Theo kế hoạch, chuyến bay 6Q501 của hãng hàng không Cham Wings Airlines phải cất cánh từ sân bay Damascus, Syria lúc 19h30 ngày 2/1 để đến Baghdad, Iraq. Nhưng chiều tối đó, đặc tình tại sân bay thủ đô Syria cho biết nó vẫn chưa cất cánh và mục tiêu chưa xuất hiện.
Tổng thống Mỹ Trump và lãnh đạo tối cao Iran Ali Khamenei. Ảnh: Fox.
Vài giờ trôi qua, một số đặc nhiệm Mỹ tham gia chiến dịch hạ sát tự hỏi có nên hủy nhiệm vụ hay không. Nhưng ngay trước khi cửa máy bay đóng lại, một đoàn xe chạy đến đường băng. Thiếu tướng Qassem Soleimani, tư lệnh lực lượng đặc nhiệm Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) cùng hai người hộ tống lên máy bay. Chuyến bay 6Q501 cất cánh trễ ba tiếng so với lịch trình.
Máy bay hạ cánh tại sân bay quốc tế Baghdad lúc 0h36 ngày 3/1 và người đầu tiên xuống máy bay là Soleimani cùng các tùy tùng. Chờ đợi ở đường băng là Abu Mahdi al-Muhandis, lãnh đạo của lực lượng dân quân Iraq thân Iran.
Hai chiếc xe đưa họ rời đường băng, trong khi máy bay không người lái MQ-9 Reaper của Mỹ bám đuôi. Đặc nhiệm Mỹ ngồi trong chiếc xe bám đuôi ở khoảng cách một km.
Vào 0h47, máy bay Reaper phóng vài quả tên lửa Hellfire vào hai chiếc xe, nhấn chìm chúng trong ngọn lửa và để lại 10 thi thể bên trong.
Chiến dịch hạ sát tướng Soleimani đẩy Mỹ và Iran đến gần miệng hố chiến tranh hơn bao giờ hết và khiến thế giới rơi vào 7 ngày bất ổn. Câu chuyện về 7 ngày và quá trình bí mật lên kế hoạch trong những tháng trước đó được coi là chương nguy hiểm nhất trong ba năm cầm quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Gần 70 năm Mỹ - Iran thù địch. Ấn vào hình để xem đầy đủ.
Trong nhiều năm, Iran tài trợ cho các lực lượng dân quân ủy nhiệm ở Iraq và nhiều nước Trung Đông, cạnh tranh trực tiếp ảnh hưởng với Mỹ. Bắt đầu từ mùa thu năm ngoái, dân quân Iraq thân Iran đã phóng tên lửa vào các căn cứ Iraq có quân Mỹ đồn trú. Các cuộc tấn công không gây nhiều tổn hại mà chủ yếu nhằm giảm nhuệ khí của binh sĩ.
Vì vậy, khi rocket rơi vào căn cứ quân sự K1 gần Kirkuk ngày 27/12/2019 khiến một nhà thầu dân sự Mỹ thiệt mạng và nhiều người khác bị thương, điều gây ngạc nhiên duy nhất là thương vong. Trong vài tháng trước đó, nhóm Kataib Hezbollah thân Iran đã ít nhất 5 lần tấn công rocket vào các căn cứ quân sự ở Iraq mà không gây thiệt hại về người.
Các quan chức tình báo Mỹ theo dõi liên lạc giữa Kataib Hezbollah và IRGC cho biết Iran muốn gây áp lực với người Mỹ nhưng không có ý định leo thang xung đột. Rocket thường rơi xuống nơi các binh sĩ Mỹ và Iraq không có mặt. Việc nhà thầu Mỹ chết dường như là điều nằm ngoài dự liệu của dân quân Iraq.
Nhưng điều đó không quan trọng với Trump và các phụ tá. Một người Mỹ đã chết và Tổng thống, người hồi tháng 6/2019 từng hủy cuộc tấn công trả đũa Iran vào phút chót, giờ phải đối mặt lựa chọn mới.
