuyết phục được", trái ngược với thành phần "chống vaccine", tin vào những thuyết âm mưu tiêu cực về độ an toàn của vaccine.
Khi các quan chức và những người ủng hộ vaccine trên khắp đất nước cố gắng lôi kéo mọi người đi tiêm chủng, họ tập trung ít hơn vào tiền bạc mà chú trọng vào những thứ khiến mọi người thích thú.Thống đốc bang New Jersey Phil Murphy thúc đẩy chương trình "tiêm và bia", những người tiêm liều vaccine đầu tiên sẽ được uống bia miễn phí.
Tại thủ đô Washington, một nhóm có tên DC Marijuana Justice tặng hơn 4.200 điếu cần sa tại các điểm tiêm chủng vào ngày 20/4. Memphis có chương trình rút thăm trúng thưởng xe hơi miễn phí cho người có chứng nhận tiêm vaccine. Tại một cơ sở bắn súng giải trí ở nam Illinois, bất kỳ ai tiêm vaccine tại điểm tiêm chủng di động gần đó đều được khuyến mãi.
Ba người uống bia miễn phí sau khi tiêm vaccine tại thủ đô Washington vào tháng này. Ảnh: Washington Post.
Một bang không có chiêu chào mời vật chất nào là Pennsylvania. Họ thôi thúc người dân bằng điều kiện: Nếu 70% số người đủ điều kiện đi tiêm vaccine, bang sẽ dỡ bỏ quy định đeo khẩu trang với tất cả mọi người.
Tuy nhiên, cách thu hút này có vẻ ít hào phóng vì Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ đã ra khuyến nghị rằng những người tiêm chủng đầy đủ không cần đeo khẩu trang trong nhà hoặc ngoài trời trong hầu hết các tình huống. Không rõ chiến lược của Pennsylvania có thôi thúc được thêm người đi tiêm hay không.
Các cuộc khảo sát cho thấy những lời hứa hẹn về nới lỏng quy định đeo khẩu trang và giãn cách xã hội không có hiệu quả thôi thúc công chúng cao. Cuộc thăm dò của Economist-YouGov lập luận rằng nguyên nhân là những người hoài nghi về vaccine vốn cũng ít tuân thủ các quy định đó.
Tiền mặt là một câu chuyện khác. Trong nghiên cứu với hơn 75.000 người của chuyên gia Lynn Vavreck thuộc Đại học California tại Los Angeles, hơn 1/3 số người chưa tiêm chủng cho biết tiền sẽ là yếu tố thôi thúc họ. Nhiều người không bị dao động trước 25 USD nhưng sẽ đổi ý nếu được tặng 100 USD.
Điểm mấu chốt là các biện pháp khuyến khích đang cho thấy chúng có tác dụng, Noel Brewer, giáo sư Đại học Bắc Carolina, người nghiên cứu về sự giao thoa giữa y tế công cộng và hành vi con người, nói. Các nghiên cứu cho thấy lượng người đi tiêm phòng tăng trung bình 8% khi có phần thưởng, Brewer nói.
Chính quyền Tổng thống Joe Biden đang gia nhập cuộc chơi. Họ đã hợp tác với một số tập đoàn lớn nhất đất nước để cung cấp các ưu đãi. Người tiêm vaccine được hưởng những quyền lợi như giảm 10% cho hóa đơn hàng tạp hóa tại Safeway hoặc Albertsons, phiếu giảm giá 5 USD tại Target hay được tặng đồ ăn nhẹ hoặc đồ uống miễn phí.
Biden đã đặt mục tiêu tiêm ít nhất một liều cho 70% người trưởng thành ở Mỹ trước ngày 4/7. CDC báo cáo cuối tuần qua rằng 59,8% người trưởng thành đã tiêm ít nhất một liều. Họ cần khoảng 26 triệu người nữa để đạt mục tiêu, tức là cần tiêm mũi đầu tiên cho khoảng 540.000 người mỗi ngày. Quốc gia này gần đây tiêm gần hai triệu mũi mỗi ngày.
Ở Seattle, chính quyền thành phố tháng này bắt đầu cung cấp thực phẩm miễn phí tại các điểm tiêm vaccine. "Những biện pháp này không phải để thuyết phục những người sẽ không bao giờ tiêm vaccine, mà dành cho những người chưa có thời gian", Don Blakeney, giám đốc điều hành của U District Partnership, nhóm phát triển kinh doanh đã tài trợ cho một điểm vaccine, nói.
Tuy nhiên, giải xổ số triệu USD của Thống đốc Ohio đã vấp phải chỉ trích, khi nghị sĩ đại diện cho bang Jon Cross gọi đây là "mánh lới game-show". Trong khi đó, nghị sĩ Emilia Sykes, quan chức đảng Dân chủ hàng đầu tại Hạ viện, gọi đây là hành động "lạm dụng nghiêm trọng" quỹ cứu trợ liên bang.
Tại Cleveland, một số người đã đổ về các điểm tiêm chủng vào ngày 13/5 sau thông báo của DeWine. Trung tâm Wolstein gần đây chỉ tiêm vài trăm liều, kém xa so với con số 6.000 mũi hàng ngày khi mới mở cửa. Số người tiêm đã tăng nhẹ vào ngày 13 và 14/5 so với ngày 12/5, nhưng vẫn thấp hơn hôm 11/5.
Kim Snow cho biết em rể bà chưa tiêm phòng, nhưng "có thể cơ hội trúng một triệu USD sẽ khiến cậu ấy đổi ý".
Tại Clair-Superior, nơi 3/4 cư dân là người da màu và có tỷ lệ tiêm chủng thấp, Lana Davis, 64 tuổi, lo lắng về vaccine. Nhưng Davis có động lực tiêm phòng vì công việc của bà là người giúp việc chăm sóc người bệnh tại gia. Davis không quan tâm đến giải thưởng triệu USD. "Tôi thấy ý tưởng đó thật điên rồ", bà nói.
"Tôi có 30 cháu", bà cho biết. "Tôi muốn được ở gần chúng. Còn giải thưởng thì chắc chả đến lượt tôi đâu".
Sadea Bryant, cư dân Columbus, cho biết bà trì hoãn tiêm vaccine cho đến khi cảm thấy những ảnh hưởng lâu dài của chúng đã được nghiên cứu kỹ lưỡng. "Tôi chỉ cần thêm một chút thời gian", bà nói.
Bà và chồng đang xem TV vào tối 13/5 khi thấy thông báo của Thống đốc về giải xổ số triệu đô. "Tôi hiểu rằng họ muốn thúc đẩy mọi người thực sự lo nghĩ về sức khỏe của mình và đi tiêm phòng", bà nói. "Nhưng trong mắt tôi, nó giống như một khoản hối lộ".
Phương Vũ (Theo Washington Post)
