Daniel Kawczynski, nghị sĩ đảng Bảo thủ tại quốc hội Anh, ngày 11/12 bày tỏ lo ngại khi nước này tiến hành các bước thảo luận để trao trả quần đảo Chagos cho quốc đảo Mauritius ở Ấn Độ Dương.
Quần đảo Chagos gồm khoảng 60 hòn đảo, nằm cách Ấn Độ hơn 2.400 km về phía nam, nằm trong Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh. Trong số này, Diego Garcia là đảo lớn nhất với diện tích 30 km2, cũng là nơi đặt căn cứ liên hợp hải quân - không quân có vai trò quan trọng chiến lược với quân đội Mỹ.
Đảo Diego Garcia thuộc quần đảo Chagos tháng 11/1990. Ảnh: NASA.
Giới chức Anh từ tháng 10 bắt đầu đàm phán với quốc đảo Mauritius về chủ quyền quần đảo Chagos. Anh kiểm soát Mauritius và quần đảo Chagos từ năm 1814 theo hiệp ước ký với Pháp cùng năm.
Tháng 3/1968, Mauritius tuyên bố độc lập và trở thành nước cộng hòa vào tháng 3/1992, song Anh tiếp tục kiểm soát quần đảo Chagos tới nay.
Mauritius năm 2019 đệ đơn kiện Anh lên Tòa án Công lý Quốc tế (IJC) ở The Hague, Hà Lan. IJC sau đó ra phán quyết rằng Anh quản lý bất hợp pháp quần đảo Chagos, song London tuyên bố phán quyết này không mang tính ràng buộc.
Tuy nhiên, Anh đối mặt sức ép ngày càng lớn trong việc tuân thủ phán quyết và trao trả quần đảo Chagos cho Mauritius để chứng tỏ mình là "cường quốc có trách nhiệm sẽ tôn trọng quyết định của tòa án quốc tế", theo Timothy Heath, chuyên gia quốc phòng của hãng phân tích RAND.
Ngoại trưởng Anh James Cleverly hồi tháng 11 tuyên bố nước này sẽ nỗ lực giải quyết các vấn đề còn tồn đọng theo luật quốc tế, trong đó có quần đảo Chagos, đồng thời cho biết thỏa thuận về tình trạng của quần đảo dự kiến đạt được vào năm 2023.
Ông Cleverly cũng khẳng định "bất cứ thỏa thuận nào đạt được với Mauritius sẽ đều đảm bảo hoạt động liên tục và hiệu quả" của căn cứ quân sự trên đảo Diego Garcia. Giới chức Anh buộc dân địa phương rời đảo Diego Garcia vào năm 1968-1973 để xây dựng căn cứ liên hợp tại đây, sau đó cho Mỹ thuê lại.
Máy bay quân sự Mỹ hạ cánh trên đường băng ở Diego Garcia năm 2010. Video: USAF.
Chuyên gia quốc phòng Heath nhận định "Diego Garcia là cơ sở có giá trị chiến lược lớn do vị trí của nó ở Ấn Độ Dương".
Đảo san hô Diego Garcia có chiều dài 61 km, đóng vai trò rất quan trọng với quân đội Mỹ. Các chiến đấu cơ và tàu chiến đóng quân tại đây từng tham gia Chiến tranh Vùng Vịnh, chiến dịch quân sự ở Afghanistan và Libya. Vị trí của Diego Garcia giúp Washington triển khai lực lượng khắp Trung Đông, Trung Á, Nam Á và Ấn Độ Dương.
Anh cho Mỹ thuê căn cứ quân sự trên đảo Diego Garcia từ năm 1966 nhưng quốc hội hai nước không được thông báo. Hầu hết người dân Mỹ không biết đến đảo Diego Garcia vì truyền thông không được phép tiếp cận khu vực này suốt hàng chục năm qua. Lầu Năm Góc coi căn cứ này là bí mật an ninh quốc gia.
Vai trò của căn cứ trên hòn đảo càng trở nên quan trọng sau khi Mỹ đóng cửa căn cứ không quân Bagram tại Afghanistan trước khi rút khỏi quốc gia Trung Á.
Ông Heath cũng nhận định các điều khoản thỏa thuận trao trả dự kiến giữa Anh và Mauritius về tình trạng căn cứ quân sự tại Diego Garcia "luôn có thể thay đổi", đặc biệt khi chịu ảnh hưởng từ bên ngoài.
Giới chuyên gia phương Tây đánh giá quần đảo Chagos có vị trí rất hấp dẫn với Trung Quốc, khi lượng lớn dầu mỏ nước này nhập khẩu từ Trung Đông đi qua "con đường tơ lụa trên biển" tại Ấn Độ Dương.
Ảnh hưởng Trung Quốc trong những năm qua tại khu vực gia tăng đáng kể. Giới chuyên gia phương Tây cho rằng Mauritius có thể trở nên thân thiết hơn với Trung Quốc trong thời gian tới. Hai nước đã ký hiệp định thương mại tự do và Trung Quốc cấp nhiều khoản vay phát triển quy mô lớn cho Mauritius.
Đảo Diego Garcia, quần đảo Chagos và quốc đảo Mauritus trên Ấn Độ Dương. Đồ họa: Granta.
Bộ Ngoại giao Mỹ chưa bình luận về việc Anh có nên trao trả quần đảo Chagos cho Mauritius hay không. Một phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết nước này "hoan nghênh các cuộc đàm phán giữa Anh và Mauritius", đồng thời nhận định căn cứ trên đảo Diego Garcia "đóng vai trò quan trọng trong an ninh toàn cầu và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương".
"Chúng tôi coi tranh chấp chủ quyền là vấn đề song phương, đồng thời ủng hộ Anh và Mauritius tham gia giải quyết vấn đề", phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết. "Mỹ công nhận chủ quyền của Anh đối với Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh".
Nguyễn Tiến (Theo NY Post)