Bác sĩ chuyên khoa I Lê Thị Kim Ngân - Trưởng khoa Sản, Trung tâm Sản phụ khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM cho biết, nuôi con bằng sữa mẹ được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến khích duy trì ít nhất trong sáu tháng đầu đời. Để giúp trẻ hấp thu nguồn sữa mẹ tốt nhất, các bà mẹ cần phải có phương pháp nuôi con bằng sữa mẹ đúng cách.

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới sáu tháng tuổi. Sữa mẹ giàu dinh dưỡng và kháng thể tự nhiên mà không một loại dinh dưỡng nào có được. Nuôi con bằng sữa mẹ hay nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong ít nhất sáu tháng đầu đời sẽ giúp trẻ khỏe mạnh và phát triển toàn diện hơn.

Nuôi con bằng sữa mẹ là gì?

Nuôi con bằng sữa mẹ là việc cho bé bú hoàn toàn bằng sữa được tiết ra từ vú mẹ trong suốt sáu tháng đầu đời, mẹ không cần bổ sung thêm cho trẻ bất kỳ loại thực phẩm nào khác, kể cả việc uống nước. Khi trẻ từ sáu tháng tuổi, mẹ vẫn tiếp tục cho bé bú sữa mẹ kết hợp với việc ăn dặm đầy đủ các nhóm thực phẩm để tăng cường dinh dưỡng.

Dấu hiệu nhận biết bé đang khát sữa

Khi đang đói và đòi bú sữa, bé sẽ có những biểu hiện như thè lưỡi, liếm hoặc mút môi, lưỡi, liếm bàn tay hoặc ngón tay, khép, mở miệng thường xuyên. Bé thường quay đầu sang hai bên tìm kiếm mẹ theo phản xạ, khua khoắng chân tay, kéo quần áo, phát ra tiếng rên rỉ hoặc làu bàu, mắt chuyển động liên tục, tỉnh giấc giữa chừng. Nếu chưa được mẹ cho bú kịp thời, bé sẽ cáu gắt và khóc.

Mẹ nên chú ý phát hiện sớm các dấu hiệu để cho bé bú kịp thời, đảm bảo nuôi con bằng sữa mẹ đúng cách, tránh để lúc con khóc rồi mới cho bú vì lúc này, có thể trẻ đã đói nhiều và dễ khóc hờn, bỏ bú.

Hiểu đúng về các hình thức của sữa mẹ

Bác sĩ Kim Ngân cho biết, để có thể nuôi con bằng sữa mẹ hiệu quả, đúng cách, khoa học, trước tiên, mẹ cần biết rõ các dạng khác nhau của sữa mẹ.

Sữa non

Sữa non là sữa đầu tiên mà trẻ sơ sinh nhận được khi bắt đầu bú mẹ. Sữa non thường có màu vàng, chất sữa đặc hơn so với sữa trưởng thành. Giai đoạn sản xuất sữa non bắt đầu trong thời kỳ mang thai và kéo dài trong vài ngày sau khi phụ nữ sinh con. Sữa non chứa nhiều chất dinh dưỡng, nhất là protein và các hợp chất tăng cường miễn dịch để cung cấp năng lượng và hỗ trợ cho em bé trong những ngày đầu tiên chào đời. Theo bác sĩ Kim Ngân, sản phụ nên cho con bú ngay khi vừa chào đời để trẻ nhận được nguồn sữa đặc biệt này.

Sữa chuyển tiếp

Khi hết sữa non, tuyến sữa bắt đầu tiết ra sữa chuyển tiếp. Loại sữa mẹ này sẽ chỉ xuất hiện 5-15 ngày, tính từ lúc sữa non kết thúc. Càng về gần cuối chu kỳ tiết sữa chuyển tiếp, thành phần dinh dưỡng của sữa này càng tiết nhiều hơn và dần giống với sữa trưởng thành.

Sữa trưởng thành

Sữa trưởng thành có protein chỉ bằng một nửa sữa non nhưng lại giàu chất béo hơn. Sữa trưởng thành sẽ xuất hiện khi sữa chuyển tiếp kết thúc.

Sữa đầu bữa

Sữa đầu bữa là sữa được tiết ra trong đầu bữa bú của bé, thường có màu trắng trong và chứa nhiều đường, đạm, nước hơn so với sữa cuối bữa.

