(Bài viết Ý Kiến không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.)
Đọc bài "Cầm tay đồng bào" của tác giả Nguyễn Lân Hiếu, tôi lại đau đáu vấn đề của gần hai mươi năm trước mà tới nay dường như vẫn chưa có hồi kết. Chẳng lẽ vì nó khó quá, không giải quyết được, hay vì chúng ta còn thiếu một công cụ quan trọng là chính sách phù hợp?
Theo tôi, vấn đề nằm ở cái vế thứ hai của câu trên. Những ngày tháng Việt Nam chống đại dịch Covid-19 hiệu quả trong khi nguồn lực của ta kém xa các nước phát triển khác đã chứng mình rất thuyết phục rằng, dù ta còn bộn bề khó khăn nhưng mọi việc sẽ giải quyết tốt nếu chúng ta có được các chính sách vĩ mô phù hợp.
Cơ hội phát triển nghề nghiệp là điều mà các bác sĩ quan tâm nhiều nhất. Trong các cuộc thảo luận nhóm với các bác sĩ đang làm việc tại một trạm y tế xã (TYTX), các bác sĩ cho biết:
"Tôi về làm việc ở tuyến xã. Nếu chúng tôi làm việc ở tuyến trên thì việc khám chữa bệnh, tiếp xúc với bệnh nhân nhiều, qua đó cũng nâng cao được tay nghề.
Nhưng ở tuyến xã thì việc tiếp xúc với bệnh nhân ít và đơn giản nên chúng tôi bị mai một đi rất nhiều về kiến thức. Tôi quên rất nhiều mảng rồi. Chúng tôi rất tiếc chuyên môn của mình không được sử dụng’’.
"...Bác sĩ ở xã thì cũng chỉ làm công tác phòng bệnh là chính và làm một số thủ thuật thôi, nhiều việc bác sĩ được đào tạo nhưng không được làm nên phải chuyển bệnh nhân lên tuyến trên, bệnh nhân vất vả lắm";
"...Đầu tư trang thiết bị cho y tế xã không hợp lý. Cái cần thì không được đầu tư, cái không cần thì lại đầu tư, thí dụ như nồi hấp sấy thì không có, tivi, tủ lạnh thì lại có. Tỉnh thải đồ cũ ra thì cho xã dùng...". Làm nhiều sổ sách cũng khiến bác sĩ không còn thời gian chuyên tâm vào chuyên môn.
Một hội thảo trong nước với chuyên gia tư vấn chuyên về phát triển nhân lực y tế từ Thái Lan (nước khá thành công trong huy động nhân lực y tế tuyến cơ sở) đã được tổ chức năm 2009. Nhưng từ đó, việc huy động bác sĩ về làm việc ở xã, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa với độ bao phủ cao hơn, vẫn chỉ là mong muốn. Chúng ta mong muốn nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và các dịch vụ y tế cho tuyến cơ sở.
>> Tại sao hệ thống y tế Mỹ 'lúng túng' với Covid-19?
Chúng ta muốn đồng bào ở vùng sâu vùng xa có cơ hội tiếp cận với các dịch vụ y tế có chất lượng, nhưng chúng ta chưa có chính sách, cơ chế đủ mạnh để có bác sỹ về làm việc tại huyện và (trạm y tế xã) TYTX, đặc biệt là giữ chân họ ở TYTX vốn kém xa về lợi thế so sánh với các cơ sở y tế ở tuyến trên.
Chưa kể, với cơ chế như hiện nay, việc chảy máu chất xám từ y tế công lập sang ngoài công lập là cuộc chiến nhân lực đang diễn ra khá phổ biến, rộng khắp trong ngành y tế ở nước ta. Chẳng nhẽ, chúng ta đứng im nhìn chất xám chảy đi một cách không công bằng?
Cùng vấn đề huy động có bác sĩ làm việc ở tuyến cơ sở, các nước cùng điều kiện kinh tế - xã hội như của chúng ta trong khu vực, lại có cách giải quyết khá hiệu quả bằng chính sách nghĩa vụ phục vụ bắt buộc có thời hạn trong hệ thống y tế công sau khi tốt nghiệp.
