Kể từ khi Tổng thống Joe Biden hồi tháng 4 tuyên bố rút toàn bộ lính Mỹ khỏi Afghanistan, rất nhiều cuộc thảo luận xuất hiện xoay quanh chủ đề Bắc Kinh có thể tận dụng thời cơ lấp đầy khoảng trống mà Washington để lại, mở rộng sự hiện diện và tầm ảnh hưởng tại quốc gia Trung Á như thế nào.
Sự chú ý thêm đổ dồn vào vấn đề này sau cuộc gặp cấp cao giữa các thủ lĩnh Taliban và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tháng trước ở thành phố Thiên Tân, nơi ông Vương tuyên bố Taliban sẽ "đóng vai trò quan trọng trong tiến trình hòa giải và tái thiết hòa bình tại Afghanistan".
Tuy nhiên, đối với Trung Quốc, nước láng giềng của Afghanistan và đã đầu tư đáng kể vào khu vực, những thách thức an ninh do sự tái xuất đột ngột của Taliban được cho là cấp bách hơn nhiều so với bất kỳ lợi ích chiến lược tương lai nào.
"Trung Quốc không có xu hướng nhìn nhận tình hình tại Afghanistan qua lăng kính cơ hội, mà gần như hoàn toàn xoay quanh việc kiểm soát các mối đe dọa", Andrew Small, chuyên gia tại Quỹ Marshall Đức ở Washington, đánh giá.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (phải) và Mullah Abdul Ghani Baradar, thủ lĩnh chính trị của Taliban, gặp mặt tại thành phố Thiên Tân, Trung Quốc, hôm 28/7. Ảnh: Xinhua.
Trung Quốc lâu nay cảnh giác trước sự hiện diện của quân đội Mỹ tại Afghanistan, quốc gia có chung 80 km biên giới với khu vực Tân Cương ở phía tây đất nước. Nhưng trên thực tế, Bắc Kinh cũng được hưởng lợi từ trạng thái tương đối ổn định mà Washington mang lại trong hai thập kỷ qua.
Theo bình luận viên Nectar Gan và Steve George của CNN, Trung Quốc đặc biệt lo ngại rằng Afghanistan sẽ trở thành căn cứ của các phần tử khủng bố và cực đoan âm mưu gây bất ổn ở Tân Cương, khu vực phần lớn là người Hồi giáo.
Đây là vấn đề ưu tiên mà ông Vương đã nêu với các thủ lĩnh Taliban trong cuộc gặp tháng trước. Đáp lại, Taliban cam kết sẽ "không bao giờ cho phép bất kỳ lực lượng nào sử dụng lãnh thổ Afghanistan để tiến hành những hành vi gây tổn hại Trung Quốc.
Tuy nhiên, lo ngại của Bắc Kinh không dừng lại ở đó. Vài năm gần đây, họ đã mạnh tay đầu tư vào khu vực Trung Á thông qua sáng kiến cơ sở hạ tầng và thương mại Vành đai và Con đường (BRI). Phạm vi tác động rộng lớn từ việc Taliban lên nắm quyền có thể đe dọa những lợi ích kinh tế và chiến lược của Trung Quốc trên khắp khu vực.
"Mặc dù Bắc Kinh tỏ ra khôn khéo trước tình hình quyền lực thực tế tại Afghanistan, họ dường như không thoải mái với chương trình nghị sự theo ý thức hệ của Taliban. Chính phủ Trung Quốc lo ngại thành công của lực lượng này tại Afghanistan sẽ truyền cảm hứng cho hoạt động quân sự trên khắp khu vực, bao gồm Taliban tại Pakistan", chuyên gia Small phân tích.
Mối đe dọa an ninh này được thể hiện rõ ràng qua một sự cố vào tháng trước, khi 9 công nhân Trung Quốc thiệt mạng trong vụ đánh bom tự sát tại Pakistan, một trong những vụ tấn công chết chóc nhất đối với công dân Trung Quốc ở nước ngoài trong vài năm gần đây. Pakistan xác nhận lực lượng Taliban tại nước này đã thực hiện vụ tấn công.
Nỗi bất an của Bắc Kinh dường như được phản ánh qua những tuyên bố gần đây, khi Bộ Ngoại giao Trung Quốc liên tục chỉ trích Mỹ vì hành động "vô trách nhiệm" trong "cuộc rút quân hấp tấp". Tuy nhiên, Bắc Kinh cũng ra hiệu rằng họ không có ý định đưa quân đến Afghanistan để lấp đầy khoảng trống quyền lực Mỹ để lại, như đánh giá của một số nhà phân tích.
Trong bài xã luận hôm 15/8, tờ Global Times thuộc People’s Daily, cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc, dẫn lời các chuyên gia cho biết những suy đoán như vậy "hoàn toàn vô căn cứ".
"Những gì Trung Quốc có thể làm là sơ tán công dân nếu một cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn xảy ra, hoặc đóng góp cho công cuộc tái thiết và phát triển hậu chiến tranh, thúc đẩy những dự án trong khuôn khổ BRI khi sự an toàn và ổn định được khôi phục tại quốc gia đã bị chiến tranh tàn phá", bài báo có đoạn.
Tờ báo Trung Quốc còn gọi tình hình tại Afghanistan là "nỗi ê chề" lớn đối với Washington, đồng thời sử dụng luận điểm này để chứng minh tính ưu việt của chính sách "không can thiệp" vào nội bộ nước khác của Bắc Kinh. "Sự thay đổi đột biến trong tình hình Afghanistan chắc chắn là đòn giáng nặng nề với Mỹ, khẳng định thất bại toàn diện của họ trong mục tiêu tái định hình Afghanistan", Global Times viết thêm.
Bắc Kinh dường như nhận thức rõ những cái giá phải trả nếu dính líu vào tình hình an ninh Afghanistan, nên thay vì nối gót Washington, họ có thể sẽ áp dụng một cách tiếp cận thực tế hơn. Với việc công khai chuyến thăm Trung Quốc của phái đoàn Taliban tháng trước, Bắc Kinh được cho là muốn truyền đi thông điệp rằng họ sẵn sàng công nhận và giao thiệp với Taliban, miễn là phù hợp với lợi ích của họ.
Sự tự tin của Bắc Kinh trong quan hệ với Taliban được thể hiện ngay tại Kabul. Giữa lúc Mỹ và các đồng minh hối hả sơ tán nhân viên ngoại giao khỏi thủ đô của Afghanistan, Trung Quốc và Nga dường như vẫn sẽ ở lại.
Đại sứ quán Trung Quốc tại Kabul cho biết họ đã yêu cầu các bên ở Afghanistan "đảm bảo an toàn cho công dân Trung Quốc, cùng các cơ quan và lợi ích của Trung Quốc", thêm rằng chưa ghi nhận bất cứ thương vong nào liên quan đến công dân tại Afghanistan.
Ánh Ngọc (Theo CNN)