Sữa cuối bữa

Sữa cuối bữa là loại sữa được tiết ra vào cuối bữa bú của trẻ, có màu trắng đục do chứa nhiều chất béo hơn sữa đầu bữa. Tùy nhu cầu mà mẹ nên cho bé bú sữa đầu bữa và sữa cuối bữa để đảm bảo con hấp thu đầy đủ dưỡng chất để việc nuôi con bằng sữa mẹ đúng cách.

Vì sao cần cho bé bú mẹ thường xuyên?

Cơ thể của người mẹ sẽ tự động tạo ra sữa cho dù bé có bú hay không. Song, thường sau khoảng tuần đầu tiên, việc sản xuất sữa nhiều hay ít sẽ phụ thuộc vào nhu cầu bú của trẻ. Bác sĩ Lê Thị Kim Ngân khuyên, muốn thiết lập và duy trì nguồn sữa lành mạnh, các bà mẹ cần cho con bú thường xuyên. Cho con bú bằng sữa mẹ thường xuyên sẽ kích thích các dây thần kinh ở vú để gửi thông điệp đến tuyến yên trong não của mẹ.

Tuyến yên tiết ra các hormone oxytocin và prolactin. Hormone prolactin có tác động đến tuyến sữa để tạo ra sữa mẹ, còn hormone oxytocin lại có nhiệm vụ báo hiệu phản xạ tiết sữa bằng cách làm cho các phế nang co lại và ép sữa mẹ vào ống dẫn sữa để cho bé bú.

Nếu mẹ cho con bú sau 1-3 giờ (ít nhất 8-12 lần một ngày), mức prolactin sẽ được tăng lên, từ đó kích thích việc sản xuất sữa nhiều hơn. Giai đoạn tạo sữa hoàn toàn này bắt đầu vào khoảng ngày thứ 9 sau khi sinh và kéo dài cho đến khi kết thúc thời kỳ cho con bú.

Mẹ nên cho bé bú đến khi nào?

Bác sĩ Kim Ngân cho biết, nuôi con bằng sữa mẹ đúng cách là mẹ nên cho trẻ bú đến khi nào mẹ cảm thấy trẻ có thể sẵn sàng cho việc cai sữa. Không có khuyến nghị về thời gian cho bé bú đến khi nào, song Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyên, các bà mẹ nên cho con bú hoàn toàn trong vòng sáu tháng đầu đời, sau đó tiếp tục cho con bú cùng với bổ sung thực phẩm thích hợp cho đến hai tuổi hoặc sau đó.

Thời gian bú mẹ phụ thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh của mỗi người mẹ và nhu cầu bú của từng trẻ. Mẹ chỉ nên cai sữa khi nhận thấy các dấu hiệu bé đã sẵn sàng rời xa nguồn sữa mẹ chẳng hạn như:

- Bé đã ăn dặm tốt và ăn đa dạng các nhóm thực phẩm.

- Bé khỏe mạnh, tăng trưởng và phát triển tốt.

- Bé không có nhu cầu bú mẹ nữa.

- Bé có thể ngừng bú mà không quấy khóc, khát sữa mẹ dẫn đến lười ăn và sụt cân nhanh.

Nuôi con bằng sữa mẹ giúp bé phát triển khỏe mạnh

Đối với trẻ: nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ là mang đến cho trẻ nguồn dinh dưỡng có lợi nhất bao gồm:

- Cung cấp dinh dưỡng: Sữa mẹ có sự kết hợp gần như hoàn hảo giữa vitamin, protein và chất béo. Đây là nguồn dinh dưỡng lý tưởng để cung cấp cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Sữa mẹ còn dễ tiêu hóa nên cũng giúp trẻ hấp thụ dinh dưỡng tốt hơn, nhất là trong giai đoạn sơ sinh, hệ tiêu hóa vẫn chưa hoàn thiện.

- Cung cấp kháng thể: Sữa mẹ có chứa các kháng thể giúp tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ để chống lại virus và vi khuẩn. Nuôi con bằng sữa mẹ sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh hen suyễn hoặc dị ứng ở trẻ. Trẻ được bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, không kèm theo sữa công thức sẽ ít bị nhiễm trùng tai, bệnh hô hấp và tiêu chảy hơn.

