Ngày 5/9/1901, tổng thống thứ 25 của Mỹ William McKinley có một bài phát biểu tại triển lãm liên Mỹ, sự kiện tương tự World Expo được tổ chức tại Buffalo, bang New York. Hơn 100.000 người đã tới theo dõi bài phát biểu của tổng thống nổi tiếng, người đã lãnh đạo giành chiến thắng trong Chiến tranh Tây Ban Nha - Mỹ.
Ngày hôm sau, McKinley trở lại triển lãm để xem buổi diễn kịch và tham gia buổi gặp gỡ công chúng, bất chấp lo ngại của nhân viên về khả năng gặp nguy hiểm. Lo lắng này đã trở thành sự thật.
Một trong những người xếp hàng chờ đợi tổng thống McKinley là Leon Czolgosz, người nhập cư Ba Lan 28 tuổi thất nghiệp đến từ Detroit, luôn đổ lỗi cho giới cầm quyền về những rắc rối của anh ta. Vài ngày trước đó, Czolgosz đã tới Buffalo, mua một khẩu súng lục, quấn trong một chiếc khăn tay và giấu trong túi áo khoác.
16h hôm đó, Czolgosz đứng ở đầu hàng và khi McKinley dang tay ra bắt tay, anh ta đã rút súng bắn hai phát tổng thống. Khi tổng thống loạng choạng lùi lại phía sau, một người đàn ông tên Jame Parker đã lao ra từ dòng người hâm mộ McKinley và đánh gục Czolgosz bằng một cú đấm vào mặt.
Chỉ tới lúc này, nhân viên an ninh của tổng thống mới lao đến khống chế Czolgosz, đánh anh ta cho đến khi McKinley, lúc đó bê bết máu ở bụng, yêu cầu dừng lại. Tổng thống McKinley được đưa tới một bệnh viện tạm thời ở triển lãm và phẫu thuật cấp cứu. Nhưng sau một thời gian phục hồi ngắn ngủi, tình hình của ông trở nặng và qua đời vào ngày 14/9/1901.
Tranh minh họa vụ ám sát tổng thống William McKinley tại triển lãm liên Mỹ ở Buffalo, bang New York năm 1901. Ảnh: Library of Congress.
Đây là tổng thống thứ ba của Mỹ bị ám sát, sau tổng thống Abraham Lincoln vào năm 1865 và tổng thống James A. Garfield vào năm 1881. Ba vụ ám sát diễn ra trong quãng thời gian ngắn đã cho thấy Mỹ cần có một lực lượng an ninh chính thức, chuyên trách và được đào tạo bài bản để bảo vệ người đứng đầu đất nước.
Cơ quan Mật vụ Mỹ đầu tiên được thành lập vào năm 1865, nhưng với tư cách là một bộ phận của Bộ Tài chính, với trách nhiệm chính là bảo vệ tài sản của bộ, bảo vệ các cơ sở sản xuất tiền tệ và điều tra làm tiền giả. Bắt đầu từ năm 1894, các nhân viên mật vụ đảm trách thêm nhiệm vụ tổng thống, lúc đó là Grover Cleveland, nhưng chỉ bán thời gian.
Cho đến thời điểm đó và thậm chí vài năm sau đó, nghị sĩ Mỹ vẫn không ủng hộ thành lập một cơ quan thực thi pháp luật quốc gia chính thức, mà muốn để trách nhiệm đảm bảo trật tự và pháp luật cho các bang. Tuy nhiên, vụ ám sát tổng thống McKinley, người kế nhiệm của Cleveland, đã thúc đẩy một cơ quan liên bang ra đời.
"Vụ ám sát tổng thống McKinley xảy ra vào thời điểm quan trọng trong lịch sử Mỹ", Cary Federman, phó giáo sư khoa nghiên cứu tư pháp của Đại học bang Montclair ở New Jersey, nói. "Vào thời điểm đó, quyền lực tập trung nhìn chung vẫn bị phản đối và việc biến cơ quan mật vụ thành lực lượng cảnh sát quốc gia sẽ tước bỏ một phần quyền thực thi pháp luật của các bang. Tuy nhiên, vụ ám sát McKinley đã trở thành yếu tố để thiết lập vai trò của cơ quan mật vụ là bảo vệ tổng thống. Bởi họ nhận ra rằng tổng thống là mục tiêu tấn công".
Tuy nhiên, Federman cho rằng còn có những yếu tố khác. Lúc đó, Mỹ bắt đầu nổi lên như một cường quốc và các lãnh đạo quốc gia cũng bắt đầu lo ngại hơn về mối đe dọa chính trị cả trong và ngoài nước.
Kể từ năm 1870, những kẻ theo chủ nghĩa vô chính phủ đã tổ chức các cuộc tấn công chống lại chính phủ và nhân viên thực thi pháp luật trên toàn thế giới, gồm cuộc bạo loạn Haymarket ở Chicago năm 1886. Dù có bằng chứng cho thấy vụ ám sát Mckinley là do Czolgosz mắc bệnh tâm thần hơn là động cơ chính trị, anh ta đã bị gắn mác kẻ vô chính phủ.
Theodore Roosevelt, người trở thành tổng thống sau cái chết của McKinley, thời điểm đó tuyên bố "so với việc trấn áp những kẻ vô chính phủ, mọi vấn đề khác đều trở thành tầm thường".
Federman cho biết Roosevelt cũng là một người theo "chủ nghĩa dân tộc mạnh mẽ", có nghĩa ông ủng hộ quyền lực tập trung. Yếu tố này kết hợp với những mối đe dọa chính trị, xã hội mà Mỹ phải đối mặt thời điểm đó đã thúc đẩy quốc hội hành động và chính thức công nhận vai trò của cơ quan mật vụ là bảo vệ nguyên thủ quốc gia.
Năm 1902, vài tháng sau vụ ám sát của McKinley, cơ quan mật vụ được bố trí bảo vệ tổng thống 24/7, quy định được duy trì tới ngày nay.
"Theo quan điểm phổ biến thời đó, John Wilkes Booth, kẻ ám sát tổng thống Lincoln, là một người Mỹ da trắng như chúng tôi", Federman giải thích. "Nhưng Czolgosz thì sao? Anh ta có một cái tên nghe có vẻ bí ẩn, dù vẫn là người Mỹ. Do đó, vụ ám sát McKinley đã làm dấy lên lo ngại tổng thống Mỹ trở thành mục tiêu tấn công của những 'người nước ngoài nguy hiểm' cả ở trong và ngoài nước. Đây là một trong rất nhiều lý do để giải thích cho việc thành lập cơ quan mật vụ".
Thanh Tâm (Theo History, History Daily)