Các cố vấn nói với Trump rằng Iran dường như coi ông là "hổ giấy" vì ông chần chừ sử dụng vũ lực. Để răn đe họ, ông nên có phản ứng cứng rắn. Trong khi đang đi nghỉ lại câu lạc bộ Mar-a-Lago ở Florida, Tổng thống đồng ý tấn công các mục tiêu Kataib Hezbollah ở Iraq và Syria vào ngày 29/12/2019, giết 25 tay súng dân quân và làm bị thương ít nhất 50 người.
Phẫn nộ trước các cuộc tấn công này, ngày 31/12/2019, những người biểu tình thân Iran xông vào đại sứ quán Mỹ ở Baghdad. Lo lắng khủng hoảng con tin năm 1979 lặp lại, Trump điều 100 lính thủy đánh bộ từ Kuwait tới Baghdad để bảo vệ sứ quán.
Khi xem truyền hình tại Florida, Trump bực bội về tình hình hỗn loạn tại Iraq và sẵn sàng cho phép một phản ứng mạnh mẽ hơn. Ngày 31/12/2019, một bản ghi nhớ tuyệt mật do Cố vấn An ninh Quốc gia Robert C. O'Brien ký được trình lên Trump, liệt kê các mục tiêu tấn công tiềm năng gồm một cơ sở năng lượng của Iran và một tàu chỉ huy của IRGC.
Bản ghi nhớ còn liệt kê phương án cứng rắn hơn: nhắm vào các quan chức Iran cụ thể. Trong số các mục tiêu có Abdul Reza Shahlai, chỉ huy đặc nhiệm Iran ở Yemen phụ trách quản lý tài chính của IRGC. Một cái tên khác trong danh sách: Tướng Soleimani.
Soleimani, 62 tuổi, là người quyền lực số hai ở Iran và bị Mỹ cáo buộc phụ trách cuộc chiến ủy nhiệm ở Iraq, Syria, Lebanon và Yemen, bao gồm cả chiến dịch gài bom bên đường và các cuộc tấn công khác giết khoảng 600 lính Mỹ trong cao trào chiến tranh Iraq.
Soleimani thường di chuyển mà không mặc áo chống đạn hay không mang theo vệ sĩ riêng, sẵn sàng ngồi ăn cơm chung với các chiến binh và khuyên họ chăm sóc bố mẹ, theo một chỉ huy của nhóm vũ trang Hezbollah, người đã gặp ông ở Syria.
Trong 18 tháng qua, giới chức Mỹ đã thảo luận liệu có nên nhắm mục tiêu vào tướng Soleimani hay không. Họ nhận thấy rất khó tấn công ông này ở Iran nên đã theo dõi tung tích khi ông đến Syria hay Iraq và phát triển mạng lưới gián điệp trong khu vực.
Các gián điệp ở Syria và Iraq tiết lộ rằng Soleimani chỉ bay trên một số hãng hàng không nhất định và đôi khi mua nhiều vé máy bay để tung hỏa mù. Ông lên máy bay muộn nhất có thể và ngồi ở hàng ghế đầu của hạng thương gia để có thể xuống đầu tiên.
Tướng Soleimani khởi hành chuyến đi cuối cùng của đời mình vào ngày 1/1, bay tới Damascus và sau đó đi ôtô đến Lebanon để gặp thủ lĩnh Hassan Nasrallah của dân quân Hezbollah trước khi trở về Damascus tối hôm đó. Trong cuộc họp, Nasrallah cảnh báo Soleimani rằng truyền thông Mỹ đang tập trung vào ông và đăng ảnh ông.
"Họ đang chuẩn bị trên phương diện truyền thông và chính trị để ám sát ông đấy", Nasrallah nói.
Tướng Soleimani cười xòa, nói rằng ông mong được tử vì đạo và đề nghị Nasrallah cầu nguyện ông sẽ được hưởng vinh hạnh đó.
Cùng ngày hôm đó, tại trụ sở CIA ở Virginia, giám đốc Gina Haspel đang làm việc để biến lời cầu nguyện đó thành hiện thực. Bà nhận được tin Soleimani đang chuẩn bị di chuyển từ Syria sang Iraq. Cũng có thông tin Soleimani đang lên kế hoạch một cuộc tấn công quy mô lớn nhằm hất cẳng Mỹ khỏi Trung Đông.
