Theo quyết định Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, ngành đường sắt sẽ cải tạo nâng cấp các tuyến hiện có, nối thông tuyến liên vận quốc tế; chuẩn bị đầu tư và thu xếp nguồn lực để khởi công một số tuyến mới, trong đó ưu tiên đường sắt tốc độ cao Bắc Nam.
Cụ thể, bên cạnh 7 tuyến hiện có dài khoảng 2.440 km thì mạng lưới đường sắt quốc gia đến năm 2030 có thêm 9 tuyến mới, tổng chiều dài 2.362 km.
Lớn nhất là tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc Nam từ ga Ngọc Hồi (Hà Nội) đến ga Thủ Thiêm (TP HCM) dài 1.545 km. Bộ Giao thông Vận tải đề xuất đầu tư hai đoạn Hà Nội - Vinh và TP HCM - Nha Trang trước năm 2030.
Phía Bắc có 3 tuyến Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân từ ga Yên Viên Bắc đến ga Cái Lân dài 129 km; tuyến Hà Nội - Hải Phòng song song với cao tốc Hà Nội - Hải Phòng kết nối cảng biển cửa ngõ quốc tế Hải Phòng với các khu bến cảng Đình Vũ, Nam Đồ Sơn và Lạch Huyện, dài 102 km.
Vành đai phía Đông Hà Nội có tuyến đường sắt Ngọc Hồi - Lạc Đạo - Bắc Hồng dài 59 km; chuyển đoạn Ngọc Hồi - Yên Viên, Gia Lâm - Lạc Đạo thành đường sắt đô thị.
Miền Trung có tuyến Vũng Áng - Tân Ấp - Mụ Giạ từ cảng Vũng Áng đến biên giới Việt Nam - Lào (đèo Mụ Giạ) dài 103 km.
Hành khách đi tàu tại ga Sài Gòn tháng 2/2021. Ảnh:Quỳnh Trần
Phía Nam có 4 tuyến Biên Hòa - Vũng Tàu từ ga Trảng Bom đến ga Vũng Tàu dài 84 km; tuyến TP HCM - Cần Thơ từ ga An Bình đến ga Cái Răng dài 174 km; tuyến TP HCM - Lộc Ninh từ ga Dĩ An đến biên giới Việt Nam - Campuchia (cửa khẩu Hoa Lư) dài 128 km; tuyến Thủ Thiêm - Long Thành từ ga Thủ Thiêm đến sân bay quốc tế Long Thành chỉ phục vụ hành khách dài khoảng 38 km.
Đến năm 2030, ngành đường sắt đặt mục tiêu vận chuyển hàng hóa đạt 11,8 triệu tấn, chiếm thị phần khoảng 0,27%; khối lượng vận chuyển hành khách đạt 460 triệu khách, chiếm thị phần 4,40%.
Dự kiến, tổng nhu cầu vốn cho các dự án đường sắt đến năm 2030 khoảng 240.000 tỷ đồng, sử dụng ngân sách nhà nước, ngoài ngân sách và các nguồn vốn hợp pháp khác.
Đến năm 2050, quy hoạch xác định tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc Nam sẽ hoàn thành cùng với các tuyến đường sắt mới tại khu đầu mối Hà Nội, TP HCM, đường sắt kết nối các cảng biển, khu công nghiệp, Tây Nguyên, đường sắt ven biển, kết nối quốc tế. Mạng lưới đường sắt quốc gia đến năm 2050 gồm 25 tuyến với chiều dài 6.354 km.
Mạng lưới đường sắt Việt Nam đến năm 2050. Đồ họa: Việt Chung - Đoàn Loan
Để thực hiện nhiệm vụ trên, Chính phủ sẽ ban hành cơ chế khuyến khích tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước đầu tư, có cơ chế khai thác quỹ đất (nhất là tại các ga đường sắt) để huy động nguồn vốn, phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia.
Về nguồn lực đầu tư, Chính phủ tiếp tục sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA, nguồn vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ quốc tế; sử dụng vốn đầu tư có trọng tâm vào các công trình đường sắt có tính lan tỏa.
Đồng thời, Chính phủ sẽ đẩy mạnh xã hội hóa trong kinh doanh đường sắt, dịch vụ hỗ trợ vận tải; thu hút các thành phần kinh tế, kể cả nhà đầu tư nước ngoài tham gia đầu tư phương tiện vận tải, công trình hỗ trợ như ke ga, kho, bãi hàng, phương tiện xếp dỡ...