"Lốc xoáy ba bang" xảy ra vào ngày 18/3/1925, với đường kính có lúc lên tới khoảng 1,6 km, cùng sức gió đạt hơn 480 km/h, trở thành cơn lốc xoáy cấp 5, cấp cao nhất trên thang Fujita của Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ.
Trận lốc xoáy này quét qua ba bang Missouri, Illinois và Indiana, khiến ít nhất 695 người đã chết và hơn 2.000 người bị thương. Trong thời điểm đó, một số trận lốc xoáy khác cũng được ghi nhận ở Tennessee và Kentucky.
"Lốc xoáy ba bang" gây chú ý khi nó di chuyển với tốc độ 95-117 km/h trong ba tiếng rưỡi, tạo ra vệt hủy diệt kéo dài hơn 350 km. Chỉ trong 40 phút, trận lốc xoáy đã tàn phá 5 thị trấn và giết chết 541 người ở bang Illinois.
Nó sau đó quét qua Murphysboro của bang Illinois, khiến 1.200 tòa nhà bị phá hủy và 234 người thiệt mạng. Tại Gorham, mọi tòa nhà trong thị trấn đều bị phá hủy hoặc hư hại nặng. Tổng cộng khoảng 15.000 ngôi nhà đã bị phá hủy trong trận lốc xoáy ở ba bang.
Khung cảnh hoang tàn sau trận lốc xoáy ở West Frankfort, Illinois vào tháng 3/1925. Ảnh: Topical Press Agency.
Các đợt lốc xoáy thường hình thành từ nhiều cơn bão supercell (hiện tượng mây xoay thẳng đứng liên tục trong suốt một trận bão lớn kèm theo sấm sét), trong đó mỗi cơn bão có thể tạo ra một hoặc nhiều trận lốc xoáy. Con đường hủy diệt của lốc xoáy sẽ có những khoảng lặng, nơi một supercell và cơn lốc xoáy của nó tiêu tan trước khi một supercell khác phát triển và sinh ra một cơn lốc xoáy bổ sung. Do đó, thông thường lốc xoáy sẽ chỉ kéo dài vài phút, di chuyển trung bình 5-6 km trước khi tan biến.
Tuy nhiên, Cục Thời tiết Mỹ, tiền thân của Cơ quan Thời tiết Quốc gia, đã khảo sát vệt hủy diệt của "lốc xoáy ba bang" và kết luận rằng nó đã liên tục hoạt động mà không có thời gian nghỉ hay khoảng lặng nào. Do đó, nó dường như chỉ là một cơn lốc xoáy duy nhất quét qua hơn 350 km.
Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ mô tả lốc xoáy ba bang là "sự kiện hiếm hoi chỉ xảy ra vài trăm năm một lần".
"Lốc xoáy ba bang" cuốn một thanh gỗ đâm xuyên cột gỗ năm 1925. Ảnh: NOAA.
Do phạm vi hoạt động lớn của trận lốc xoáy, nó từng được nhân chứng mô tả như "đám sương mù lăn" hay "đám mây sôi" trên mặt đất. Nó không giống hầu hết trận lốc xoáy khác, và hình dạng khác thường của nó khiến nhiều người chủ quan không kịp nhận ra mối nguy hiểm cho đến khi quá muộn.
Trận lốc xoáy nghiêm trọng này xảy ra vào thời điểm Cục Thời tiết Mỹ không phát cảnh báo về thời tiết nghiêm trọng. Thời điểm đó, cơ quan này có chính sách không sử dụng từ "lốc xoáy" trong các dự báo thời tiết để tránh gây hoảng loạn. Dự báo chính thức ngày 18/3/1925 nói rằng có mưa và gió mạnh. Do đó, không ai lường trước hay chuẩn bị cho một trận lốc xoáy xảy ra chiều hôm đó.
Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng lịch sử có thể phải viết lại sau khi đợt lốc xoáy kinh hoàng tấn công 6 bang Arkansas, Mississippi, Missouri, Kentucky, Tennessee và Illinois đêm 10/12, khiến hơn 80 người chết. Một trong số gần 30 trận lốc xoáy xảy ra đêm 10/12 được cho đã di chuyển trên quãng đường hơn 380 km qua bốn bang.
Nếu thông tin này được các nhà nghiên cứu xác nhận sau khi phân tích các dữ liệu và đánh giá thiệt hại, đây sẽ trở thành cơn lốc xoáy quét qua bốn bang đầu tiên và có vệt hủy diệt dài nhất trong lịch sử Mỹ, vượt qua "lốc xoáy ba bang" cách đây gần 100 năm.
Đống đổ nát sau trận lốc xoáy ở Mayfield, Kentucky hôm 11/12. Ảnh: Reuters.
Ngoài trận lốc xoáy năm 1925, Mỹ đã hứng chịu thêm bốn trận lốc xoáy nghiêm trọng khác trong gần 100 năm qua. Ngày 5/4/1936, Tupelo ở bang Mississippi bị một trận lốc xoáy tấn công, khiến 216 người chết, theo Dịch vụ Y tế Quốc gia Mỹ. Thảm kịch đã khiến Tupelo thiệt hại 3 triệu USD, phá hủy hồ chứa nước của thành phố, tàn phá bệnh viện. Những người bị thương đã phải điều trị trong các bệnh viện dựng tạm cho tới khi tàu hỏa có thể vận chuyển họ tới các cơ sở y tế lân cận.
Ngày hôm sau, thành phố Gainesville ở Georgia bị một trận lốc xoáy khác tấn công, khiến 203 người chết. Vài phút sau, lốc xoáy tấn công khu thương mại thành phố, khiến các đám cháy bùng phát khắp khu vực, trong đó có nhà máy may mặc khiến 60 người thiệt mạng.
Trận lốc xoáy ngày 23/6/1944 ở Shinnston, Tây Virginia đã khiến 100 người chết. Đây là một phần trong đợt lốc xoáy dữ dội càn quét các bang Ohio, Tây Virginia và Pennsylvania, khiến tổng cộng hơn 1.000 người chết và 3.000 người bị thương.
Trận lốc xoáy này xảy ra giữa Thế chiến II, khiến người dân Shinnston ban đầu nghĩ họ bị đánh bom. Bệnh viện trong khu vực đã phải thắp nến điều trị cho bệnh nhân sau khi mất điện vì bão.
Khoảng 9 năm sau, một cơn lốc xoáy nghiêm trọng khác tấn công Flint, quận Beecher của bang Michigan vào ngày 8/6/1953, trở thành thảm họa thiên nhiên tồi tệ nhất tấn công bang trong thế kỷ 20. Nó đã khiến 116 người chết, 844 người bị thương và là một trong 8 trận lốc xoáy xảy ra ở Michigan hôm đó.
Trận lốc xoáy nghiêm trọng gần đây nhất xảy ra ở Joplin, bang Missouri ngày 22/5/2011. Cơn lốc xoáy trải rộng hơn 1 km với tốc độ gió khoảng 322 km/h này đã khiến 161 người chết.
Thanh Tâm (Theo Washington Post, Reuters)