Trở ngại mới của vaccine AstraZeneca tại châu Âu

Sau khi EMA khẳng định đông máu là "tác dụng phụ rất hiếm gặp" sau tiêm vaccine AstraZeneca, nhiều nước trong khối châu Âu (EU) đã hạn chế tiêm vaccine AstraZeneca. Italy và Tây Ban Nha khuyến cáo chỉ dùng vaccine AstraZeneca cho người trên 60 tuổi. Bỉ dừng tiêm vaccine cho người từ 18 đến 55 tuổi. Anh cho biết người dưới 30 tuổi nên lựa chọn vaccine khác thay vì AstraZeneca.

Các quyết định mới nhất là bước lùi đáng kể với vaccine AstraZeneca, vốn được coi như vũ khí chính trong cuộc chiến dập dịch tại các nước nghèo đang thiếu hụt nguồn cung.

Vaccine AstraZeneca được sử dụng rộng rãi trên thế giới vì giá rẻ và dễ bảo quản hơn nhiều so với sản phẩm của các hãng dược đối thủ như Moderna hay Pfizer. Vaccine đã được chấp thuận ở ít nhất 111 quốc gia, cả giàu và nghèo. AstraZeneca hứa cung cấp 3 tỷ liều trong năm nay, đủ tiêm cho gần một phần năm dân số thế giới.

Trước ngày 7/4, Anh vẫn chưa dao động trong quyết định sử dụng vaccine "cây nhà lá vườn", dù nhiều quốc gia châu Âu từng đình chỉ tiêm chủng một thời gian để theo dõi thêm. Song các trường hợp đông máu tại nước này bắt đầu xuất hiện nhiều hơn trong bối cảnh cơ quan quản lý toàn cầu như WHO, EMA chỉ ra bằng chứng rằng vaccine là nguyên nhân gây ra tình trạng này.

Giữa đợt bùng phát Covid-19 dữ dội, lo ngại về tác dụng phụ làm trì hoãn chương trình tiêm chủng ở châu Âu, vùi dập niềm tin của cộng đồng và dẫn đến hàng loạt chính sách khác nhau trên toàn lục địa. Tuy nhiên, tác động tàn khốc nhất là tâm lý do dự có thể lan đến cả các nước nghèo hơn, nơi nguồn cung hoàn toàn dựa vào AstraZeneca.

Nỗi lo bủa vây châu Âu dù máu đông vẫn được coi là tình trạng cực hiếm gặp. Tính đến ngày 4/4, trong số 34 triệu người đã tiêm chủng, châu Âu ghi nhận 169 trường hợp huyết khối não, 53 ca đông máu dạng khác kèm giảm tiểu cầu.

Anh đã mua đủ vaccine từ nhiều nhà sản xuất khác. Quyết định giới hạn độ tuổi tiêm vaccine AstraZeneca không làm giảm tốc độ chủng ngừa của cả nước. Song các quốc gia khác không may mắn như vậy. Cameroon và Cộng hòa Dân chủ Congo phải trì hoãn tiêm phòng vì hầu như chỉ dùng vaccine của AstraZeneca. Các nhà khoa học cho biết bất kỳ sự do dự nào đều phải trả giá bằng mạng sống.

Penny Ward, giáo sư thỉnh giảng về y dược tại Đại học King's College London, cho biết: "Ở các nước đang phát triển, hoặc là sử dụng loại vaccine sẵn có, hoặc là không có gì. Trong trường hợp thứ hai, số người chết sẽ tăng vọt".

Đối với phần đông dân số, cơ quan quản lý Anh và châu Âu cho biết lợi ích của vaccine AstraZeneca vượt xa rủi ro. Tỷ lệ đông máu là một trên 100.000 người. Ở Anh, vaccine đã cứu sống hàng nghìn người, làm giảm số ca nhập viện do Covid-19, cũng là nguyên nhân gây đông máu nghiêm trọng.

Giới chức y tế Anh ước tính, dù đại dịch bùng phát ở cấp độ nào, nguy cơ nhập viện, vào khu hồi sức tích cực vì Covid-19 cao hơn nguy cơ phát triển đông máu ở hầu hết các nhóm tuổi.

Song người trẻ ít có khả năng chuyển nặng và xuất hiện cục máu đông khi nhiễm nCoV. Trong khi đó, dữ liệu an toàn của Anh cho thấy hiện tượng đông máu sau tiêm vaccine xảy ra nhiều ở nhóm tuổi này. Đây là lý do giới chức y tế cảnh giác hơn với vaccine AstraZeneca.

Hiện tượng đông máu gây nhiều lo ngại bởi bao gồm hàng loạt triệu chứng bất thường: tắc nghẽn tĩnh mạch chính, thường là đường dẫn lưu máu từ não, giảm tiểu cầu.

