Lãnh tụ tinh thần tối cao Ali Khamenei bổ nhiệm tướng Ghaani, 63 tuổi, làm tư lệnh lực lượng đặc nhiệm Quds của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) hôm 3/1, vài giờ sau khi thiếu tướng Qassem Soleimani bị Mỹ hạ sát tại Baghdad, Iraq. Ghaani nhiều khả năng được thăng quân hàm từ chuẩn tướng lên thiếu tướng khi nhận vị trí mới.
Tướng Soleimani trong nhiều năm là người đại diện cho đặc nhiệm Quds, danh tiếng của ông ở Iran càng tăng cao sau khi lực lượng này bị cáo buộc tổ chức các vụ đánh bom gây thương vong cho lính Mỹ tại Iraq. Trái ngược với tư lệnh được coi là huyền thoại này, Ghaani, phó tư lệnh đặc nhiệm Quds, hiếm khi xuất hiện trước công chúng hay truyền thông hoặc nếu có, ông chỉ kể những câu chuyện về Soleimani.
Tuy nhiên, những lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây nhằm vào tướng Ghaani cho thấy ông hoạt động tích cực "trong bóng tối" và giữ vị trí quan trọng trong hàng ngũ IRGC từ lâu. Nhiệm vụ đầu tiên của Ghaani trên cương vị tư lệnh Quds có thể là phụ trách chiến dịch "báo thù tàn khốc" của Iran cho cái chết của tướng Soleimani.
Tướng Esmail Ghaani phát biểu trong cuộc họp tại Tehran, Iran tháng 11/2016, khi đang giữ chức phó tư lệnh đặc nhiệm Quds. Ảnh: AP.
Thiếu tướng Ghaani sinh ngày 8/8/1957 tại thành phố Mashhad, Iran và lớn lên trong thập kỷ cuối cùng của chế độ quân chủ tại quốc gia Trung Đông này. Ghaani gia nhập IRGC năm 1980, một năm sau khi Cách mạng Hồi giáo 1979 lật đổ vua Iran Mohammad Reza Pahlavi. Ông sau đó tham gia chiến dịch dập tắt cuộc nổi dậy của người Kurd tại Iran.
Tháng 9/1980, Iraq phát động chiến tranh với Iran. Soleimani, Ghaani cùng nhiều chiến binh IRGC trẻ tuổi được điều ra tiền tuyến, tham gia những đợt tấn công theo chiến thuật kiểu biển người có từ thời Thế chiến I. "Chúng tôi là những đứa con của chiến tranh. Chúng tôi là đồng đội trên chiến trường, thành bạn bè trong chiến trận", Ghaani nói về người bạn lâu năm Soleimani.
"Lính tình nguyện đều biết mình sẽ chết, nhưng họ không ngần ngại xông lên khi chúng tôi ra lệnh. Chỉ huy coi binh sĩ như những đứa con, các binh sĩ coi lệnh xung trận là yêu cầu của Thượng đế mà họ phải thực hiện", Ghaani kể về cuộc chiến.
Ghaani được lãnh tụ tinh thần Ali Khamenei ca ngợi là "một trong những chỉ huy đạt nhiều chiến tích nhất" của IRGC trong cuộc chiến kéo dài 8 năm với Iraq dưới thời tổng thống Saddam Hussein.
Sau chiến tranh, Ghaani gia nhập đặc nhiệm Quds, lực lượng đặc biệt tinh nhuệ của IRGC, và làm việc dưới trướng Soleimani, chịu trách nhiệm cho hoạt động phản gián. Ông nhậm chức phó tư lệnh đặc nhiệm Quds khi tướng Soleimani trở thành tư lệnh lực lượng này năm 1997. Tướng Ghaani liên tục giữ vị trí chỉ huy số hai của lực lượng Quds trong hơn hai thập kỷ qua.
Hoạt động của đặc nhiệm Quds ở Trung Đông. Video: CSIS.
Các chuyên gia phương Tây cho rằng hoạt động của Ghaani chủ yếu diễn ra bí mật ở các nước phía đông Iran như Afghanistan và Pakistan, trong khi Soleimani chịu trách nhiệm cho hoạt động của đặc nhiệm Quds ở các quốc gia phía tây. Truyền thông Iran không đề cập nhiều về hoạt động của Ghaani trong lực lượng Quds lẫn IRGC.
Năm 2010, nhà chức trách thành phố cảng Lagos, Nigeria chặn 13 container ghi nhãn "sợi thủy tinh và kệ hàng bằng đá". Khi mở những container này, họ tìm thấy đạn pháo phản lực 107 mm, đạn súng trường và nhiều loại vũ khí khác. Các lực lượng dân quân do Iran hậu thuẫn, trong đó có Hezbollah ở Lebanon, thường sử dụng pháo phản lực để tấn công đối phương. Một người Iran và một người Nigeria lĩnh án 5 năm tù vì lô hàng.
Giới chức Israel cho rằng 13 container vũ khí trên nếu không bị phát hiện sẽ được chuyển cho lực lượng dân quân do Iran hậu thuẫn tại khu vực Dải Gaza. Bộ Tài chính Mỹ áp lệnh trừng phạt nhằm vào tướng Ghaani năm 2012 với cáo buộc tài trợ cho dân quân thân Iran và có liên quan chặt chẽ tới lô vũ khí bị chặn bắt ở Nigeria hai năm trước.
Thiếu tướng Esmail Qaani ôm linh cữu Soleimani trong lễ tang ngày 6/1 tại Tehran, Iran. Ảnh: AP.
Cũng trong năm 2012, tướng Ghaani thừa nhận lực lượng của Iran có mặt tại Syria để huấn luyện và hỗ trợ lực lượng của chính phủ Syria. "Nếu lực lượng Iran không có mặt tại Syria, các vụ thảm sát dân thường sẽ diễn ra với quy mô lớn hơn nhiều", Ghaani nói.
Ghaani cũng gián tiếp thừa nhận Iran đã chuyển tên lửa cho dân quân Palestine để chiến đấu với lực lượng vũ trang Israel. "Mỹ và Israel quá nhỏ bé khi so sánh với Iran về sức mạnh quân sự. Sức mạnh ấy thể hiện bằng tên lửa và vũ khí trong tay những người bị áp bức ở Palestine và Dải Gaza", tướng Ghaani nói hồi tháng 1/2015.
Lãnh tụ tinh thần Ali Khamenei kêu gọi đặc nhiệm Quds trình diện và hợp tác với tân chỉ huy Ghaani, dấu hiệu cho thấy chuẩn tướng này sẽ chấm dứt các hoạt động bí mật để chuyển sang vai trò lãnh đạo công khai lực lượng. Tiến sĩ Afshon Ostovar, chuyên gia về an ninh quốc gia tại Trường Sau đại học Hải quân Mỹ, nhận định tướng Ghaani sẽ không gặp khó khăn trong hoạt động và chiến lược ở vị trí mới.
"Ghaani sống sót qua nhiều cuộc chiến và lên cấp bậc cao trong lực lượng IRGC, làm phó chỉ huy dưới quyền tướng Soleimani trong thời gian rất dài. Cả lãnh tụ tinh thần tối cao Ali Khamenei lẫn tướng Soleimani đều rất tin tưởng Ghaani", Ostovar nói.
Nguyễn Tiến (Theo AP)