Ngày 10/9 tròn 130 năm ngày sinh huyền thoại thời trang Elsa Schiaparelli. Bà là một trong những nhà tạo mốt thành công nhất những năm đầu thế kỷ 20. Trong thời kỳ đỉnh cao, bà thậm chí nổi tiếng hơn cả đối thủ của mình - Coco Chanel, trở thành nhà thiết kế nữ đầu tiên lên bìa tạp chí Time năm 1934.
Hàng loạt bộ sưu tập với chủ đề đặc trưng, gợi phong cách siêu thực như Stop look and listen (1935), Music (1937), Zodiac (Hoàng đạo), Pagan (Đa thần giáo), Circus (Rạp xiếc) năm 1938... kết hợp giữa óc thẩm mỹ kỳ lạ và trí tưởng tượng phong phú, nức lòng giới mộ điệu. Nhà mốt Yves Saint Laurent từng nói: "Elsa Schiaparelli đã giẫm nát những thứ tầm thường, cũ rích. Trí tưởng tượng của bà là vô biên".
Huyền thoại thiết kế Elsa Schiaparelli năm 1932. Ảnh: Vogue.
Chủ nghĩa siêu thực cùng những chi tiết lập dị, phá cách song vẫn cổ điển, nữ tính thành dấu ấn trong sáng tạo của Elsa Schiaparelli. Nhiều thiết kế áo khoác, nữ trang qua tay nhà mốt trở nên mới lạ với họa tiết lập thể, vòng tròn hoàng đạo, chi tiết trần bông hình khung xương, nhánh cây mô phỏng bàn tay, côn trùng.
Cá tính thời trang độc đáo của bà hình thành từ những hiểu biết về nghệ thuật và mối quan hệ với giới hội họa. Nhiều tác phẩm của họa sĩ siêu thực người Tây Ban Nha - Salvador Dalí - xuất hiện trên bộ váy trắng với hình vẽ tôm hùm ở đuôi, mũ đen hình chiếc guốc, thiết kế "the tears dress" sử dụng kỹ thuật đánh lừa thị giác, tạo ảo ảnh về những giọt nước mắt. Bà cũng lấy cảm hứng sáng tác từ nhiều nghệ sĩ trường phái Dada (phong cách nghệ thuật nổi loạn, tự do), siêu thực đương thời như Meret Oppenheim, nhiếp ảnh gia Cecil Beaton, Man Ray.
Váy tôm hùm, váy the tears, váy trang trí khuông nhạc và váy hình khung xương (từ trái sang) được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Philadelphia. Ảnh: Philadelphia Museum of Art.
Là người dám thử cái mới, Elsa Schiaparelli cũng phổ biến nhiều ứng dụng thời trang tới giới mộ điệu. Tiền thân của quần culottes xuất phát từ sáng tạo của bà trên mẫu quần váy sẵn có của vận động viên, gây xôn xao dư luận những năm 1930. Nhà tạo mốt biến jumpsuit từ trang phục nhảy dù thành món đồ thời trang và là người đầu tiên ứng dụng rộng rãi khóa kéo trong các thiết kế.
Trong quá khứ, màu hồng được sử dụng với sắc độ nhẹ nhàng, thanh nhã, đại diện cho nam tính, tuổi trẻ và lãng mạn. Năm 1937, bằng kỹ thuật pha trộn tỷ lệ màu sắc hoàn hảo, bà tạo ra màu hồng đậm và chói mang tên "shocking pink". Gam màu nổi bật làm thay đổi quan điểm trong thế giới thời trang, trở thành màu của nữ giới và cũng là màu đặc trưng mỗi khi nhắc tới bà. Hình ảnh nữ diễn viên Zsa Zsa Gabor mặc váy hồng rực của Elsa trong Moulin Rouge (1952) thành tiền đề cho nhiều thiết kế hồng trên màn ảnh sau này như đồ của Marilyn Monroe trong Gentlemen Prefer Blondes (1954), Elle Woods ở Legally Blonde (2001) hay váy áo hồng đặc trưng của búp bê Barbie.
Zsa Zsa Gabor mặc váy hồng rực kết hợp găng tay đồng màu trong "Moulin Rouge". Ảnh: Tư liệu.