Hồi đầu tháng 3, tình trạng này khiến nhiều nước đối mặt với thách thức lớn nhất kể từ khi triển khai tiêm phòng cho Covid-19. Khi chủng ngừa cho hàng triệu người, vấn đề hiếm gặp chắc chắn sẽ phát sinh. Song bất chấp lời kêu gọi của các nhà khoa học, khuyến nghị từ EMA, giới chức châu Âu vẫn quyết định đình chỉ triển khai vaccine. Hầu hết các nước nối lại tiêm chủng chỉ vài ngày sau đó.

Một số chuyên gia cho biết động thái này khá dễ hiểu, song sự thay đổi chóng mặt có thể khiến chiến dịch tiêm phòng mất phương hướng, đặc biệt trong bối cảnh châu Âu và AstraZeneca đang tranh cãi về nguồn cung hạn chế. Theo các cuộc khảo sát tại Đức và Tây Ban Nha, hầu hết người dân nghi ngờ về độ an toàn của vaccine.

Nhìn chung, chương trình tiêm chủng ở khắp lục địa bị ảnh hưởng. Chỉ 64% lượng vaccine AstraZeneca phân phối được sử dụng, thấp hơn rõ rệt so với các loại khác.

"Người ta hy vọng các nước, các cơ quan quản lý sẽ thảo luận nhiều hơn, thay vì mỗi người đi một hướng. Việc này thực sự vô lý", giáo sư Penny Ward nói.

Ngày càng nhiều bác sĩ trên khắp châu Âu tin rằng vaccine là nguyên nhân gây ra chứng đông máu, song còn vài khía cạnh cần tìm hiểu thêm. Ở một số người, vaccine dường như đã kích hoạt phản ứng miễn dịch nhắm vào tiểu cầu, từ đó gây ra đông máu ở những bộ phận khác nhau trong cơ thể như não, dẫn đến các trường hợp đột quỵ.

Song các nhà khoa học chưa hiểu tại sao ở một số người, kháng thể được sản sinh lại nhắm đến tiểu cầu. Họ phỏng đoán một số thành phần của vaccine hoặc phản ứng miễn dịch quá mức ở người tiêm có thể là nguyên nhân.

Phụ nữ bị đông máu nhiều hơn nam giới. Song cơ quan quản lý Anh cho biết điều này có thể do nhiều phụ nữ là nhân viên y tế tuyến đầu, được tiêm phòng nhiều hơn.

Các cơ quan quản lý đã yêu cầu người tiêm vaccine và bác sĩ theo dõi triệu chứng nhất định, bao gồm đau đầu dữ dội, dai dẳng và xuất huyết dưới da. Một số hiệp hội bác sĩ cũng ban hành hướng dẫn để điều trị tình trạng đông máu sau tiêm.

Mối lo ngại lớn đến nỗi trong tuần này, Đại học Oxford, đơn vị hợp tác phát triển vaccine với AstraZeneca đã ngừng thử nghiệm trên thanh thiếu niên và trẻ em. Andrew Pollard, nhà nghiên cứu của Oxford, người phụ trách thử nghiệm, cho biết: "An toàn là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi trong suốt quá trình phát triển vaccine".

Tại Mỹ, AstraZeneca chuẩn bị nộp đơn xin phê duyệt khẩn cấp lên Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA). Cơ quan dự kiến xem xét kỹ lưỡng các trường hợp đông máu sau tiêm. Mỹ đang sử dụng vaccine từ ba nhà sản xuất khác và có thể không cần đến sản phẩm của AstraZeneca, song phán quyết của FDA sẽ có sức nặng đối với những nước thu nhập thấp hơn, có nguồn cung chủ yếu là loại vaccine này.

Trong buổi họp ngày 7/4, Ủy ban Cố vấn Toàn cầu về An toàn Vaccine của WHO, cho biết "các tác dụng phụ hiếm gặp nên được cân nhắc dựa trên nguy cơ tử vong do Covid-19 và khả năng ngăn ngừa virus của vaccine".

Đối với Anh, vaccine AstraZeneca đã trở thành niềm tự hào dân tộc to lớn, là nòng cốt trong chương trình tiêm chủng thần tốc của nước này. Các nhà khoa học cho biết ngay cả khi người trẻ có nguy cơ mắc Covid-19 thấp, tiêm phòng vẫn là điều cần thiết để bảo vệ cộng đồng khỏi đại dịch.

Thục Linh (Theo NY Times)

• 169 người châu Âu bị đông máu sau tiêm vaccine AstraZeneca
• Việt Nam tiếp tục tiêm vaccine Covid-19 AstraZeneca
• WHO: Tiếp tục tiêm vaccine AstraZeneca
• EU nói đông máu là tác dụng phụ của vaccine AstraZeneca