Họ không có một nguồn thông tin nhất quán rõ ràng nhưng có nhiều mẩu thông tin nhỏ cho thấy Soleimani đang điều phối các lực lượng ủy nhiệm trong khu vực, bao gồm ở Lebanon, Yemen và Iraq, để tấn công các đại sứ quán và căn cứ có người Mỹ. Một số quan chức cho biết họ không có đủ thông tin cụ thể để mô tả rằng mối đe dọa này "sắp xảy ra" như Pompeo giải thích lý do hạ sát Soleimani. Tuy nhiên, họ đã thấy những dấu hiệu đáng lo ngại.
Pompeo nói một cuộc tấn công như vậy có thể giết hàng trăm người, nhưng các quan chức khác cho biết không có thông tin tình báo cụ thể nào cho thấy điều đó. Hầu hết cơ sở Mỹ trong khu vực được bảo vệ nghiêm ngặt trong nhiều năm qua và số người chết lớn như vậy là điều rất khó xảy ra. Ngay cả trong thời kỳ tồi tệ nhất của chiến tranh Iraq, không lực lượng thù địch nào có thể thực hiện một cuộc tấn công nghiêm trọng như vậy với người Mỹ.
Cuộc không kích tướng Iran ở Iraq ngày 3/1. Video: Next Media.
Rạng sáng 3/1 ở Baghdad, Mỹ không kích hạ sát Soleimani bên ngoài sân bay Baghdad. Hầu hết cố vấn cấp cao của Trump đều ủng hộ quyết định này, nhưng một số quan chức Lầu Năm Góc đã sốc khi Tổng thống lựa chọn phương án cực đoan nhất. Một số quan chức tình báo lo rằng chính quyền đã không tính đến hậu quả lâu dài như Iraq yêu cầu Mỹ rút quân khỏi nước này.
Trump có kế hoạch chơi golf vào sáng 4/1, nhưng các cố vấn khuyên ông không làm vậy vì lo ngại gửi đi thông điệp không hay, khi cái chết của tướng Soleimani gây chấn động ở Trung Đông và làm tăng nguy cơ xung đột với Iran.
Tổng thống Mỹ ban đầu rất lạc quan, hy vọng chiến dịch sẽ được hoan nghênh bằng những tràng pháo tay giống như cuộc đột kích hồi tháng 10 tiêu diệt thủ lĩnh tối cao nhóm Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng Abu Bakr al-Baghdadi. Ông gọi Soleimani là "kẻ khủng bố số một ở bất cứ nơi nào trên thế giới", giống như vài tháng trước, ông tuyên bố al-Baghdadi là "thủ lĩnh khủng bố số một thế giới".
Nhưng khi Tổng thống xem truyền hình vào cuối tuần, ông tức giận vì nhiều nhà phân tích chỉ trích ông leo thang liều lĩnh. Trong khi đó, các khách mời tại câu lạc bộ ở Florida xoa dịu ông, ca ngợi ông về sự quyết đoán.
Chính quyền Trump không cảnh báo cho các đồng minh châu Âu hay các đối tác Vùng Vịnh trước cuộc tấn công. Lãnh đạo nước ngoài duy nhất dường như biết trước về vụ hạ sát Soleimani là Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.
Trump gần như đơn độc trên sân khấu thế giới. Không một cường quốc châu Âu nào lên tiếng ủng hộ cuộc không kích. Lãnh đạo Israel hài lòng về kết quả nhưng không lên tiếng nhiều vì không muốn kích động sự giận dữ của Iran.
Quốc gia châu Âu đóng vai trò quan trọng nhất trong 7 ngày căng thẳng sục sôi là Thụy Sĩ, bên làm trung gian giữa Mỹ và Iran kể từ khi họ cắt quan hệ ngoại giao năm 1980. Vài giờ sau cuộc tấn công, đại sứ Thụy Sĩ tại Iran Markus Leitner tới Bộ Ngoại giao Iran để chuyển thư của Mỹ, đề nghị nước này không leo thang căng thẳng, cảnh báo rằng bất kỳ cuộc trả đũa nào cũng sẽ kích động thêm hành động quân sự từ Trump.
