Nói về cái sự giàu thì tôi đã từng được gặp một số người giàu, cùng nói chuyện và ăn uống với họ. Những người này thực sự giàu, có chừng chục triệu đôla trở lên, có du thuyền, đi lại bằng máy bay riêng.
Nói về cái sự nghèo, tôi cũng quen biết những người nghèo thực sự là nghèo. Đó là một gia đình làm nghề quét chợ, có căn chòi nền đất ở dọc bờ sông, đại khái là chiếm dụng không giấy tờ. Những người chạy ăn từng bữa mướt mồ hôi, những gia đình ngày chỉ ăn được hai bữa cơm, quần áo vá chằng vá đụp.
Tất cả những người giàu chỉ có chung một điểm, đó là họ siêng năng làm việc. Nhưng siêng năng chỉ là điều kiện cần chứ không phải là điều kiện đủ của sự giàu. Tôi không thể nói rằng các anh chạy xe ôm, những người đi cấy thuê, xịt thuốc trừ sâu mướn là lười biếng. Họ rất siêng năng, dãi nắng dầm mưa, sớm tối đều làm việc, có người gọi là làm, dù là đang ăn bữa trưa họ cũng vội vàng chạy đi.
Điều kiện đủ của cái sự giàu thì có rất nhiều. Đầu tiên, người đó phải có những kỹ năng hái ra tiền. Trong thời điểm hiện tại mấy kỹ năng đó đòi hỏi rất nhiều thứ, mà chủ yếu là phải trải qua quá trình học tập dài lâu.
Các ngành nghề "hot" hiện giờ đều đòi hỏi phải học, mà đã học thì sinh ra phải thông minh. Tôi học giỏi và tôi hiểu rằng, để học giỏi đòi hỏi sinh ra bẩm sinh đầu óc có năng khiếu, không thông minh thì siêng năng chả bù được bao nhiêu.
Ngoài kỹ năng ra thì cũng cần phải may mắn mới thật sự giàu. Một đợt dịch quét qua, nhiều cửa hàng kinh doanh quần áo bỗng nhiên ngồi đó với một lượng hàng lỗi thời, chả biết bán đâu cho được. Các đầu mối xăng dầu, mua bán lỗ mà không thể đóng cửa, cũng chỉ một đợt quét qua là vài đại gia lại rụng lộp độp.
Con người chỉ có thể làm chủ điều kiện cần là siêng năng, còn điều kiện đủ đa phần là trời cho. Chính vì thế nên có rất nhiều người siêng năng nhưng có rất ít người giàu.
Nhiều người ở Việt Nam thường hay nói rằng, mấy người ở Việt Nam giàu có cho lắm, bày đặt đi qua Mỹ rồi đi dũa móng tay mỗi ngày mười tiếng, hay là dược sĩ có nhà thuốc ở Việt Nam qua Mỹ đi bưng phở. Những trường hợp này là minh chứng sống động cho cái sự siêng năng nhưng vẫn cứ nghèo. Những người này siêng năng nhưng kỹ năng việc làm của họ không phù hợp với môi trường và họ cũng không gặp thời, thế là rơi tọt vào cái nghèo.
Ngay cả khi một người đã đạt được cái sự giàu thì cũng chả có gì đảm bảo là vài hôm nữa là họ sẽ giàu. Cơn sốt đất, dịch Covid-19 đã đưa ra hàng ví dụ như vậy. Nhưng ngay cả thời thái bình thì thương trường vẫn là chiến trường, những người kinh doanh vay vốn rồi xoay vòng không kịp dẫn tới vỡ nợ rất nhiều.
Ở Mỹ, tôi đã từng làm việc với những vụ "bán mình" của các công ty và thấy nhiều công ty lăn ra vỡ nợ. Ở Việt Nam cũng vậy, các bạn của tôi thi thoảng vẫn có người vỡ nợ, chạy trốn khắp nơi.
Những câu tục ngữ của ông bà về cái sự giàu thật ra rất đúng. "Phi thương bất phú" và "Đại phú do thiên, tiểu phú do cần" là hai điều mà tôi thấy ở đâu cũng đúng. Làm công ăn lương thì dù là ngành nghề lương cao nhất ở Mỹ như là bác sĩ thì lương 300 trăm nghìn đôla cũng chả biết bao giờ mới đem lại 10 triệu đôla.
Những người thật sự giàu mà tôi đã gặp, họ đều phất lên nhờ làm ăn và đầu tư đúng chỗ. Có người đầu tư vào lĩnh vực hot, có người chen chân được vào những vị trí nhân sự cấp cao, được chia cổ phiếu của công ty nên mới giàu.
Để giàu thì phải siêng năng, giỏi giang, và may mắn. Nhiều người nhầm lẫn giữa cái sự giỏi giang và siêng năng và cho rằng giỏi giang là nằm trong sự cố gắng của con người, vì vậy họ rất khoái chí kể công khi mình thành công.
Trên thực tế thì con người có tới 9 loại thông minh khác nhau mà phải loại nào cũng kiếm được ra tiền. Có những người lại còn không thông minh ở mặt nào nữa chứ.
Nói về cái sự giàu thì bài học lớn nhất mà tôi học được tới trong một khung cảnh buồn bã. Tôi nghe sư thầy đọc kinh trong đám tang và nhớ được hai câu: "Ngày nay xưng bá xưng hùng, Hôm sau nằm xuống đều cùng trắng tay".
Sinh mạng con người còn đó mất đó, huống chi là tiền bạc trong tay. Vì vậy chăm chỉ làm việc là đúng, nhưng cho rằng cái sự giàu sang của mình là vững bền thì lại sai.
Khanh Huỳnh
>>Bài viết không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net. Gửi bài tại đây.