Ngoại trưởng các nước Mỹ, Ấn Độ, Australia và Nhật Bản hôm nay tổ chức hội nghị tại Melbourne, động thái nhằm củng cố Bộ Tứ, một cơ chế an ninh vốn được thành lập 18 năm trước để ứng phó sự trỗi dậy của Trung Quốc trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Bộ Tứ đã trải qua nhiều thăng trầm trong gần hai thập kỷ tồn tại, từng bị đánh giá là có vai trò mờ nhạt, song bắt đầu hoạt động mạnh mẽ trở lại sau các vụ đụng độ ở biên giới Ấn Độ - Trung Quốc năm 2020 và căng thẳng ngoại giao, thương mại giữa Australia - Trung Quốc gia tăng.
Thành viên Bộ Tứ khẳng định nhóm này không phải "NATO châu Á", mà là nhóm có thể cung cấp cho các nước khác trong khu vực một giải pháp thay thế Trung Quốc trong các lĩnh vực ứng phó Covid-19, cứu trợ sau thảm họa và an ninh mạng.
Ra đời từ thảm họa sóng thần
Bốn nước Mỹ, Ấn Độ, Australia và Nhật Bản lần đầu sát cánh cùng nhau thực hiện hoạt động cứu trợ là vào tháng 1/2004, khi xảy ra động đất ở Indonesia, kéo theo những đợt sóng thần dọc bờ biển phía đông Ấn Độ, khiến khoảng 230.000 người thiệt mạng.
Ba năm sau, 4 nước thành lập Đối thoại An ninh Tứ giác. Thủ tướng Nhật Bản khi đó là Shinzo Abe được cho là người đã thúc đẩy nhóm này. Động thái đầu tiên của Bộ Tứ là tiến hành cuộc diễn tập hải quân chung trên cơ sở tập trận song phương Malabar giữa Mỹ và Ấn Độ.
Tuy nhiên, vào năm 2008, thủ tướng Australia Kevin Rudd quyết định rút khỏi Bộ Tứ vì không muốn nước này là thành viên của một nhóm "công khai thách thức Trung Quốc". Bắc Kinh vốn là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Canberra thời điểm đó.
Một thập kỷ sau, trong bối cảnh Trung Quốc quyết liệt xây dựng các mạng lưới khu vực và phô trương sức mạnh quân sự, đặc biệt ở Biển Đông, đồng thời gia tăng căng thẳng biên giới với Ấn Độ, các nước Bộ Tứ đã xích lại gần nhau hơn. Australia cũng quay lại, trở thành thành viên gắn kết hơn trong nhóm.
Từ trái qua phải: Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, Ngoại trưởng Australia Marise Payne, Ngoại trưởng Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar và Ngoại trưởng Nhật Bản Yoshimasa Hayashi họp tại Melbourne hôm nay. Ảnh: Reuters.
Bốn nước Bộ Tứ đều tham gia cuộc tập trận Malabar 2020, khiến nhóm này ngày càng giống như một liên minh quân sự. Động thái đã khiến Trung Quốc giận dữ, cáo buộc Bộ Tứ là nhóm hoạt động kiểu "Chiến tranh Lạnh" để kiềm chế Bắc Kinh.
Dấu ấn Biden
Trong khi chính quyền Donald Trump chỉ tìm cách duy trì Bộ Tứ, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã tiến xa hơn, khi triệu tập hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của các lãnh đạo nhóm Bộ Tứ vào tháng 3/2021, chỉ vài tuần sau khi nhậm chức. Tháng 9/2021, lãnh đạo Bộ Tứ tiếp tục gặp mặt ở Washington, dường như để nâng cao vị thế của nhóm.
Bộ Tứ được cho là minh chứng cho cách tiếp cận mới của Washington trong xây dựng liên minh các quốc gia, tổ chức ở cấp độ khu vực và toàn cầu, dựa trên các nhu cầu cùng có lợi cụ thể, thay vì lập các liên minh an ninh truyền thống. Mỹ nói rằng Bộ Tứ có thể làm việc với các nhóm khác, như ASEAN, khi có chung lợi ích.
Lôi kéo Ấn Độ
Đối với Mỹ, Australia và Nhật Bản, Bộ Tứ là một quá trình lôi kéo Ấn Độ trong thời gian dài. Ấn Độ thường khẳng định không gia nhập bất cứ liên minh nào liên quan tới cạnh tranh giữa các siêu cường. Tuy nhiên, sau cuộc đụng độ đụng độ đẫm máu với quân đội Trung Quốc tại khu vực biên giới trên dãy Himalaya, New Delhi dường như đã thay đổi quan điểm.
Trong hai năm qua, ba thành viên còn lại trong Bộ Tứ đều tăng cường hoạt động ngoại giao và quân sự với Ấn Độ. Điều phối viên an ninh Nhà Trắng phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương Kurt Campbell hồi tháng 11/2021 gọi Ấn Độ là "thành viên rất quan trọng của Bộ Tứ". Trong chiến lược khu vực của mình, Mỹ cũng đã thay thế cụm từ "châu Á - Thái Bình Dương" bằng "Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương".
Các lĩnh vực hợp tác
Ngoài hợp tác quốc phòng, các quan chức Bộ Tứ đều cho rằng nhóm này cần tăng năng lực trong các lĩnh vực khác. Bốn quốc gia được cho là đang hướng tới các hoạt động "quyền lực mềm" đối trọng với Trung Quốc, được thể hiện rõ qua đại dịch Covid-19. Bộ Tứ đã cam kết phân phối 1,3 tỷ liều vaccine cho các nước trong khu vực, với hơn 485 triệu liều đã được chuyển giao.
Bốn nước này được cho là còn hướng tới các mục tiêu khác như ứng phó hiện tượng nóng lên toàn cầu và xây dựng cơ sở hạ tầng Internet, công nghệ thông tin an toàn hơn, dưới danh nghĩa Bộ Tứ.
Hội nghị của các ngoại trưởng tuần này ở Melbourne là một phần trong chương trình nghị sự của Bộ Tứ để tổ chức hội nghị thượng đỉnh các lãnh đạo của nhóm, dự kiến diễn ra ở Nhật vào tháng 5, nơi Bộ Tứ được kỳ vọng sẽ có những bước đi cụ thể hơn nhằm gia tăng vai trò của mình trong khu vực.
Ngọc Ánh (Theo AFP)