Rạng sáng 8/1, Iran phóng 22 quả tên lửa vào hai căn cứ ở Iraq có quân Mỹ đồn trú, phá hủy một chiếc trực thăng, vài chiếc lều và một số công trình khác nhưng không gây thương vong. Binh sĩ Mỹ biết tên lửa sắp đến và đã vào hầm trú ẩn. Ngay sau đó, Iran gửi thông điệp đến Mỹ qua Thụy Sĩ: Đó là đòn trả thù duy nhất.
Người Mỹ bất ngờ trước tốc độ liên lạc. Thông điệp được trình cho Trump và Pompeo chỉ 5 phút sau khi Thụy Sĩ nhận được nó từ Tehran. Họ đã chuyển tin nhắn bằng fax được mã hóa đến đại sứ quán của họ ở Washington và sau đó đến Brian H. Hook, đặc phái viên Mỹ về Iran chỉ hai phút sau khi Tehran gửi cho họ.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper, cựu binh trong cuộc chiến Vùng Vịnh năm 1991, kêu gọi thận trọng. "Hãy giữ bình tĩnh", ông nói. "Bóng ở trong sân của chúng ta. Không cần phải vội vàng. Hãy dành thêm nhiều thời gian cân nhắc".
Khi Trump đi nghỉ vào đêm đó, các cố vấn cho biết ông cảm thấy nhẹ nhõm vì không có thương vong. Ông đăng một dòng tweet trấn an: "Mọi thứ đều ổn!".
Trưa hôm sau, Trump phát biểu từ Nhà Trắng. Mặc dù chỉ trích hoạt động của Iran trong khu vực, Tổng thống khẳng định ông sẽ không trả đũa thêm. "Iran có vẻ đã xuống nước", ông nói nhưng không tiết lộ thông điệp bí mật được gửi qua Thụy Sĩ. Ông khẳng định sẵn sàng hòa bình với Iran.
Hai bên đã lùi bước trên miệng hố chiến tranh, nhưng còn một vấn đề phức tạp khác.
Vài giờ sau khi Iran tập kích tên lửa căn cứ ở Iraq, máy bay Ukraine chở 176 người rơi ở ngoại ô Tehran. Iran ban đầu bác bỏ họ liên quan đến thảm kịch nhưng sau đó thừa nhận bắn phi cơ vì nhầm nó là tên lửa hành trình. Ukraine, bên mất nhiều công dân trong sự cố, yêu cầu Iran bồi thường cho gia đình nạn nhân. Hàng trăm người Iran phẫn nộ xuống đường biểu tình phản đối chính quyền.
Tổng thống Iran Hassan Rouhani gọi đây là "đại thảm kịch không thể tha thứ". Ngoại trưởng Iran Javad Zarif thừa nhận máy bay Ukraine rơi "do lỗi của con người". Tuy nhiên, ông cũng tìm cách đẩy một phần trách nhiệm cho Mỹ khi nói rằng lỗi xảy ra "vào thời điểm căng thẳng leo thang do chủ nghĩa phiêu lưu của Mỹ".
Hai phút trên không của máy bay Iran. Video: Next Media.
Sau 7 ngày nồng mùi thuốc súng, nguy cơ chiến tranh Mỹ - Iran đã gần như được hóa giải. Tuy nhiên, không nhiều người cho rằng cuộc khủng hoảng đã kết thúc. Trong những tháng tới, Iran có thể tìm cách tiếp tục khiêu khích Mỹ, có thể bằng các cuộc tấn công mạng hoặc dựa vào lực lượng ủy nhiệm.
"Soleimani là người truyền cảm hứng cho quần chúng, là biểu tượng quốc gia, là biểu tượng của sự đấu tranh", Ali Alfoneh, chuyên gia từ Viện Các quốc gia Vùng Vịnh ở Washington, nói. "Nhưng ông ấy cũng là một phần rất nhỏ trong một tổ chức rất lớn".
"Đúng là tổ chức đã bị 'chặt đầu rắn', nhưng nó không bị triệt tiêu", ông nói thêm.
Phương Vũ (Theo NYTimes)