- Giảm nguy cơ mắc bệnh: Trẻ bú sữa mẹ giúp giảm khả năng bị dị ứng và sâu răng, đồng thời phát triển xương hàm, răng, giọng nói, khuôn mặt tốt hơn. Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ đã được chứng minh có khả năng bảo vệ trẻ khỏi nhiều bệnh tật bao gồm viêm tai giữa; bệnh về đường hô hấp; cảm lạnh; virus, nhiễm tụ cầu, strep và E.coli, dị ứng; rối loạn đường ruột; bệnh tiểu đường tuýp hai; một số bệnh ung thư thời thơ ấu...

- Giúp tăng cân: Trẻ sơ sinh bú sữa mẹ sẽ giúp tăng cân lành mạnh và tránh được nguy cơ thừa cân, béo phì. Viện Hàn lâm Nhi khoa Mỹ (AAP) cho biết, việc cho con bú sữa mẹ còn đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa SIDS (hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh).

- Giúp trẻ thông minh hơn: Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, nuôi con bằng sữa mẹ giúp trẻ có chỉ số IQ cao hơn trong thời thơ ấu. Điều này là do sữa mẹ giàu HMO, một thành phần giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột và mang đến cho trẻ hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Hệ tiêu hóa khỏe mạnh giúp tăng cường sự liên kết thần kinh, làm cho não hoạt động tốt hơn, từ đó trẻ thông minh hơn. Ngoài ra, sữa mẹ còn giàu DHA, thành phần quan trọng nhất cho sự phát triển trí não của trẻ.

- Giúp trẻ gần gũi với mẹ hơn: Mẹ cho con bú tạo ra sự gần gũi về thể chất, bao gồm việc tiếp xúc da thịt và giao tiếp bằng mắt. Điều này giúp tạo ra sự gắn kết, khiến bé gần gũi với mẹ hơn và mang đến cảm giác an tâm hơn cho trẻ.

Đối với mẹ: Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ không chỉ tốt nhất cho trẻ nhỏ mà còn mang đến nhiều lợi ích cho mẹ như:

- Giảm cân: Cho con bú sẽ đốt cháy nhiều calo hơn giúp phụ nữ giảm cân nhanh hơn.

- Giúp tử cung co lại: Thời kỳ mang thai, tử cung sẽ to ra để đáp ứng sự phát triển của thai nhi và dần co lại sau khi em bé ra đời. Khi cho con bú, lượng hormone oxytocin trong cơ thể sẽ tăng cao. Oxytocin có tác dụng làm co thắt tử cung và giảm chảy máu, giúp tử cung trở lại kích thước trước đó.

- Giảm nguy cơ trầm cảm sau sinh: Trầm cảm sau sinh (PPD) có thể phát triển ngay sau khi sinh con. Phụ nữ cho con bú dường như ít bị trầm cảm sau sinh hơn so với những bà mẹ cai sữa sớm hoặc không nuôi con bằng sữa mẹ.

- Tăng sức đề kháng: tổng thời gian phụ nữ cho con bú có liên quan mật thiết đến việc giảm nguy cơ ung thư vú và bệnh ung thư buồng trứng. Đồng thời, phụ nữ cho con bú ít có nguy cơ mắc phải các bệnh như huyết áp cao, viêm khớp, mỡ máu cao, tim mạch và tiểu đường tuýp hai.

- Hỗ trợ tránh thai tự nhiên: Mặc dù cho con bú sữa mẹ cũng là một trong những phương pháp ngừa thai nhưng hiệu quả của phương pháp này chỉ đảm bảo khi hội tụ ba yếu tố: trong bốn tháng đầu sau sinh; cho con bú mẹ hoàn toàn và mẹ không có kinh nguyệt. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, mẹ mang thai trong thời gian cho con bú có thể xảy ra nên áp dụng một biện pháp ngừa thai phù hợp cũng cần thiết trong thời gian này.

Hướng dẫn cho con bú sữa mẹ đúng cách

Cho bé bú đúng cách sẽ giúp trẻ tránh bị sặc, trớ và bú được nhiều sữa hơn, không bị mỏi cổ, khó chịu, quấy khóc vì mẹ bế sai tư thế.

