Hiện chưa có nghiên cứu sâu về tác động của đại dịch đến sức khỏe tâm thần tại Việt Nam, trừ một số bệnh viện khảo sát quy mô nhỏ ở bệnh nhân đang điều trị. Một khảo sát do Bệnh viện Chợ Rẫy thực hiện tại Bệnh viện Hồi sức Covid-19 TP Thủ Đức từ tháng 9 cho thấy 53,3% bệnh nhân tại đây bị rối loạn lo âu, 16,7% stress và 20% trầm cảm. Đặc biệt, những bệnh nhân từng thở HFNC, thở oxy qua mặt nạ, hoặc thở máy, tỷ lệ trầm cảm và rối loạn lo âu lên tới 66,7%. Khoảng 67% bệnh nhân mong muốn được tư vấn, hỗ trợ tâm lý trong điều trị và sau khi xuất viện.
Trên thế giới, một nghiên cứu với nhóm F0 khỏi bệnh hai tháng, kết quả đăng trên tạp chí y khoa uy tín Lancet mới đây, tỷ lệ mắc trầm cảm 14,9%; mất ngủ 12,2%; lo âu 14,8%; cảm xúc cáu kỉnh giận dữ 12,8%; suy giảm trí nhớ 18,9%, mệt mỏi mạn tính 19,3%; đặc biệt rối loạn stress sau sang chấn lên tới 32,2% . "Tỷ lệ này cao gấp 5 đến 6 lần những người bình thường", bác sĩ Nguyễn Viết Chung, Khoa Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện E, nhận định.
Dựa trên thực tế và đặc tính sinh học, bác sĩ Chung cho rằng nữ dễ bị ảnh hưởng sức khỏe tâm thần nhiều hơn nam giới do nhóm này phải chịu nhiều trách nhiệm về kinh tế, chăm lo cuộc sống cho gia đình.
Theo ông, có ba nhóm dễ gặp rối loạn lo âu do Covid. Đầu tiên là nhóm lo lắng về kinh tế, thứ hai là nỗi lo về di chứng sau khỏi bệnh và nặng nề nhất là F0 phải chịu nỗi đau mất người thân trong đại dịch. "Kể cả khi khỏi bệnh, những lo âu, trầm cảm, stress vẫn tiếp tục đeo bám, tùy thuộc mức độ dẫn đến nhiều khó khăn khi hòa nhập cuộc sống", bác sĩ nói.
Đơn cử Ly, 26 tuổi, ở TP HCM, khỏi Covid song sức khỏe suy yếu, thường xuyên bị ớn lạnh cộng thêm khó khăn tài chính, thu nhập chỉ bằng 3 phần so với trước dịch, mất ngủ kéo dài. Hơn 4 tháng giãn cách, mắc Covid từ tháng, sau sức khỏe kém, tới cuối tháng 11, vợ chồng Ly mới khởi động lại công việc với nhiều thách thức như tìm nguồn khách từ đầu, việc vận chuyển khó khăn.
Gia đình cô gồm vợ chồng con cái, và khoảng 20 người họ hàng ở Bình Dương, TP HCM, Đăk Lăk, đều nhiễm virus. Chồng cô tiền sử hen suyễn nên nặng nhất, phải thở oxy, nằm viện 20 ngày. Công việc dừng lại, cuộc sống thêm phần khó, "chỉ tiền ra chứ không tiền vô". Mấy tháng qua, cô tiêu gần 100 triệu đồng tiền tiết kiệm cho tiền thuê nhà, thuốc thang, thực phẩm bổ sung trong thời gian mắc bệnh. Nhiều nỗi lo trong thời gian dài khiến Ly căng thẳng, mất ngủ, stress nhiều đêm. Cô cũng lo lắng bản thân và chồng con gặp di chứng Covid kéo dài.
Chị Lan Anh, 39 tuổi (Thanh Xuân, Hà Nội) cảm thấy kiệt sức vì gánh nặng tài chính. Từ ngày dịch bệnh ập đến, quán ăn - nguồn thu duy nhất của gia đình phải đóng cửa nhưng vẫn phải trả tiền mặt bằng, hỗ trợ nhân viên. Trước đại dịch, cửa hàng đông khách, thu nhập dư giả. Khi Hà Nội nới lỏng giãn cách, quán ăn mở cửa trở lại vẫn vắng vẻ, doanh thu bằng 1/3 so với trước. Đấy là chưa kể nỗi sợ bị lây nhiễm Covid luôn thường trực.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, theo bác sĩ Chung, đầu tiên là do yếu tố sinh học. Covid-19 gây ra nhiều hậu quả về mặt thể chất và tinh thần, tác động đến nhiều hệ thống cơ quan trong cơ thể như hệ thống thần kinh trung ương, tim mạch, tiêu hóa, ảnh hưởng đến cảm xúc, hành vi... Lâu dần, người bệnh bị rơi vào trạng thái trầm cảm, không được điều trị đúng cách và kịp thời dẫn đến bệnh lý nặng, khó chữa trị. "Những người này không có bệnh lý về nội khoa, ngoại khoa nên đi khám không tìm ra bệnh", bác sĩ nói.
