Thảo luận về kinh tế xã hội sáng 15/6, bà Nguyễn Thị Xuân Thu - Chủ tịch Hội chữ thập đỏ Việt Nam, đại biểu tỉnh Khánh Hoà cho rằng Bộ Công Thương - một trong các cơ quan thực hiện chức năng tham mưu, quản lý Nhà nước về kinh tế phải "chịu trách nhiệm" vì ngừng xuất khẩu gạo khi giá thế giới lên cao.
Ông Hoàng Đức Thắng (đại biểu tỉnh Quảng Trị), Nguyễn Tạo (đại biểu tỉnh Lâm Đồng) cũng nhận xét, thiếu đồng bộ, nhất quán và lúng túng trong điều hành xuất khẩu gạo đã gây thiệt hại cho doanh nghiệp, người dân. Ông Thắng dẫn lại chuyện 0h ngày Chủ nhật (11/4/2020) Tổng cục Hải quan mở tờ khai hải quan xuất khẩu khiến doanh nghiệp không kịp trở tay, để minh chứng cho sự lúng túng của các cơ quan quản lý. Việc làm này đã gây ra làn sóng phản đối mạnh mẽ. Ông đề nghị cần có chỉ đạo thống nhất, cần thiết lập ban chỉ đạo rà soát đánh giá cân đối nhu cầu dự trữ gạo.
"Chúng ta cần tranh thủ cơ hội cạnh tranh xuất khẩu khi nhu cầu và giá xuất khẩu gạo tăng nhưng vẫn đảm bảo an ninh, lương thực dự trữ quốc gia. Chính sách dự báo của các cơ quan điều hành cần nhất quán, dài hơi, tránh thiệt hại cho doanh nghiệp, người dân", ông nêu.
Xem thêm: Điều hành xuất khẩu gạo giật cục làm khổ doanh nghiệp
Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết, từ đầu năm đến giữa tháng 3, gạo đã bị hút rất mạnh khỏi Việt Nam, giá gạo trong nước, thế giới liên tục tăng, với 1,3 triệu tấn gạo xuất khẩu. Bên cạnh đó, nhu cầu dự trữ chiến lược ở nhiều quốc gia khiến giao dịch mặt hàng này sôi động.
Thừa nhận, có gián đoạn trong xuất khẩu gạo nhưng ông cho rằng, những ngày cuối tháng 3, đầu tháng 4, nhưng xét tổng thể xuất khẩu gạo 5 tháng đầu năm bảo đảm được cân đối giữa xuất khẩu, tiêu dùng trong nước, an ninh lương thực quốc gia và giá thóc, gạo tăng 25% so với 2019.
"Chúng ta đã đạt được mục tiêu giãn tiến độ xuất khẩu gạo để bảo đảm tuyệt đối an ninh lương thực quốc gia trong giai đoạn dịch bệnh diễn biến phức tạp nhất", ông Tuấn Anh khẳng định.
Bộ trưởng Trần Tuấn Anh giải trình trước Quốc hội tại phiên thảo luận kinh tế xã hội ngày 15/6. Ảnh: Hoàng Phong.
Giải thích thêm về việc tham mưu cho Chính phủ áp dụng kiểm soát hoạt động xuất khẩu gạo, gồm "cấp giấy phép xuất khẩu" và "tạm ngừng xuất khẩu", ông Tuấn Anh nói, nếu xảy ra biến cố thì lượng gạo tại vùng đồng bằng sông Cửu Long dù được mùa, cũng sẽ không đủ dùng cho nhu cầu trong nước nếu tiếp tục xuất khẩu với tốc độ 25.000 tấn một ngày như giai đoạn đầu tháng 3.
Chưa hài lòng với giải trình của Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, ông Nguyễn Thanh Xuân - Phó trưởng đoàn chuyên trách đại biểu tỉnh Cần Thơ nói "phần báo cáo của Bộ trưởng chỉ cho thấy phần tích cực". Còn thực tế, theo ông Xuân, quyết định dừng xuất khẩu gạo cuối tháng 3 quá nhanh, rồi khi cho xuất khẩu lại càng nhanh hơn, mở tờ khai xuất khẩu lúc 0h... thể hiện sự nóng vội. Đồng thời, tham mưu của bộ, ngành Chính phủ có nhiều bất cập, thậm chí cho thấy sự nắm bắt không đầy đủ thông tin tình hình xuất khẩu gạo cả nước, nhất là ở vựa lúa lớn nhất nước - đồng bằng sông Cửu Long.
"Quyết định này gây ra thiệt hại lớn cho doanh nghiệp đã ký kết hợp đồng với đối tác, không xuất hàng đi được, tốn thêm chi phí; trong khi bỏ lỡ cơ hội xuất khẩu giá cao", ông nói.
Cùng giải trình trước Quốc hội với ông Trần Tuấn Anh còn có Bộ trưởng Tài chính Đinh Tiến Dũng liên quan tới trách nhiệm của ngành tài chính, hải quan. Ông Đinh Tiến Dũng khẳng định, việc xuất khẩu gạo, mở tờ khai xuất khẩu hải quan điện tử 24/7 được thực hiện theo các quy định trong Luật Hải quan.
Từ khi hệ thống khai hải quan điện tử hoạt động, các chính sách quản lý được nạp vào hệ thống trước thời điểm 0h sẽ tự động áp dụng vào 0h ngày tiếp theo. Vì thế việc hải quan mở tờ khai hải quan điện tử xuất khẩu gạo tại thời điểm 0h, ông Dũng nói "không có gì xa lạ".
"Ngày 11/4 cơ quan hải quan cho xuất khẩu gạo hạn ngạch 400.000 tấn là theo quyết định của Bộ Công Thương trước đó", ông Dũng nói. Bộ trưởng Tài chính cũng nhấn mạnh, vừa qua cơ quan này đã cố gắng cải cách ngành hải quan, tăng cường kiểm soát nội bộ, xử lý nghiêm sai phạm và hứa sẽ thực hiện tốt kết luận Thanh tra Chính phủ theo chỉ đạo của Thủ tướng.
Phó trưởng đoàn đại biểu chuyên trách tỉnh Cần Thơ đề nghị Chính phủ đánh giá trách nhiệm của cơ quan tham mưu, phương pháp điều hành dừng, rồi mở lại xuất khẩu gạo để không lặp lại tình trạng này. "Việc điều hành phải đảm bảo hài hoà giữa lợi ích người dân, doanh nghiệp và đừng để sự nóng vội, thiếu tính toán gây thiệt hại không đáng có", ông nhấn mạnh.
Ngày 23/3, Chính phủ cho dừng xuất khẩu gạo, theo đề xuất của Bộ Công Thương nhằm đảm bảo an ninh lương thực khi Covid-19 diễn biến phức tạp. Lập tức, 0h ngày 24/3, hải quan dừng thông quan tất cả lô hàng khiến doanh nghiệp không kịp trở tay.
Một ngày sau đó, Bộ Công Thương lại kiến nghị Thủ tướng cho xuất khẩu gạo trở lại. Ngày 10/4, Thủ tướng ký quyết định xuất khẩu gạo theo hạn ngạch 400.000 tấn tháng 4. Sau đó, đánh giá lại dữ liệu Bộ Công Thương đề nghị xuất khẩu gạo không hạn ngạch trở lại từ tháng 5 và được Thủ tướng đồng ý.
Liên quan tới các dự án điện, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho rằng cần có sự điều chỉnh thời gian tới để đảm bảo yêu cầu cân đối cung - cầu điện, nhất là giai đoạn 2021 - 2024 thiếu điện là hiện hữu. Bộ Công Thương rà soát, đánh giá các giải pháp đảm bảo cung cầu điện cho từng giai đoạn, trong đó năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) là nguồn năng lượng có thể bù đắp thiếu hụt điện năng.
Hiện tổng công suất điện mặt trời đã được quy hoạch khoảng 10.300 MW, trong đó vận hành trên 90 dự án với công suất 5.000 MW. Về điện gió, Thủ tướng đã đồng ý chủ trương bổ sung quy hoạch thêm 7.000 MW, nâng tổng quy mô công suất năng lượng này lên 11.630 MW. Tuy nhiên, số lượng và công suất các dự án điện mặt trời, điện gió được các địa phương đề nghị bổ sung quy hoạch trong thời gian qua rất lớn, hơn 25.000 MW điện mặt trời, 45.000 MW điện gió, nên Bộ sẽ nghiên cứu, xem xét trong Quy hoạch điện VIII, dự kiến trình Chính phủ vào cuối 2020.
Anh Minh