Sự nổi loạn còn gắn liền với Elsa Schiaparelli trong đời sống. Năm 1954, nhà tạo mốt Italy ra mắt tự truyện Shocking Life (Cuộc đời nổi loạn), khái quát cuộc đời bà từ khi còn là đứa trẻ ở Rome tới bà hoàng thời trang couture suốt những năm đầu thế kỷ 20.
Cô bé Elsa Luisa Maria Schiaparelli sinh ra trong một gia đình thượng lưu Italy năm 1890. Được nuôi dạy trong môi trường gia giáo, Schiaparelli dần hình thành hứng thú với lịch sử, tôn giáo, các truyền thuyết và nền văn minh cổ đại - những cảm hứng thiết kế chính sau này. Tuy nhiên từ nhỏ, Elsa đã có cá tính mạnh mẽ, phản nghịch, không chấp nhận cuộc sống bó buộc, truyền thống. Không được khen về ngoại hình, năm lên bảy, Schiaparelli cố gắng nhét hạt giống vào tai, mũi, miệng với mong muốn trở nên xinh đẹp hơn với gương mặt phủ đầy hoa. Ước muốn ngây ngô sau này được hiện thực hóa bằng những chi tiết cánh bướm, côn trùng, đính hoa trên váy áo.
Năm 1913, Schiaparelli bỏ nhà tới London chạy trốn khỏi cuộc hôn nhân sắp đặt với vị hôn phu người Nga giàu có. Một năm sau, cô gái trẻ vội vã kết hôn và chuyển tới New York. Chồng bà - bá tước William de Wendt de Kerlor - lừa dối và bỏ đi khi tài sản gia đình cạn kiệt. Cuộc sống mẹ đơn thân ở Mỹ gần như khánh kiệt, Schiaparelli phải làm nhiều nghề để kiếm sống nhưng vẫn quyết tâm không cầu xin sự giúp đỡ từ cha mẹ. Nhờ một người bạn giúp đỡ, Schiaparelli tới Paris năm 1922 và bắt đầu kinh doanh quần áo thiết kế riêng. Tới năm 1927, bà ra mắt bộ sưu tập dệt kim đầu tiên. Nhiều thiết kế áo len, khăn quàng cổ trường phái siêu thực lập tức tạo cơn sốt.
Chiếc mũ hình giày cao gót hay vòng cổ trong suốt tái hiện hình ảnh côn trùng bò trên da là những tác phẩm kinh điển của Elsa Schiaparelli. Ảnh: The Metropolitan of Art.
Yves Saint Laurent nhận xét: "Cô ấy mê hoặc Paris và thành phố này yêu cô ấy cuồng nhiệt". Tiếp đó, London, New York, Moscow và Los Angeles cũng đều yêu Schiaparelli. Những thiết kế mạnh mẽ, phá cách cho nữ thu hút lượng lớn khách hàng nổi tiếng như diễn viên Marlene Dietrich, Katharine Hepburn, Greta Garbo, Mae West.
Tuy nhiên, sau Thế chiến hai, tên tuổi Elsa Schiaparelli dần suy yếu. Những thiết kế kỳ lạ, cổ điển của bà bị thay thế bởi phong cách đơn giản, thanh lịch, lãng mạn hậu chiến của Christian Dior. Thương hiệu duy trì một thời gian ngắn và tuyên bố phá sản năm 1954. Bà dành phần lớn thời gian tuổi già ở Tunisia và qua đời năm 1973, hưởng thọ 83 tuổi. Tạp chí Time nhận định: "Schiaparelli là người đầu tiên trong những nhà thiết kế Haute Couture ở Paris khiến người ta luôn phải nhắc tới kèm danh xưng thiên tài".
Năm 2007, thương hiệu Schiaparelli được ông trùm kinh doanh Diego Della Valle mua lại và hồi sinh dưới sự dẫn dắt của nhà thiết kế Macro Zanini vào năm 2013. Hiện Daniel Roseberry - nhà thiết kế Mỹ sinh năm 1985 - điều hành nhà mốt. Schiaparelli bước sang một chương mới, kế thừa di sản của người sáng lập và kết hợp những sáng tạo mới. Video: Harper's Bazaar.
Bảo Thư