Nguyên nhân thứ hai là yếu tố xã hội. Theo các chuyên gia, Covid-19 như một cơn sang chấn tập thể, nghĩa là ai cũng có thể bị ảnh hưởng về mặt sức khỏe tâm thần, nhất là F0.
Bác sĩ Nguyễn Hồng Bách, làm việc tại một cơ sở tâm lý trị liệu tại Hà Nội, cho rằng khi giãn cách xã hội, cách ly phong tỏa, người dân đa phần chỉ ở nhà, ở tại phòng trọ..., những nơi có không gian nhỏ hẹp. Với điều kiện sống tù túng, tâm lý con người cũng bị ảnh hưởng, dẫn đến suy nghĩ tiêu cực. Trong đó, nhóm người lao động, yếu thế dễ rối loạn nhận thức và lo âu hơn cả vì gồng gánh nhiều nỗi lo "cơm, áo, gạo, tiền" và ám ảnh Covid quay lại. Nhóm tuổi thường gặp từ 25 đến 40.
Ngoài ra, người dân cũng phải đối mặt với tin tức tiêu cực được cập nhật hằng ngày, như số ca nhiễm bệnh, số ca tử vong, hàng loạt tin giả... khiến tâm lý lo sợ dịch bệnh ngày càng tăng. Việc lo lắng khi nào đến lượt được tiêm vaccine phòng Covid-19, rồi tiêm vaccine có ảnh hưởng gì đến sức khỏe hay không cũng làm cho tinh thần người bệnh trở nên căng thẳng. Một số người còn thay đổi các hành vi thường ngày như đàn ông hút thuốc nhiều, uống rượu; phụ nữ khóc lóc, ăn nhiều, cáu bẳn...
Điểm cách ly F1 tại nhà ở đường Lương Thế Vinh, phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội, tháng 11/2021. Ảnh:Tất Định
Theo Covid-19 Blues, một cuộc khảo sát trực tuyến được thực hiện bởi Tổ chức Phòng chống tự tử Ấn Độ có trụ sở tại Bangalore, số người có ý định tự tử, hành vi ngược đãi bản thân hoặc tái phát bệnh đều tăng mạnh. Các nguyên nhân gây bệnh bao gồm bị cách ly, virus, bất ổn tài chính, thất nghiệp, bạo lực gia đình và căng thẳng.
Khảo sát của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ, kết quả Covid-19 khiến 63% người 18-24 tuổi lo âu hoặc trầm cảm, 25% số đó dùng chất kích thích nhiều hơn và khoảng 25% nghĩ đến việc tự sát.
Để giảm căng thẳng và duy trì tinh thần thoải mái, các chuyên gia khuyên mọi người bình tĩnh, tự động viên là may mắn vì còn giữ được mạng sống trong dịch bệnh, thực hành lòng biết ơn. Hít thở sâu hoặc tập thiền, tập thở; ăn uống lành mạnh, cân bằng dinh dưỡng. Tập thể dục thường xuyên, vừa sức, không thức khuya. Ngủ sớm (trước 23h) và đủ giấc (7-8 tiếng). Tăng cường giao tiếp, kết nối với những người khác, tâm sự về những lo lắng của mình.
Tránh sử dụng rượu, bia, thuốc lá, ma túy, các loại thức ăn nước uống có chất kích thích. Dành thời gian nghỉ ngơi thư giãn, cố gắng thực hiện một vài hoạt động mà bản thân yêu thích như đọc sách, vẽ, xem phim, nghe nhạc, làm mô hình, nấu ăn (nếu có thể).
Bác sĩ khuyến cáo người dân ngay khi có những biểu hiện lo âu, căng thẳng, hay cáu gắt, buồn chán, ăn uống không ngon miệng như trước, người mệt mỏi nhiều và nhất là khó vào giấc ngủ, mất ngủ cần đến bệnh viện để khám và tư vấn điều trị sớm, giảm thiểu ảnh hưởng của những triệu chứng kéo dài này đến sức khỏe tinh thần.
*Tên nhân vật được thay đổi
Thùy An