Để tiết kiệm tiền bạc và nhân lực trong bối cảnh đất nước dồn mọi nguồn lực cho chiến tranh, Roosevelt, tổng thống thứ 32 của nước Mỹ, quyết định không tổ chức các hoạt động ăn mừng như biểu diễn ca nhạc, tiệc khiêu vũ hay diễu hành trên Đại lộ Pennsylvania. "Làm gì có ai ở đây để mà diễu hành?", ông nói.
Franklin D. Roosevelt (giữa) nhậm chức tại Nhà Trắng ngày 20/1/1945. Ảnh: National Archives.
Abraham Lincoln là tổng thống tiền nhiệm duy nhất tuyên thệ nhậm chức trong thời chiến, nhưng lễ nhậm chức của ông vẫn có nhiều hoạt động ăn mừng truyền thống. Lần nhậm chức đầu tiên của Roosevelt trong thời Đại suy thoái năm 1933 cũng vậy. Tuy nhiên, lần này, ông chọn phương án tiết kiệm.
Mặc dù quốc hội Mỹ đã thông qua khoản ngân sách 25.000 USD cho lễ nhậm chức, Roosevelt cam kết chi ít hơn 2.000 USD. Ông không tuyên thệ nhậm chức tại Đồi Capitol mà cử hành buổi lễ ngay tại Nhà Trắng.
Nhiều người ủng hộ Roosevelt đã hưởng ứng lời kêu gọi của ông là không đến thủ đô xem lễ nhậm chức. Đám đông tụ tập ít hơn rất nhiều so với khoảng 150.000 người đã chứng kiến ngày trọng đại của ông năm 1933.
Vào buổi trưa, ban nhạc thủy quân lục chiến chơi nhạc khi Roosevelt xuất hiện tại cổng phía nam Nhà Trắng mà không đội mũ, mặc áo choàng hay áo khoác, bất chấp nhiệt độ xuống thấp. Vẻ ngoài của Roosevelt khiến cựu đệ nhất phu nhân Edith Wilson, góa phụ của người tiền nhiệm Woodrow Wilson, lo ngại. "Tôi lo quá. Ông ấy trông giống hệt như chồng tôi khi sức khỏe lao dốc", bà nói với bộ trưởng lao động Frances Perkins.
Roosevelt bị liệt hai chân do mắc bệnh bại liệt. James Roosevelt, con trai ông, và một mật vụ phải đỡ ông dậy từ chỗ ngồi. Vịn vào bục phát biểu để giữ thăng bằng, Roosevelt đứng đối diện Chánh án Tòa án Tối cao Harlan Stone và tuyên thệ nhậm chức.
"Tôi tin các bạn sẽ thấu hiểu và đồng ý với mong muốn của tôi rằng lễ nhậm chức nên được tổ chức đơn giản và ngắn gọn", ông nói trước khi phát biểu về thách thức đất nước đối mặt. "Chúng ta và các đồng minh đang trải qua thời kỳ thử thách tột độ. Đó là bài kiểm tra về lòng dũng cảm, quyết tâm, sự khôn ngoan và nền dân chủ của chúng ta".
Bài phát biểu của Roosevelt chỉ dài 558 từ, là diễn văn nhậm chức ngắn thứ hai trong lịch sử Mỹ, chỉ sau bài phát biểu 135 từ của George Washington. Toàn bộ lễ nhậm chức chỉ kéo dài 15 phút, ngắn nhất trong lịch sử tổng thống Mỹ. "Đến nhân viên bắt chó hoang còn có lễ nhậm chức hoành tráng hơn", Giám đốc Sở Mật vụ Mike Reilly dưới thời Roosevelt nói đùa.
Thay vì tổ chức tiệc trưa long trọng với các thành viên quốc hội như truyền thống, Roosevelt tổ chức một bữa tiệc buffet khiêm tốn với salad gà, bánh ngọt và cà phê cho 2.000 người tham dự. Roosevelt khi đó đang chịu những cơn đau nhói ở ngực và không mặn mà với việc tươi cười bắt tay xã giao những người dự tiệc. Roosevelt nói với con trai James rằng: "Bố không thể làm được điều này trừ khi con lấy cho bố một ly rượu mạnh". James lấy cho ông một chai Whiskey và Roosevelt uống nó để xoa dịu cơn đau trước khi vào tiệc.
Roosevelt lo rằng mình không còn sống được bao lâu. Theo Đệ nhất phu nhân Eleanor Roosevelt, ông nhấn mạnh tất cả 13 người cháu của mình đều cần dự lễ nhậm chức. Ông ấy "nhận ra rất rõ đây chắc chắn sẽ là lễ nhậm chức cuối cùng của mình, thậm chí có thể linh cảm rằng ông ấy sẽ không ở bên chúng tôi lâu", bà nói.
Tổng thống đã thảo luận về di chúc với James, nhắn nhủ con trai về một bức thư nằm trong két sắt với chỉ dẫn về cách tổ chức tang lễ sau này cho mình và dành 40 phút để gặp bác sĩ Nhà Trắng sau khi chủ trì một bữa trà chiều với các đại cử tri.
Hai ngày sau lễ nhậm chức, Roosevelt thực hiện chuyến công du kéo dài 5 tuần để gặp Thủ tướng Anh Winston Churchill và lãnh đạo Liên Xô Joseph Stalin tại Hội nghị Yalta ở Liên Xô.
82 ngày sau khi Roosevelt nhậm chức, ông qua đời vào ngày 12/4/1945 ở tuổi 63. Phó tổng thống Harry Truman trở thành người kế nhiệm. Tu chính án thứ 22 được phê chuẩn năm 1951, quy định tổng thống Mỹ chỉ được giữ chức tối đa hai nhiệm kỳ, khiến Roosevelt trở thành tổng thống duy nhất trong lịch sử Mỹ từng nhậm chức 4 lần.
Phương Vũ (Theo History)