Một trong các cơ sơ pháp lý được các nước đưa ra là sự trợ giá của nhà nước rất nhiều trong đào tạo một bác sỹ so với các ngành học khác. Học phí mà sinh viên đóng góp vẫn còn chưa tính đủ và được nhà nước bao cấp nhiều. Bên cạnh đó là các biện pháp khuyến khích như có cơ hội được phát triển chuyên môn (học nâng cao, chuyên sâu...), được thăng tiến địa vị xã hội, có điều kiện làm việc tốt hơn... Tài chính là điều kiện cần nhưng không phải là tất cả.
Một số nước có các chính sách cụ thế ở như sau:
Kyrgyzstan: Chính phủ ban hành chính sách làm việc bắt buộc 3 năm ở nông thôn sau tốt nghiệp.
Oman: chính sách nghĩa vụ bắt buộc có thời hạn đối với tất cả sinh viên y khoa tốt nghiệp.
Thái Lan: từ 1972, tất cả bác sỹ mới tốt nghiệp phải ký hợp đồng làm việc 3 năm ở khu vực y tế công, đặc biệt ở nông thôn. Những trường hợp không thưc hiện nghĩa vụ trên, sẽ phải bồi hoàn phí đào tạo. Tại các tỉnh, những cán bộ được tuyển chọn và đạo tạo bằng ngân sách của địa phương, không được cấp chứng chỉ hành nghề tư và phải trờ về địa phương làm việc sau tốt nghiệp.
>> Nhân viên bảo trì thiết bị y tế đang được đào tạo không bài bản
Myanmar: trước kia, bác sĩ được hành nghề tư sau khi đã phục vụ ba năm trong khu vực y tế công, trong đó có một thời gian làm việc ở nông thôn. Từ năm 1994, nhà nước đã ban hành quy chế, theo đó mỗi sinh viên tốt nghiệp có hai lựa chọn sau: hoặc làm việc ba năm ở các vùng xa thành phố lớn với tư cách cán bộ y tế công, hết thời hạn họ có thể làm việc ở cơ sở y tế tư nhân hoặc ra nước ngoài làm việc; hoặc nếu muốn làm việc trong hệ thống y tế công lâu dài, thì họ có thể học lên sau hai năm làm việc ở các vùng nông thôn và sẽ được điểm ưu tiên trong lựa chọn đào tạo sau đại học.
Philippines: có chính sách bắt buộc phục vụ trong hệ thống y tế công và nếu tham gia chương trình "bác sĩ làng xóm" thì được hưởng mức lương cao hơn nhiều so với bác sĩ làm việc ở thành phố.
Sri-Lanka: tất cả bác sĩ mới tốt nghiệp có một năm học nội trú do Bộ Y tế đào tạo, rồi mới được Hội đồng y học cấp đăng ký hành nghề. Tất cả bác sĩ tốt nghiệp do Bộ Y tế quản lý cho đến khi được phép đi nơi khác làm việc hoặc làm việc ở khu vực y tế tư nhân.
Ngoài ra, cho vay tiền học, cấp học bổng là hình thức khá phổ biến ở nhiều nước. Đổi lại, sinh viên y khoa tốt nghiệp có thời gian làm việc nhất định theo phân công.
>> 'Số tiền người Việt trẻ tích cóp mua nhà lẽ ra nên dành cho giáo dục, y tế'
Những chính sách trên ở các nước được tham khảo vào thời điểm nghiên cứu. Ngày nay có thể một số nước đã điều chính chính sách. Nhưng những điều chỉnh đó vẫn đảm bảo để phải có bác sĩ làm việc ở tuyến chăm sóc sức khoẻ ban đầu là xã. Từ những thông tin tham khảo trên, có thể rút ra một điều: việc huy động bác sĩ về xã không phải khó đến nỗi không thực hiện được. Khó chăng ở đây là ta đang thiếu cơ chế và chính sách đủ mạnh mà thôi.
Để giảm tỷ lệ tai nạn giao thông và giảm những tổn thất về kinh tế, xã hội và sức khoẻ cho nhân dân, Nhà nước đã ban hành Nghị định 100 về cấm sử dụng rượu bia khi tham gia giao thông và nghị định đang mang lại những hiệu quả rõ rệt.
Vì lẽ đó, chúng ta đang chờ một nghị định đủ mạnh để tất các cơ sở y tế ban đầu là TYTX có bác sĩ, và để việc huy động bác sĩ về xã không chỉ nằm mãi trong kế hoạch từ hai chục năm nay.
>>Chia sẻ bài viết của bạn cho trang Ý kiến tại đây.
Nguyễn Bạch Ngọc