- Cách bế khi cho bé bú: Mẹ cần bế con ở tư thế sao cho đầu và người của trẻ nằm trên một đường thẳng, mặt hướng vào bầu vú, mũi đối diện núm vú. Mẹ ôm bé sát vào người mình, tay đỡ mông, mắt nhìn xuống mặt của con và trò chuyện.

- Cách nâng bầu vú mẹ khi cho bé bú: Mẹ đặt ngón tay cái của mình để trên vú, các ngón tay còn lại đỡ lấy bầu ngực phía dưới, trong khi ngón tay trỏ nâng vú.

- Cách cho bé ngậm bắt vú đúng: Mẹ chạm đầu vú vào môi trên của bé chờ bé mở miệng. Mẹ đưa núm vú vào miệng bé sao cho cằm của trẻ chạm vào vú mẹ và môi dưới hướng ra ngoài.

Trường hợp nào không nên nuôi con bằng sữa mẹ?

Bác sĩ Lê Thị Kim Ngân khuyến cáo, nếu phụ nữ thuộc các đối tượng sau thì không nên nuôi con bằng sữa mẹ hoặc cần tư vấn trực tiếp bác sĩ để có lời khuyên phù hợp.

- Mẹ đang bị các bệnh lý lây nhiễm.

- Mẹ đang được hóa trị để điều trị bệnh ung thư.

- Mẹ đang sử dụng chất cấm như cocaine hoặc cần sa.

- Bé mắc hội chứng hiếm gặp galactosemia và không thể dung nạp đường tự nhiên trong sữa mẹ (dị ứng sữa mẹ).

- Bạn đang dùng thuốc theo toa như thuốc trị đau nửa đầu, bệnh Parkinson hoặc viêm khớp.

Cách nuôi dưỡng nguồn sữa mẹ

Dinh dưỡng

Mẹ nên ăn uống đầy đủ, cân đối các nhóm chất bao gồm: chất xơ, vitamin, khoáng chất, tinh bột, uống đủ hai lít nước mỗi ngày.

Tránh ăn các loại thực phẩm công nghiệp, nhiều dầu mỡ, cay, nóng, chua.

Mẹ không nên uống cà phê và thức uống có cồn như bia, rượu và cả nước ngọt đóng chai.

Theo Hiệp hội Nhi khoa Mỹ (AAP), khi trẻ từ bốn tháng tuổi, mẹ nên tăng cường sắt cho bản thân để tăng cường chất này trong sữa cho bé bú.

Tập luyện

Mẹ nên vận động nhẹ nhàng hai tuần đầu sau sinh, sau đó có thể tăng mức vận động và tăng thời gian vận động nhiều hơn.

Massage ngực giúp lưu thông máu, kích thích việc tiết sữa và ngăn ngừa nguy cơ tắc sữa. Vì vậy, mẹ nên thực hiện việc này hàng ngày.

Sinh hoạt

Mẹ nên ăn uống điều độ, đúng giờ, không thức khuya và cần ngủ đủ giấc mỗi ngày.

Mẹ nên dành thời gian thư giãn như nghe nhạc, ngồi thiền, đọc sách... để tránh căng thẳng, stress ảnh hưởng đến nguồn sữa mẹ.

Bác sĩ Kim Ngân chia sẻ thêm, không có nguồn dinh dưỡng nào giàu kháng thể tự nhiên và tốt hơn sữa mẹ đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Phụ nữ nên nuôi con bằng sữa mẹ và phải nuôi con bằng sữa mẹ đúng cách để mang đến cho con sự bảo vệ và phát triển tốt nhất trong giai đoạn đầu đời. Đây cũng là một thiên chức thiêng liêng để bé cảm nhận được hơi ấm và tình yêu thương của mẹ.

Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, phụ nữ sau sinh không chỉ được theo dõi sức khỏe chặt chẽ bởi các bác sĩ sản khoa giàu kinh nghiệm mà còn được các chuyên gia dinh dưỡng tư vấn, xây dựng thực đơn phù hợp giúp nhanh hồi phục sức khỏe sau sinh, chế độ ăn cân đối không bị tăng cân quá nhiều mà vẫn có đủ nguồn sữa giàu dinh dưỡng cho bé phát triển toàn diện.

(Nguồn: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh)