Báo cáo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ngày 21/4, Uỷ Ban kinh tế Quốc hội cho rằng quá trình thực thi điều hành xuất khẩu gạo tồn tại nhiều bất cập, gây khó khăn, thiệt hại cho doanh nghiệp, nông dân.
Cơ quan này dẫn chứng việc Tổng cục Hải quan mở tờ khai hệ thống thông quan hàng tự động lúc 0h ngày 12/4 mà không thông báo minh bạch khiến doanh nghiệp bức xúc. Một số đơn vị bị ảnh hưởng bởi những hợp đồng đã ký nhưng không mở được tờ khai để xuất khẩu.
Số khác lại gặp tình huống đã có số tờ khai, phân vào luồng đỏ nhưng đến ngày 13/4 lại thấy ngày đăng ký tờ khai lùi về ngày 10/4. Cá biệt, có hiện tượng doanh nghiệp "ghi danh giữ chỗ" khi chưa tập kết đủ hàng tại cảng dù đã có tờ khai.
Thường trực Uỷ ban Kinh tế cho rằng, việc phân bổ hạn ngạch thông qua đăng ký hải quan trừ lùi chưa gắn với nghĩa vụ thu mua lúa gạo trong dân, cũng như quy mô, năng lực giao dịch hiệu quả của các doanh nghiệp. Với lượng hàng tồn kho do các hợp đồng đã ký kết, doanh nghiệp phải chịu chi phí lãi vay ngân hàng, bao bì...
Trước thực tế điều hành xuất khẩu gạo giật cục khiến doanh nghiệp thiệt hại, Thường trực Uỷ ban Kinh tế kiến nghị xem xét, xử lý trách nhiệm tổ chức, cá nhân có liên quan trong thực thi công vụ, tham mưu các quyết định có ảnh hưởng lớn đến doanh nghiệp, người dân nhưng đã không đánh giá kỹ tác động.
Nông dân thị xã Ngã Năm (Sóc Trăng) thu hoạch lúa vụ Đông Xuân. Ảnh chụp ngày 10/3/2020. Ảnh: Nguyệt Nhi
Cơ quan này cũng đề nghị Chính phủ có giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp bị thiệt hại khi phải bồi thường hợp đồng hoặc tăng chi phí lãi vay, chi phí cho việc lưu kho, bãi do bị ảnh hưởng bởi việc dừng xuất khẩu gạo.
Ngoài ra, cần có giải pháp thông quan với các lô hàng xuất khẩu đã được kê khai và đang nằm chờ tại cảng từ 24/3. Sau khi giải quyết hết số lượng gạo tồn đọng này mà vẫn còn chỉ tiêu xuất khẩu mới mở tờ khai tiếp để không gây thiệt hại cho doanh nghiệp.
Uỷ ban Kinh tế cũng đề nghị làm rõ việc Tổng cục Hải quan mở hệ thống thông quan hàng tự động lúc 0h ngày 12/4 có dấu hiệu tiêu cực, lợi ích nhóm hay không và tuân thủ theo đúng Luật Quản lý Ngoại thương hay chưa. Bởi theo quy định tại Điều 18 Luật Quản lý Ngoại thương, việc áp dụng biện pháp hạn ngạch xuất khẩu, hạn ngạch nhập khẩu phải đảm bảo công khai, minh bạch, khách quan về số lượng, khối lượng, phương thức phân giao hạn ngạch xuất, nhập khẩu. Trường hợp tạm dừng xuất khẩu gạo để đảm bảo an ninh lương thực quốc gia thì cần có giải pháp tổng thể, tránh gây thiệt hại đến lợi ích của người dân và doanh nghiệp.
"Biện pháp điều hành xuất khẩu gạo phải theo quy luật thị trường, có lộ trình hợp lý, công khai, minh bạch để không gây khó khăn, bức xúc cho người dân và doanh nghiệp", Uỷ ban Kinh tế lưu ý.
Trong bối cảnh Covid-19, nhu cầu lương thực, thực phẩm thế giới tăng mạnh và một số quốc gia tăng dự trữ gạo, Uỷ ban Kinh tế cho rằng, các cơ quan điều hành xuất khẩu gạo cần phân tích, đánh giá, dự báo kỹ sản lượng gạo của Việt Nam trong năm 2020, nhất là hai vụ sản xuất lúa chính Đông Xuân và Hè Thu. Từ đó tính toán lượng gạo dự trữ quốc gia cho phù hợp với tình hình Covid-19, đặc điểm thế mạnh về nông nghiệp của Việt Nam.
Qua vấn đề xuất khẩu gạo, cơ quan thường trực Quốc hội đề nghị Chính phủ rà soát các mặt hàng, lĩnh vực khác bị tác động của Covid-19 làm ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, để chủ động trong chỉ đạo điều hành thời gian tới.
Tại cuộc họp hôm qua (20/4), Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng yêu cầu Bộ Công Thương và Tài chính "nghiêm túc rút kinh nghiệm" trong phối hợp điều hành xuất khẩu gạo. Trước mắt, ông yêu cầu cho xuất khẩu gạo nếp trở lại, ứng trước 100.000 tấn từ hạn ngạch xuất khẩu tháng 5 để xuất số gạo tồn ở cảng của các doanh nghiệp bị "hụt" mở tờ khai.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng đã yêu cầu Thanh tra Chính phủ thanh tra đột xuất việc xuất khẩu gạo. Bộ Tài chính cũng đề nghị Bộ Công an vào cuộc, xác minh việc xuất khẩu gạo vừa qua để đảm bảo khách quan. Trước đó, Bộ Công Thương cũng lập đoàn kiểm tra việc xuất khẩu gạo trong 4 ngày (20-24/4).
Anh Minh